Ka Hoku o Hawaii, Volume XIV, Number 31, 30 December 1920 — HE MOOLELO KAAO NO KUHAUPIO KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KUHAUPIO KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

(Kakau ia no ka pomaikai o ko ka Hoku Poe heluhelu) I ka hala ana o kekahi mau mahina o ke ao ia ana o Kekuhaupio, ua hoomaopopo iho la o Koaia i ke ano pii makaukau o ka ike o kana haumana, a ua hoomaopopo pu iho la no hoi i ke ano "ahi hahana" o ka lima o kana haumana, a ua kaniuhu iho la no oia i kahi manawa, no ke kanaka e haule ana iloko o keia mau lima ahi o kana haumana opio, oiai, aole o ke akamai aapo wale kekahi mea ana i hoomaopopo ai iloko o keia ao ana iaia i na ai like ole o ke ano lua haihai kanaka, aka, ua hoomaopopo pu no o Koaia i ka ikaika kupaianaha o keia haumana ana. He kino ano pahaahaa no ko Kekuhaupio, aole nae hoi i haahaa loa, aka a ia no paha oia ma kahi o elima kapuai me ewalu iniha, aka, he mau poohiwi kihikihi kona, a ua loloa no kona mau lima wikani, a he loloa hoi kona mau manamana lima, a ua hoopiha ia keia mau manamana lima me ka ikaika kupaianaha. I ka hoomaopopo ana o Koaia ua pau kona ike makaukau i ke ao ana i kana haumana, ua kamailio aku la oia i keia mau olelo i kana haumana aloha, oiai, i kela manawa a laua i noho ao ai no kekahi mau mahina, a ua lilo ke ano oluolu maoli no o keia Kaukau alii opio i mea kauo mai i ka manao aloha o kana Kumu iaia. "Auhea oe e kuu Alii haumana, ua pau ae nei ko'u ao ana ia oe i na ai like ole o keia oihana hakaka o ko kakou mau Kupuna, a o ka mea wale no i koe o ka hooko ia aku o ka "Ailolo" hookuu ia oe mai ke ao ana i keia oihana haihai kanaka a aole nae i ke kanaka oe e ailolo ai e like me ke ao ana a kekahi poe, aka, e ailolo oe i ka ia weliweli o ka moana, a i makau ole ka hoi oe i ka hakaka ana me kela ia i kau ia ka weli e kekahi poe, alaila, e lilo aku ana oe i "Niuhi" no ke kahua kaua ma keia mua aku. E aa ana no anei

oe e ailolo oe i ka ia makaweli o ka moana, a e ailolo hou i ka maka a o ka "Mano Niuhi?" I ka makaukau ana o Kekuhaupio e ailolo'' no kona i ike "lua haihai kanaka a e like no hoi me ka olelo mua a kana Kumu Koaia, e "ailolo oia i ka maka o ka mano niuhi" maka a o ka moana, ua hoomakaukau koke ia iho la na mea e hiki ai e halaawai pu me kela "ia weliweli o ka moana kai akea," ua pepehi ia iho la kekahi kumulau puaa wiwi, a ua okioki ia iho la kona kino a hana ia e like me ka hana ia ana o na laulau, oia hoi ua wahi mua ia ka io o ka puaa me ka lau laalo nunui o ke kalo, a ua wahi hou ia ae la ma waho me ka lau lai. I ka makaukau ana o keia mau laulau puaa maka, ua waiho ia iho la kela mau laulau no na la elima a eono paha, alaila, ua ino kela mau laulau puaa wiwi, a ua piha hoi i ka hinu hauna o kela puaa, alaila, lawe ia ae la a nakinaki ia mawaena o na waa kaulua, oiai, ua hoouna maila no hoi ko Kekuhaupio makuakane i kekahi o kona waa kaulua no kela hana ao hakaka ikaika o ke au kahiko o keia aina. Ma ke ahiahi keia hana ana o kekahi la, a ua hoolako pu ia aku la

no hoi o luna o kela waa me na lako pepehi mano niuhi, a o ke koa kaulana Kekuhaupio hoi, ua haawi ia ma kona lima kekahi ihe pokole, a he ihe kauwila oolea hoi, a i hana ia nae kona maka a winiwini maoli, a mahope o kela laau ihe kauwila, ua hou ia kekahi puka a hoopaa ia kekahi kaula olona pokole, a i mea hoi e owili ia ai a paa i ka lima e hakaka aku ana me ka "mano niuhi" o ka moana kai akea. O ke kumu o kela hana ana pela i mea e ole aku ai ka ihe mai ka lima aku o ka mea nana e paa ana ia laau ihe a poholo aku paha i ke kai, a nele hoi ka hoa hakaka o ka "mano niuhi" i ka lako kaua ole e hakaka aku ai. I kela ahiahi no hoi, a oia hoi ke ahiahi o ka po kapu o Lono, ua hoomakaukau pu ia iho la na mohai

kalokalo imua o na aumakua a o lua, a ua lawe ia aku la kekahi oia mau mohai ma ka heiau e kokoke ana ma kekahi wahi kokoke i Kapua ma ka aina o Kapalilua. Ua malama ia ka hana hoomana ma keia heiau e ke Kumu a Kekuhaupio, a ua komo pu no hoi o Kekuhaupio i ka lawelawe pu ana i ka hana hoomana i kela po, a i ka pau ana o ka laua hoomana ana ma ka Heiau i ke Aumnkua

Lono, (oiai, oia no ke akua a Kekuhaupio i hilinai nui ai ma hope mai a e ike aku ana no paha kaua e ka mea heluhelu i kekahi pule a Kekuhaupio i kalokalo ai imua o ke akua Lono i ka manawa o kekahi kaua kupilikii loa mawaena ona me kekahi koa kaulana Kahekili, ma kekahi wahi o Maui ma keia mua aku, aole nae a kana kamailio ana no ia mea i keia manawa.) ua hoi mai la o Kekuhaupio me kana kumu ao lua haihai kanaka, a hoea i ko laua wahi e noho ana, a e kokoke ana no hoi i kela aina o Kapua, ua kamailio aku la kana Kumu ao lua haihai kanaka, a hoea i ko laua wahi e noho ana, a e kokoke ana no kela aina o Kapua, ua kamailio aku la kana Kumu ao lua haihai kanaka ia ia i keia mau olelo. "E kuu haumana alii opio ma ka'u hoomaopopo aku eia ka hoomaikai ana o na akua mahope o ka kaua huakai, ua hoike mai la na kahoaka lani i ka apono ia o ka kaua hana, a e hooaumoe iki ana kaua i kekahi mau manawa o keia po, a hiki i kuu manawa e hoala aku ai ia oe, alaila, o ka holo no ia, o kakou no keia huakai imi hoa hakoko nou e kuu haumana alii. O ka huakai hoomana a kaua i ka Heiau, a i keia po kapu hoi o Kane ke akua au e hilinai nui nei, ua holopono maoli no na hana apau, ua waiho aku la ka mohai o ka puaa-hiwa-paa, a me ka awa-hiwa no hoi a me ka niu-hiwa no hoi, a ua holopono maoli no na hana hoomana ma ka aina nei, a me ia holopono no o ka hana ma ka aina nei, pela ana no ka holopono o na hana hoike ikaika ma ka moana, no ka'u olelo hoolana wale no ia oe e Kekuhaupio, ke koa ikaika nana e ulupa aku ke kahua kaua ma keia mua aku, e hana no a nui ka ikaika, a mai komo iki ka hopohopo iloko ou, o lilo auanei no ia i mea hoolawa maikai ole i ka holopono loa o ka kaua apana hana e hele nei no ka moana. He mea oiaio no i kekahi poe i ao ia no keia hana lua haihai kanaka, i ke kanaka no e ailolo ai ka haumana, aka, aole nae hoi pela kau ao ana i keia oihana hakaka haihai kanaka, aia no ka ailolo i ka maka weliweli o ka mano niuhi, nolaila, hana no hoi a nui ka ikaika me ka makau ole i kena la." Ua hoolohe maikai aku la no o Kekuhaupio i keia mau olelo maikai a kana kumu iaia, a ua hooholo iho la no oia i loko iho ona, aole loa oia e hoike ana i kekahi ano hopohopo imua o keia

kumu ana, a e hoao ana no oia ma na ano apau e hooko i keia mau olelo ao apau a ke Kumu i kamailio mai ai. Me ia mau noonoo iloko ona, ua hoi aku la oia e hooluolu iki i kekahi manawa o kela po. I ka hoea ana mai no ka Hokuloa, ua hoala ia mai la o Kekuhaupio e kana Kumu Koaia, a o kona hoomakaukau koke iho la no ia iaia iho, a e hume ana hoi i kona malo pua-kai, a i maloeloe hoi oia me kona kulana hele hakaka me ka niuhi maka a o ka moana kai akea. Kau aku la lakou nei iluna o kela mau waa kaulua, a o ka wehe ia ae la no ia o ka pea palau moena a lilo aku la ka holo o ka waa mamuli o ka pa ana iho a ka makani "kehau kaulana o na aina kupolua ala i ka lai." Hoomaopopo aku la no o Kekuhaupio i ka hoiho pono o ko lakou nei waa i kani owaho ae o na Puuapele, a e pili ala hoi i ka apana o Kau. Holo aku la lakou nei i kela koena po a hiki i ka manawa i wehe mai ai ke alaula o ka wanaao, a hiki wale no i ka ike pono ia ana aku o ka ili o ke kanaka, alaila, hooiho pono aku la ko lakou nei mau waa kaulua iwaho ponoi o ka moana o kela wahi i kamailio ia ae la. Aole i pau