Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 17, 20 September 1923 — NA HOONANEA O KA MANAWA [ARTICLE]

NA HOONANEA O KA MANAWA

KE PUHI A KALEIKINI

Aia keia Puhi ma kahi i kapaia o Hiiaka-Noho-Lae. Ka moolelo o keia "Puhi" I ka wa kahiko ke puhi keia "Puhi," pu-ko ke kai a pii iluna o ka lewa a o ke ehu kai oia puhi ana, uhi aku la i luna o ka aina a maloo na mea kanu o uka o ke kula a hiki i kaluulu. I ka wa o Kaleikini i kaahele ai a ike i keia Puhi e pii ana ke kai iluna oia kona wa i kii ai e pani i ke kauila olokea ia a paa loa i ke kauila, a oia paa a hiki i keia la, aohe hiki hou i ke ehu kai ke hoomaloo hou ina mea aahu o uka. He aiwaiwa o Kaleikini, ua olelo ia he ikaika papalua ko keia kanaka a he ano kupua hoi, he nui na "Puhi" ana i pani ai, a ke waiho nei ia puhi a hiki i keia la, he mau kia hoomanao poina ole no na hana aiwaiwa pookela a ku i ka hookala kupua a kela kupueu o na la i hala o Hawaii nei, a keia hanauna hou e nana aku nei me ka naha'oha'o no kela mau hana, me he kaao ala no kekahi kupua. KE ANA O LA-INA He ana keia aia i uka o ke Ahupuaa o Kaloko a penei ka moolelo o keia ana. I ka wa kahiko, e noho ana he kuahine o Luahineeku kona inoa, a o kana hana he kuku kapa pa'upa'u, mamaki a pela aku. Aia me keia luahine e noho pu ana kana moopuna punahele he kaikamahine u'i a nohea o kona mau helehelena ua like ka ili me ka pua ilima ka memele, a nona ka inoa o La-ina, a no keia kai kamahine ka inoa i kapaia ai keia ana a hiki i keia la. I ka noho ana o ua moopuna nei me kona kupunawahine, ua a'o ia oia i ke kuku kapa a me na loina apu o ia oihana pookela ai na kupuna o kakou i hala i hoomaopopo ole ia e keia hanauna hou e ulu ae nei, a e hele aku aaa hoi e halowale loa ia ike pookela a na kupuna i hala e moe lolii nei me ka ike ole ia e kakou i keia la. Ua pii ae ke kino oua kaikamahine nei i ka nui a hiki ke oleloia, he aina nui palahalaha e noke ai i ka mahi a luhi ke kino a pii pu no hoi me ka u'i, hele a pali ke kua mahina ke alo, aohe puu aohe kee. "He manu punua ia na ka la i hanau mai, Na ka ua no i hanai a nui i kananele." he kakaikaai wale no ka poe i ike iaia, a na ia poe i hookaulana aku i ka u'i oua kaikamahine nei, a noia kaulana i ka u'i ua nui na keikikana i hele mai e noi e lilo ua kaikamahine nei i wahine na kekahi o lakou. Eia nae, ua hoole aku la kela kupunawahine, me ka olelo aku, aohe one kuleana maia mea, o na makua wale no ke kuleana o ka hanai wale na kana. I waena o keia poe kekahi keiki malihini no Waiapuka i Kohala o Haka'ina ka inoa a he aikane kona kumu i hiki ai i Kona nei a ike lihi ia Honoalele a makanikeoe (oia hoi o La'ina.) Ia ike ana no, ua make loa oia i ke aloha, aohe hiki ke moe ka po, hiaa, kuko, ka li'a, a pela wale aku, a hooholo ihola oia e hakilo ana oia ma ke ano hoomakakiu, a ina e loaa iaia, e huna hele ia ana eia. I kekahi la, ua pii aku la o La'ina iuka o kahi o ke kiowai i loko o ke ana, no ka hana ana i ka poaaha a me ka mamaki, e ike me kana e hana mau ai. Aia i loko o keia ana, he kiowai, aneane 50 galani ka nui o ka wai ke ukuhi ia, a ma ka puka e komo aku ai i loko o keia kiowai e moe like ana he elua mau pohaku nunui a loloa, kohu mau kua kawalu, a maluna olaila e pai-a a i ka hana (oia ka i poaaha a me ka mamaki i hoopulu ia a pulu e like me ka huli puu aia, a ua kapaia, he "ha-na")

Oiai o La'ina e pii ala me kona haupu mua ole ae, eia ke hakilo ia nei oia e kekahi mea, a iaia i komo ai i loko o ke ana, ua ho-a ae la oia i ke kali kukui a i ono aku la a hiki ma ka puka e komo loa aku ai i loko o ke kiowai kahi hoi o kela mau pohaku e waiho ala, ua ike aku la oia i kekahi kukui e a mai ana ma ka puak o ke ana, e komo mai ana a manao iho la ua kaikamahine nei, he poe kamaaina kela, e komo mai ana i wai, oiai, ua manao no oia, aohe poe i ike i kela kiowai, oia wale no a me kona kupunawahine. Ua hoopio iho la oia i kona kukui, a pee iho la i loko o kekahi lua malalo o na pohaku ana e pii ia mau ai i ka hana. Ua komo maila o Wakaina a hiki makahi o na pohaku e moe ana kahi ana i ike mai ai ka a o ke kukui, a ku iho la me ke kahea ana. E La'ina! E La'ina e!! E La'ina hoi e!!! Aia oe mahea Heaha kou mea i pee ai ia'u e La'ina hoi? Owau keia o Waka'ina o ka makani apaapaa o Kohala, ua mali au i ke aloha ia oe, e La'ina, ua pololi au i ke aloha ia oe e La'ina, ua makewai au i ke aloha ia oe e La'ina. O kuu po hiaa moe ole ia ua piha au i ke aloha ia oe, a eia au mahope o kou mau kapuai wawae i imi mai la ia oe e lilo oe na'u a mau loa. Aole he pane i loheia, a ua piha loa ua keiki nei i ka ukiuki, a hooholo ihola oia e huli ia ana eia na poopoo a pau oloko o kela ana a hiki i ka loaa ana o ua kaikamahine nei. He oiaio, ua huli ia na wahi a pau a hiki i ka loaa ana o La'ina, a ua hooko aku la ua keiki nei i kona makemake ma luna o La'ina a no kona lili loa o lilo aku o La'ina i kekahi mea okoa, ua pepehi ia iho la o La'ina a make, a huna ia iho la malalo o na pohaku a ua kaikamahine nei i pa-i-a mau ai i ka hana. Ua ku ae la na keiki nei a hoi pololei no kona wahi no Waiapuka, Kohala (Aole i Pau)