Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 18, 27 September 1923 — NA HOONANEA O KA MANAWA [ARTICLE]

NA HOONANEA O KA MANAWA

I ka make ana o La'ina, ua hoi aku la kona uhane a kamailio i kona kaikunane i kahakai nona ka inoa o Wawahiwaa, a hoike aku la, ua make oia, aia i loko o ke ana ana e kuku kapa mau ai, ua pepehi ia oia a make e Wakaina, a a ua hoi aku no Kohala. Ua ala ae la o Wawahiwaa a kamailio i ka wahine, ia Wailoa, ua make ia ke kaikuahine, a ua puiwa ka wahine. Puka akula o Wawahiwaa a pii akula no uka o Kaluulu kahi o na makua e noho ana, a ku ana keia ma ka puka o ka hale a puiwa ana na makua i keia kakahiaka lilo o ka hoea ana aku o ke keiki. A ninau akula ke keiki, heaha ka oukou mea hou? Hoole mai la na makua, aohe a makou mea hou. Hoomaka aku la keia e hahai ina mea a ka uhane o ke kaikuahine i kamailio mai ai iaia, a me kahi i pepehi ia'i a make, A i ka lohe ana o na makua ua uwe kapalili ae la ka makuahine oia o Keanapoai. Ua haalele akula o Wawahiwaa i na makua a hoea aku la i kahi o ke kupunawahine oia o Luahine eku, a ninau aku la no La'ina. Pane mai la ke kupunawahine, oia hele ana no i nehinei a hiki mai la oe aole i hoi mai, ua manao au ua hele i kahi o na makua o oukou. Oia ko'u mea i pii mai la, ua hoi ae ka uhane o kuu kaikuahine a kamailio ia'u ua make oia, ua pepehi ia e Wakaina, a aia kona kino ke waiho ala i loko o ke ana kahi ana e kuku kapa mau ai, a oia ko'u mea i pii mai la e ike i ka oiaio o ka hoike a ka uhane o kou pokii Kaku. I ka lohe ana o ke kupunawahine ua uwe ku-o ae la oia no ka moopuna, a ua pii aku la o Wawahiwaa a hoea i ke ana a komo aku la a loaa ke kino o ke kaikuahine a haawe ma ke kua a hoihoi aku la i ka hale o na makua e kumakena ana no ka make ana o ka laua kaikamahine punahele i minamina nui ia. E waiho kakou ia La'ina a me ka ohana e kumakena ana, a e nana ae kakou ia Wawahiwaa e alualu ana ma hope o Wakaina e hoi ala no Kohala-nui, Kohala-iki, Kohala-makani-apaapaa. He mea maa i na keiki o ia au, he a'o ia i ka ha'iha'i, ka lua, ka mokomoko, a me ke kukio, a oia mau mea a pau, ua a'o ia ia Wawahiwaa a ua lawe ka ike noia mau ohana, a no ia ike o keia keiki, ua hooholo oia e alualu a loaa o Wakaina, a pepehi a make i moe puu no kona kaikuahine e waiho ala mahope. Iaia i haalele aku ai i ka ohana e kumakena ana, ua hoea aku la oia i kahakai o Kiholo a ninau, ina ua ike lakou i kekahi keiki opiopio i iho malaila, a ua ha'i ia mai la ua hala loa aku ia kakahiaka a aia paha oia ke pii ala i ke pili o Paiea. Huli ae la no keia a hele , a hoe i Kalahuipuaa, a ninau no, a ha'i ia mai la, aoe kala wale i hala ai. Pela koinei hele ana a hiki i Kehena a he elemakule e mahiai uala ana ninau aku la keia, a ha'i mai la ua elemakule nei, o ka hele koke ana aku no ia aole i kowa loa aku a loaa aku ia oe i ka ihona aku e kiei aku i na hono o na Kohala e kahili ia mai la e ke apaapaa. Hookuu ae la ka laua kamailio a kuu pau aku la keia i kona mama aole i u ia i ike ana keia i ua keiki nei e hele ana mamua, a o koinei wa noia i kuu aku ai i kona mama kukini a pau a pili ana mahope oua keiki nei a la huli ana mai no keia

mea halulu ma hope ua loaa aku la oia i na limahao o Wawahiwaa, a kupee ia iho la a paa a pepehi ia iho la a make. A mamua o ka make ana o Wakaina, ua pane iho la o Wwahi waa. E make ana oe ia'u i moepuu no kuu kaikuahine au i pepehi ai me ka hilahila ole o ka manao lili kohu ole o ke kauwa makawela haahaa loa, au paha i manao ai ole loa e pana'i ia kou ola, no ke ola o kuu kaikuahine aloha au i lawe ai i kona ola makamae. Ua pepehi ia iho la o Wakaina a make, a pelu ia iho la a hoonoho ia iho la ma kapa alanui e okuu ai me he ala no e noho ana no a e ola ana no paha. I ka uhi ana mai o ka po, ua huli hoi mai la keia a hoea i ka hale, kahi a ka ohana e kumakena ana no ke kaikuahine. Hike aku la keia, ua alualu oia a loaa o Wakaina, a ua pepehi ia eia a make a waihoia ma kapa o ke alanui, aia la i Ihuanu e kiei alu la i na hono o na Kohala makani apaapaa. I ka lohe ana e ka ohana, hoopuka ae la lakou i ka huaolelo, "a, oia ka uku o kana hana, akola make oia." A no ka make ana o La'ina ma loko o keia ana, oia ka mee i kapa ia ai o ke ana o La'ina a hiki i keia la, a aia no keia ana ke waiho nei i ke Ahupuaa o Kaloko, e kokoke ala i ke alanui aupuni e hele ia nei. Aia no kela kiowai ke waiho nei, ma loko o kela ana, he hu'ihu'i kohu wai hau ka iniki, i ka niho ke inu aku he hoike no ka u'i nona keia inoa o La'ina. KA PUNAWAI O WAWALOLI Aia keia wahi punawai i kahakai o Na Ooma ame na Kalaoa, a e waiho nei, he punawai uuku no keia e waiho nei a hoea i keia la, aneane e pili aku i kaha one a makai he wahi kiowai e auau ae a he moolelo ko keia punawai i paanaau i na kupuna kahiko o keia mau kaiaulu. O Wawaloli, he inoa ia no kekahi loli kino papalua, he loli, a he kanaka! Aia i uka o ke kula ilima, e noho ana kekahi kanaka o Kaluaolapa a me kana wahine o Kamakaoiki a me ka laua kaikamahine u'i a nohea o kona mau helehelena nona ka inoa o Malumaluiki. I kekahi la, ua olelo aku la ua kaikamahine nei i ka makuahine, a e iho ana oia i kahakai i ka ohi limu, opihi, a me ona pupu a ua ae aku la no hoi kona mama, a o ka iho aku la no ia o ua kaikamahine nei, a hoea i kahakai, a no ka ono i ka wai, ua kipa aela oia ma kahi o ua wahi punawai nei e inu wai a iaia e inu ana ike ana oia i ka ale o ka wai a malu ana ke aka ma luna oianei, a i huli ana ae nana, e ku mai ana keia keiki kanaka u'i me ka minoaka mahiehie ma kona mau papalina, me ka pane ana mai. (Aole i pau.)