Ka Hoku o Hawaii, Volume XIV, Number 32, 6 January 1921 — HE MOOLELO KAAO NO KUHAUPIO KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO –NO– KUHAUPIO KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

(Kakau ia no ka pomaikai o ko ka Hoku Poe heluhelu) Ia manawa pu no hoi i ike aku ai o Kekuhaupio i ka hoomaka ia ana o kela mau laulau puaa e kau ana iwaena konu o kela mau waa kaulua, a i hoopaa kai lalani ia hoi i kekahi laau loihi, a e hou ia ana kela mau "laulau puaa hauna" me kekahi laau ulei winiwini, a aole hoi he hookahi kanaka e hana ana i kela hana, aka, he ekolu poe e hou ana i kela mau "laulau puaa hauna" me ka pi pu ana aku i ke kai i kela laulau, a ia manawa no hoi i kulu iho ai ka hinu hauna o kela mau laulau puaa, a hinu aku la ka moana me kela hauna o kela mau laulau e houhou ia ana me ka laau ulei winiwini. Ua hoomau ia aku la no ka holo ana o ko lakou nei mau waa no ka moana kai akea, a ia manawa no hoi i wena mai ai ka malamalama o ka la ma na kuahiwi nani o Mauna Loa, a ma mua o ka puka ana mai o ka la, ua ike aku la no kekahi o na kanaka oluna o ka waa i ka hoea ana mai o kekahi mea eleele iluna o ka ili kai, a aole no hoi i mamao loa mai kahi aku a lakou nei e holo ana. "E Koaia e, eia wau ke ike nei i kekahi mea eleele mahope pono o ka waa o kakou e hahai mai nei. He ia paha o ka moana keia a aia no nae iluna o ka ilikai kahi i holo mai ai." I ka lohe ana o ka poe oluna o ka waa i keia olelo a kekahi o na kanaka oluna o kela waa, ua huli like aku la ko lakou mau maka i hope e nana i kahi a keia kanaka i kamailio aku ai. He manawa pokole wale no a ike aku la lakou nei i ka oili ae o ke kuala o kela ia iluna o ka ilikai, a i ka oili ana mai no o ka la ia manawa, ua hoea iho la ua ia niuhi kino eleele nei mawaena o ko lakou nei mau waa, a e apu ana hoi i ka hinu o ka laulau puaa hinu e houhou mau ia ana e kela mau kanaka. Nana like iho la ka poe oluna o ka waa i kela "Mano Niuhi nui" a ma ka lakou koho iho no i kona nui, ua oi no paha mamua o ka ekolu auana, oia hoi ua aneane no paha i ka iwakalua kapuai. I ka ike ana o Kekuhaupio i keia ia waha nui o ka moana, ua liuliu koke iho la no oia iaia iho, a me ka manao no e lele koke ia manawa a oia no nae ka manawa a kana kumu ao lua haihai kanaka i kamailio aku ai iaia i keia mau olelo. "E Kekuhaupio e, aole e pulale wale i ka lele ana e hakaka me ka hoa paio, aka, e paani iki kakou me ia, a e hookuu aku hoi iaia e hamu mai i ka hinu lana o na laulau puaa hauna a kakou, a aia a piha kona opu i ka moni i ke kai hauna e hinu nei, a e lilo ana ia i mea hoonawaliwali i kona ikaika hakaka, a e pau ana kona aho i ka moni wale no i kela hinu kai e lana hele nei, a oluolu wale hoi ka hakaka ana aku e kuu Haumana alii. He mea no hoi keia e ao aku ana ia oe he mea maikai no ma keia mua aku ke ku oe e hakaka me ka hoa paio, mai wikiwiki oe i ka lele mua, aka, hakilo mua i ke kulana lawe-

lawe hakaka o kou hoa paio a i hiki ai ia oe e hoomaopopo loa i kona kulana nawaliwali, a he hana maalahi wale no nau ka nakinaki aku iaia me kekahi o ka kaua mau ai kaulana i ao ai. E hoomakaukau nae oe ia oe iho, a e kilo no hoi i kona wahi e make koke ai ia oe, a o ka'u wale no e noi nei ia oe, e hana a nui ke koa a piha hoi i ka makau ole, a mai hou nae oe iaia ma kona mau maka ma kau pepehi ana iaia, aka, a ia no kona

mau wahi make ma kahi kokoke loa i kona halo o mua, a e hoopololei no i kau hou laau ana i keia wahi, a o ka puka no ia o kona ake a hoomaka koke no kona nawaliwali. O oukou hoi e na kanaka o luna nei o ka waa, e noho no hoi oukou me ka makaukau i na kaula hoopaa i ka ia i ka manaw a oukou e ike aku ai ua make ka ia i ke alii opio." I ka lohe ana o ka poe oluna o ka waa, ua liuliu koke ae la no lakou i na kaula ilihau i hoomakaukau ia no ia hana pepehi mano, a ua hoomau aku la no hoi na kanaka hou laulau i ka lakou apana hana, a e pi pu ana hoi i ke kai i kela mau laulau i hou ia aku i kahi winiwini o ka lau ulei. Ua makaukau aku la no hoi o Kekuhaupio e lele iloko o ke kai, aka kamailio hou aku la kana kumu ao lua iaia. "E Kekuhaupio e, mai pupua-

hulu oe, e hoolohe loa oe i ka'u e kamailio nei ia oe, a aia no hoi a kena aku wau ia oe e lele, alaila, o kou manawa no hoi ia e lele ai. I ka lele ana iloko o ke kai, e hoao no oe e luu malalo ae o keia ia mano e hahai nei i ka waa o kakou, a aole nae hoi i keia manawa oe e lele koke ai, oiai, aole hoi i pau loa ae ke ano pouliuli o ke kai, aka, e kali iki iho a i make mua no hoi ka ia i ka moni i ka hinu kai o na laulau puaa haunu a kakou. Ua lilo iho la keia mau olelo kaua a kana kumu iaia i mea hoihoi ole no Kekuhaupio, oiai, ua makemake loa oia e lele koke no a hakaka me keia mano niuhi o ka moana kai akea, a he kupueu hoi i makau nui ia e ka poe lawaia o ka moana. O na poe kanaka hoi e noho pu ana me Kekuhaupio iluna o kela waa, ua komo no iloko o lakou ka weliweli no keia mano niuhi nui a aole no paha he poe o lakou e aa ana e lele iloko o ke kai e hakaka ai me keia

niuhi o ka moana. Eia no ka waa o lakou ke holo nei no i ka moana me ke kau no o kela pea iluna, a he mea maopopo loa no ina no i lele o Kekuhaupio i kela manawa, alaila, e hala loa ana oia i hope, a oia no paha kekahi kumu o Koaia i kauoha aku ai ia Kekuhaupio, aole e lele koke i kela manawa. Ke hakilo nei no kela Kumu a Kekuhaupio i ke kulana o ka "mano niuhi" a i kona apu ana hoi i ke kai no kela hinu puaa e helelei iho ana mai kela mau puolo laulau mai. I ka ike ana o ke kumu i ka hoea pono loa o ua "mano" nei malalo pono o ka waa, a mawaena hoi o na waa e kahe iho ana ka hinu puaa, ua hoomaopopo loa iho la o Koaia i ke ano hae o ka mano niuhi, a e hoea mai ana nae ka manawa e ano piha kai ai oia, a ano ikaika ole paha kona huli ana i o a i o. I ka ike ana no o Koaia i ka manawa kupono no ka hakaka mawaena o kana haumana me keia ia o ke kai, ua kauoha ae la oia i na kanaka oluna o ka waa e kuu iho ka pea palau moea o lakou, a ua hooko koke ia iho la keia kauoha i ke kaawale ana o luna o ka waa i na mea hoohihi, a i ka makaukau ana no hoi o na mea apau no ka mokomoko o ke Alii opio haumana a Koaia me

kona hoa hakaka mano, ua nana mai la o Koaia i kana haumana opio, a kamailio mai la no i keia mau olelo, "E Kekuhaupio e i ka hale aku la no pau ke ao ana a kau kumu ia ia oe, ua kohu ole no paha ka'u mau olelo ao hou aku ia oe, aka ma ka'u hoomaopopo no nae i na ouli o keia la, a ia no ka lanakila ma koku aoao oiai, ke hoike mai nei na ouli lani i ka maikai o ka la hakaka o kuu Haumana alii. I nui ka ikaika me ke koa e kuu haumana alii, a ia ka hoi ola ka inoa o kau kumu nana oe i ao i keia hakaka kahiko o ko kakou mau Kupuna. O ka eleu no ka mea nui ma keia hana ailolo e kuu haumana. O ka maka makaala no ka hiki mua o ka lilo o ka lanakila ma kou aoao. E lele aku e Kekuhaupio e hakaka paio me ka "Ia Niuhi kaulana o ka moana nei." Aole i pau.