Ka Hoku o Hawaii, Volume XIV, Number 29, 16 December 1920 — HE MOOLELO KAAO NO KUHAUPIO KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KUHAUPIO KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

(Kakau ia no ka pomaikai o ko ka Hoku Poe heluhelu) –– OLELO HOAKAKA Eia makou ke waiho aku nei imua o ko makou poe Heluhelu i kekahi mau Moolelo pokopoko o kekahi mau Kanaka Koa o ke au kahiko o keia aina o kakou, a he mau mea hoonaauao mai hoi i kekahi mau hana koa o kekahi o ia poe o ke au kahiko o na Moi aloha o kakou. He mea pono no hoi i ka hanauna hou o ko kakou nei aina aloha e hooomaopopo iki i kekahi mau hana kaulana o kela poe kahiko i kaulana no ke koa me ka

wiwo ole. Aole no paha keia hoike ana i kekahi mau hana o lakou e pau pono ana na mea apau e pili ana i ko lakou Moolelo, aka, e lawe mai ana makou i kekahi mau hana kaulana a ia poe o ke au kahiko, a he mea hoi na kakou ka hanauna hou o kela au hou o ka aina e haaheo ai no kekahi mau hana pookela a ia poe i hana ai i kela au kahiko o ko kakou mau Kupuna. Ke manaolana nei makou e lilo keia i "makana Kristimas" i ko makou poe heluhelu. E kala ia mai no nae hoi makou ma ka haule ana paha o kekahi mau hana kaulana koa wiwo ole o kekahi poe a makou e hoike pokole aku nei i kekahi mau hana koa kaulana a ia poe. E hookipa aku i keia mau wahi makana ma ke Kuaahu oiaio o ke Aloha aina me ka Haaheo Lahui. L H. O ka mea nona keia wahi Moolelo pokole a makou e waiho aku nei imua o ko makou poe Heluhelu ua olelo ia ua hanau ia no oia ma ka aina o Keei, a e kokoke ana hoi i Napoopoo, a he Keei hoi kona makuahine, a ma Keei no kona holoholo ana o kona mau la opio. I kona mau la i hoea ai paha i ka ewalu a eiwa paha o kona mau makahiki, ua hoomaopopo ia no kona ano mikimiki mau i na mea kaua oia hoi ka lilo ana o na hana hooikaika kaua o ia au i mea ohohia nui loa nana. Aole oia wale kekahi mea i hoomaopopo ia i kona mau la opio wale no, aka, o ke ano oolea o kona kino ia manawa, oiai no oia i kela mau makahiki opio loa o kona ola ana, ua hoomaopopo pu ia no kona oi ae o ka ikaika i na kamalii i ano like na makahiki me kona, a ua pinepine no hoi na manawa ana i hakaka pu ai me na keiki i oi aku na makahiki i kona. I kekahi la e auau ana oia me kekahi mau keiki lehulehu ma ke one o Kealakekua, a e kokoke ana hoi i ka Heiau kaulana o Hikiau, a ua mahele ia iho la na poe auau iloko o na mahele elua a ma kekahi aoao o Kekuhaupio opio, a ua hooili ia iho la kekahi kaua hoomeamea mawaena o na aoao elua oia hoi na keiki o Napoopoo me ko Keei mau keiki no hoi. O ke kaua hoomeamea a lakou i paani ai i kela la, oia no ka hakoko kulakulai, a o ka nou pohaku a i hana ia nae na pohaku, mailoko o ke one pulu i hui pu ia me ke one maloo a he ano kaua nou pohaku paha ka olelo ana o ia hana a keia poe kamalii. I ka hookuku ikaika ana o na aoao elua, mamuli o ke ano ikaika "lawa" ua kulai ia ka hapanui o

na keiki o Napoopoo e keia wahi Keiki ikaika o Keei, a hiki wale no i ka wa i nou pohaku one mawaena o na aoao elua, ua ano auhee ko Kekuhaupio ma aoao i ka nui o kela aoao, aka, i ka wa e emi hope ana na keiki o Keei i hope ua nee mua aku la no o Kekuhaupio opio imua a e alo ana i na pohaku one a kela aoao, a hiki i ka manawa i ku hookahi ai oia imua o kela poe lehulehu o Napoopoo, a e hoike ana hoi i ke ano makau ole o keia Alii opio o Keei. O keia mau hana nae a lakou e paani nei ma kela wahi o Kealakeeia no ia ke hoomaopopo ia nei e ke Kahuna kiai o ka Heiau o Hikiau, a ua ike maoli oia i ke koa wiwo ole o keia wahi keiki uuku o Keei, a ua hoike aku la ua Kahuna nei i ka Makuakane o Kekuhaupio opio, a me ka olelo pu aku o keia Kahuna Kiai o Hikiau, me he ala ua hanau ia mai keia Alii opio i koa kaulana no ka wa e hiki mai ana, a he mea pono e ao ia oia i ka ike Kahuna, a e ao pu ia no hoi i ka oihana koa o ka aina. Ua lilo keia mau olelo a ke Kahuna Kiai o Hikiau i mea hoala i ka manao o ka Makuakane o Kekuhaupio, a oiai he Alii koa no hoi ko Kekuhaupio makuakane, a i komo no hoi iloko o kekahi mau hooili kaua ana o ke au kahiko aku o ka aina, ua hoomaka iho la oia i ka wa opio loa no o Kekuhaupio e

ao i kekahi mau hana kaua o ke au kahiko oia hoi ke ao ana i ka oo-ihe, a i ka mokomoko hakoko hoi a me ka hoomaamaa pu ana iaia i ka holo kukini ana, oiai wahi a ka Makuakane i kamailio mai ai i kana wahi keiki i keia mau olelo ano kuio. "O ka mea e ao ana i na hana koa o ka aina, he mea pono no ia e maa oia i ka holo mama ana, oiai me ka mama wale no e loaa ai ka enemi holo i kahi manawa a me ka mama pu no hoi i holo kukini e alualu ai i ka enemi e holo ana ma ke kahua kaua aku. E hoomaamaa wale ana no wau ia oe i ka ehu mua o ka oihana hoomaamaa kaua o ko kaua aina, aka, na ka poe i ailolo i keia hana e ao hou aku ia oe i kou manawa e nui pono ae ai." Eia no keia mau olelo a ka makuakane o Kekuhaupio i kona mau la i kiei ole aku i ka umi o na makahiki. Mai keia mau kamailio nae a ko Kekuhaupio makuakane ua lilo iho la ia i mea hoala mau i ka manao o keia keiki opio, a ua hoomaka no kona hoomaamama mau ana iaia iho ma ka oo-ihe ana, a o kana ihe e hoomaamaa ai oia no ka ihe laauhau, a i hana ia no hoi e na Kahu o kona makuakane i mea hoomaamaa nana, a o kana kanaka e hou mau ai i kana ihe laauhau, oia no ke kumu niu e ku ana ma ke alo o ko lakou hale noho. Ua lilo kela hana pahu ihe i hana punahele loa iaia i kela mau la opio o kona ola ana, a e lilo ana no hoi kona makuakane i mea nana mai i ka pahu ihe o kana keiki i kela kumuniu ku hookahi i ke alo o ko lakou hale. O ka manao e hoolilo ana i ke kumuniu i maka hou ihe ana, oia no ka noonoo mau o ka poe kahiko he kanaka no ke kumuniu, a ua hoao no hoi o Kekuhaupio e hou i kela kumuniu no ka hoomaamaa ana iaia i ke akamai hou pololei. Ua hoomaka kona hoomaamaa ana i kela hana hou kumuniu mai na anana pokole a i ke ku mau ana o ke kumuniu iaia i kela mau anana, alaila, hoomaamaa hou aku la oia iaia iho i kekahi mau anana loihi hou aku. Ma keia hana pahu ihe mau a Kekuhaupio, ua hoomaamaa pu oia i ka ike o kona maka, e hiki ai hoi e pololei kana pahu ana i kela kumuniu. I ka hala ana o kekahi mau anahulu o kona hoomaamaa hou ihe laauhau ana, ua lilo io iho la oia i

mea akamai maoli i ka hou ana, a ia manawa hoi kona makuakane i kamailio mai ai ia Kekuhaupio i keia mau olelo, "E ke keiki e, aole o ka ike wale no i ka hou ihe ka mea nui ma ka oihana hakaka kaua, aka, o ka mea oi loa o ka waiwai ma keia oihana kaua o ko kakou mau Kupuna, oia no ka ike alo i ka maka ihe a ka enemi e pahu mai ana ia oe o ka ike ia e lilo ai i koa kaua kaulana." Ua komo io mai la no keia noonoo koa iloko o Kekuhaupio, a ua noi aku la no oia i kona makuakane e ao mai no hoi iaia i ke ano o ka alo ana i ka pahu ihe ana a ka enemi. Ua ae mai la no ka makuakane i kela noi a kana wahi keiki koa, oiai, ua lilo ke ano aapo o kana keiki i mea hoopiha i ka manao hauoli iloko o ka makua. Ua makaukau hou ia iho la he mau ihe hou na laua, oia hoi he ihe laauhau no, a i hana ia nae o mua a nui, aole hoi he oioi e eha ai ke kanaka ke ku aku. I ka makaukau ana o keia mau laauihe ao a laua ua ku iho la laua mamua no o ko lakou hale a e kokoke ana no i kela kumuniu ao a kana keiki a hoomaka iho la ke ao ana o ka makuakane i na haawina mua o ka oo-ihe ana. Ua lilo o Kekuhaupio i mea hou aku i ka ihe i ka makuakane, a ua kamailio mai la no hoi ka makua-

kane i kekahi mau ai pale i ka pahuna ihe, a i ka alo ana hoi i ka ihe e hou ia aku ana. Aole ka makuakane i hoolilo mua ia Kekuhaupio i mea nana e hou mai ai i kana ihe ia manawa, oiai, aole hoi o Kekuhaupio i ao mua ia i ka alo ana i ka ihe a i ka pale ana hoi me ka laau ihe i ka ihe e hou ia mai ana. Mamuli no o ke ano aapo maoli no o keia alii opio o Keei, ua nana aku la kona mau maka opio noii i ke ano o ka alo ana a kona makuakane, a i ka pale ana hoi o kona makuakane i kana pahuna ihe a aole wale hoi o ka alo me ke pale mai i ka pahuna ihe, aka, o ka lalau ana mai i ka ihe i hou ia aku e ka mea hou ihe. O na haawina ano nui loa no ia o kela kaua hou ihe o ka wa kahiko. Ka mua ka alo ana me ke akamai nui a o ka lua no hoi o ka pale ana i kela hou ihe me kana laau ihe e paa ana i kona lima ponoi, a o ke kolu no hoi o ka ike i ka lalau ana mai i ka ihe a ka enemi e hou aku ana. O ka ike hope loa nae ka ike pookela iloko o keia hakaka hou ihe oiai, i kekahi manawa me ia ihe no i lawe ia mai mai ka enemi mai e hoopai hou aku ai i ka enemi nana ia ihe i hoao mai e lawe i kou ola. He ike ia i loaa nui loa ia Kekuhaupio mahope mai a i lilo ai oia i mea akamai loa i ka hopu ihe, a lilo ia i mea makau nui ia e kona mau hoa hakaka mahope mai. E ike aku ana no paha kaua e ka mea heluhelu i kekahi mau hana kaulana a keia Koa Kaulana o ke au kahiko o ka aina o na Kupuna i eha ai ka ili i ka ihe laumeki. Hoomanawanui iho ke koena o ka kakou koa a keia pule ae. Ke oi mai nei no nae ka ihe a ua Koa Kaulana nei o Ka Nai Aupuni kaulana, a o ke kumu hoi nana oia i makaukau no ka oihana kaua Nai Apupuni kaulana o ka aina. E hoomanao mai kau wahi laauihe no ke kahua hakoko o ka "HOKU O HAWAII." He mau la kokoke hoi keia i ke Karikimaka, aole anei hoi i wahi "Makana no ke ola o kahi Elele holo kukini mama a kaua." Aole i pau. ––– Rome. Dek 10, Ua make emoole ia o Maguire Anthony Della Cuilena ka Hoahanau pono o ka Pope B*** a Roma. Ua hanau ia kela Hoahanau o ka Pope i ka makahiki ***