Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 24, 8 November 1923 — NA HOONANEA O KA MANAWA [ARTICLE]

NA HOONANEA O KA MANAWA

MANINIOWALI I ka nui ana o ua mau keiki nei a kokoke e mo'a na pulehu a laua, ua hoomakaukau ia ihola na pono e pili ana i kekahi ahaaina nui ma ke ano palala. Mamua o ka hiki ana mai i ka la o ka "hoao" ana, ua ma'i loa ihola ke keiki kane a o ke kane hoi i hooholo ia ai na Maniniowali, oia hoi o Uluweuweu, a noia mai ana, ua hoopanee ia ka "hoao" ana ona mau ipo leimanu nei a kekahi manawa aku. E nana aku kakou ia Uluweuweu a me kana mau hooheno ana. I ka hoopanee ia ana o kela hana "hoao", ua ola loa ae la ua keiki nei a ua ike ia aku la hoi oia e hele ana i ka lelekawa a me ka heenalu a no keia ola ana o ka ma'i oua keiki eu nei o na Kuki'o, ua hoomakaukau hou ia iho la ka "hoao" no ka lua o ka manawa, a oiai e hoomakaukau ia ana na mea apau, ua ma'i hou iho la no ua keiki eu nei a kokoke loa e maka aku. No keia ma'i ano kupaianaha o Uluweuweu, ua kii ia he kahuna nona ka inoa o Kikaua, a ua hele maila oia a nana i ka ma'i o ua keiki nei, a i ka wa i komo aku ai o ke kahuna i loko o ka hale, ua ula mua aela o Uluweuweu a noho i luna a pane mai i na poe a pau e noho aku ana. He aha ka oukou i hele mai nei maanei, oiai aole o'u mai? Pane akula ka makuahine, Ka? no ko makou ike hoi i kou ma'i hele a kupilikii oia ke kumu i kii ia aku la o ke kahuna, a ku ana no hoi o Kikaua. Aole hoi ha he ma'i o ke keiki, eia la he popolo-ku-mau, he aweawe iki a eho, he loulou manamana lima, pu'o i ka lau o ka niu i mohala i ka lau o ka na'ena'e he moeaipo, he kaaweawe a lima iki. Ma keia olelo a ke kahuna, ua hamau na mea a pau me ka hiki ole ke pane, no keia mau olelo a ka kahuna e pahapaha nei. Ua lohe aku la oukou i keia kulana o ke keiki, he ma'i pelekane ka ma'i he aloha i ka iwi-pili i ka iwihilo, hilo e ke aho a makalii, he alii, he milimili, ua pee maloko, haina mai la e ka ua lanipolua, po i ke anu a ka nahunahu, he nahu kau ka ma'i ke hou ala i ke kua, ke pii ala i na maka o moeole ka po, hia-a, ala pu no me ka ipo leimanu a hoea wale maila no o Honoalele a Makanikeoe. Eia la, ke maalo ikeia pua, pua ohai, haina e ka kolea a Lanikaula, he u'i keia aia i luna, he mu'o, he liko kau i ka wekiu, a oia ka nananana i hei ai ke kanaka i ka panawelewele a paa i ka upena na'e maiua a ka lawaia manu, ke nai ala i ka ohu kakikepa, he uwahi ke kapeku e hei ai ka i'a manu o Puawalii-a-oia-la. I ka hooki ana o Kikaua i keia mau kakaleo ana, ua nune ae la ka ohana a me ke anaina a pau e piha ana, a ui aku a ui mai lakou no keia mau olelo a ke kahuna i hoike iho la iwaena o lakou. O wai la keia mea a ke kahuna e hoikeike nei? i ninau iho ai lakou ia lakou, a pela wale aku. E kuu hoa hoonanea o ka manawa, o keia pua Laniuma-a-ohai a ke kahuna e hoikeike nei? oia no ke kaikamahine alii Nenehiwa a Poopoomino a me Kaeleawaa. Na alii ai ahupuaa, a nona ka inoa o Kahawaliwali. He kaikamahine alii u'i keia nona ka inoa a kaua i ike ae la o Kahawaliwali, a me ka ike ole ia ke hui mau nei ua mau u'i nei, a na kela mau hana malu a ua mau ipo nei i huai ia ae la e ke kahuna a ahuwale ka no'a huna i hana ia ai me ka ike ole ia. I ka lohe ana o na mea a pau, a oiai, aia ma keia anaina kekahi o na ohana o kela u'i nona ka inoa o Maniniowali, a o ka mea hoi i hoopalau ia na Uluweuweu, a he a ohana pili loa hoi ia Moana ka makuakane o Maniniowali a me Kauiha ka makuahine. Ua hoi aku la kekahi ona ohana

pili ala o Maniniowali a hoike i na mea a pau a ke kahuna i hoikeike mai ai. Aole ka he ma'i maoli ko ke kane a ke kaikamahine nei. A heaha la? He ma'i pelekane ka, he aloha wahine. Aloha ia wai? I ninau mai ai ka makuahine. Aloha ia Kahawaliwali, ke kaikamahine alii o Kaeleawaa a me Poopoomino a oia kela ma'i a kakou e kuhihewa nei he ma'i io, eia ka he aloha wahine, a ua manaoio kakou he ma'i maoli ia, eia ka he hooma'ima'i i mea e "hoao" ole ai me ke kaikamahine nei me Maniniowali. I ka wa i lohe ai ka makuahine, ua ninau pono mai la oia, a i ka lohe ana i na mea a pau, ua pii koke ale la no ia a hoea ana i mua o na makua o ua keiki nei, a hoike aku la i kona manao, e hoopau loa ana i kela hoopalau o ua mau u'i nei o ke-a makauliuli o Kekaha kaweka. Aohe no e hiki i na makua ke kua mai, ua ae mai la no laua a ua hoopau ia ae la ka aelike i hana ia ai. I ka lohe ana o ke kaikamahine oia o Maniniowali ua pau kel aelike, ua ma'i oia a kokoke loa e make, a ua kii ia o Kikaua. I ka hiki ana mai o ke kahuna, a ike, ua pane mai la oia. (Aole i Pau.)