Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 25, 15 November 1923 — HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

jKakau ia no k* pomaikai o feo ka j (Hokn Poe heluhelo) I. ■ •••>. : . .. I O VANBKOL'A MB KANA ! MAU OLELO AO I B kala mai ena helui helu o "Ka Hokn o Hawaii" no ka hoopoka ole ia akn o ka Moolelo kaulana o ke Koa kaolana o ke Alii Kaaehameha, ai owili ia.oo hoi ka |bapanui o keia onoolelo no ke Alii kaulnna lob o Hawaii nei. Ua hala ae n6i kekahi tnao pule loihi o ko makou hoopuka ole ana i Keia mooielo kaulaua o ko kakou aina ponoi, oiai, ua nui no hoi ke ohohia aoi ia u Moolelo o Hauiehile me Tuaana, a mamuli nae o ka pilikia maoli o Ka mea "kakau" o kela i»au moolelo. ua hakahnka iho ia ke kowa o ka iua o ko kakou moolelo e hoopuka ia noiaila, eia mai ao kakou moolelo hoopoooi o ko kakou aina ponoi, « he moolelo no hoi a kela me keia Oiwi Hawaii e haaheo ai i kekahimau oia kamahao ana o *o kj»kott toau Kupuna o ke au i hala aku, ai baa«i ooai ai i kekahi mau oia koa loa ae loaa ole ai ke ukaii ia'aku e na poe o keia au 0

ka aio». JĒ hoomahao ko makon poe heiohe!a tna ka oaanawa hop« loa n ka paka ana akn o keia moolelo kaulana, ua hoike :a Sku ka bolo ana mai o Kaeokalani ke Ali' Ainookn o ka mokupuni kaulana o Kauai, a he holo hoi e knua ia Kaīanikupule ka Hoolina o ka Moi Kaliekili i baa£le mai i keia ola an» ' ma Waikili, Oahu. Ua ike mua 'no o Kaianikupule i keia mmiao Ikaua o ka Moi o Kauai iaia, aj ua hoomakaukau oia i tona poe koa co kela hoea māi o Veia eoelui bou oua mai ka ir.okupuni wui o Kauai. Ua hoonoho ia kekHh' wau Pu-kaua kaul&na o Kalaaikupule uia na pae waa ap'au o ka ūiokupuni o Oahu, ai kakoo ia aku hoi e na koa euakaukau i ke* aaua o Kalanikupule. E hoomanao pu iho' no nae ka poe heluhelu o . keia oaeolelo, aole i makemake nui kekahi mau Alii o Oah& i ka noho aku malalo o Kaianikupule, oiai, aale o Kalanikupuie be Aiii no Oahu, a ua lile uo la i uiea kuhalahala uo kekahi po*> Alii AiKalaoa o ka mokupuui Oahu ia Kalanikupule, ao kek«hi oia poe ua haalek īa Oahn, a ua holo aku n.< Hawaii, a lilo i t»au kokra no Kamehameha, ao kekalii poe oo hoi ua hui m«lu aku !a lakou n;e keia Alu Aimoku o ka Mokupuni kaulana o JCau>«j, ae kipi maluana.la K*laojktfpute. I keiaholo ana mai o Kaeokulaoi uaai Kauai m&ī. ua maalo lo» ae la koua mau auwaa kau& a tiOea toa mawaho aku o M&kt»puu, ft ma ia wahi iwnena moaaa, ua ha* iawai iho la konu uaau auwaa kaoa ui4 keknhi Alii ko:koi o Oahu» » nona ka iooa o Ktlaitoa, ai ko i»Ba halawai pu ana, ua kukaknk» ilio la iaua i k« auo . o ka uoouee *•!>• «na aku e kue ia Ka'at i* kupule- iho o kela kule atk* o keia «oAHi. u« h<v-holo u 'Mie īa k*bl «hemo al e $\*« »ku l |UU o ka aii}& 4 a !* ma }teknti au#u « W*ujLu«lt). J

Hojo nku la o Kweokolanii kona 'niAU anwaa kaua a ft6<«S fikr Ia e pae «iua Kokai, imn keinhi wahi i mapa ia o Kalapneo oia .k a apana o Waimannlo, ai kuna hoao ant» aku _e_lele i uka rae kon« niae koa, ua halawai koae mal 1a no oia me aa Koa kia: makalaa o ke Ali 1 Kalanikupule, ao'ka heoili U ibo la no ia o kekahl ka'ua hp.hana foa mawaeua ona aoao elua. He elua la o keia hooili kaua aua maiwaena aoao elua, ao ka hope oia kaua ikaika, ua hookueoii ia aku ia ke AHi o Kaua! me'kona mnu koa Uona o ko lakou uoau a\jwnft # na ot aku koa ine k» makaukau ieaua o na poe ma ka aoao o Kalanikupule, oiai, ua kakoo ia oia e na koa mai Mani tnai eene na koa no hoi o o*hu i kupaa mahope o ke lakou elii aimoku hou. Aoie no nae keia holo ana o iKaeo me kona mau koa iluna o kona mau waa he meaia e pau ai kekaua oia hoi ka poe i pakele akia a hookuemi hop» ia mai keia kohua ka> oa aku mauka oka aina«-Ua hoomau mai ia no oia i ke kaua ana mai mai ke kai mai, ma ke kipu ana mai eue kona m&u pt> kuniahi ame ua pu kaupoohiwi, oiai, ua isko no c hoi oia i kela tcau lako kaua ona haole. Ua lako pu no hoi kona hoa paonioni, oia hoi o Kaianikupule me keia mau mea kaua o na haole» a m»i ka ainf"'aku! no hoi oia i &ipu aku ai i ea auwaa 0 Kaeokoiauii . Hoio no o Kaeokulani me kona OQftU auwaa ma ke kai a ukali aku la no ko Kaianikupule mau koa mauka o ka aina, ae kipu aku aua no bui i -keia poe qoa ke kai, [Ja hoomau ia keia ano kaua mawaena 3 na aoao eiua a hoea loa aku \ Kooiauioai auiai kela wahi aku ka hoomau ana uo i ka hahai p ko Kaianikupuie /nau koa a hoea loa 1 Waialua, a ma" ia wahi a&n t)A. hala e aku ia na auwaa o Kaeo. auiani a pae aku la ma Waianae, a mamua o ka hiki aua aku i ko Kalanikupuie poe kiai akeakea aku i ka lele ana inai o keia poe Kauai, ua iele hou mai la ko Kaeo. kuiani poe i uka o ka aina*< oiai, ua iuaopopj uo iaia he poe ano hoihoi oie ko ka uoho aiii mai o Kaianikupuie maluua lakouv Ua oia tne kekahi leaau Eleie aua Aīii o Waiaua?,. oia hoi keia m&u Mu uuua ka| iuoa o NaUi uie Nuuauu. auie naej 1 ioaa ka manawa kupoup o uui ai oia nie kela uaau aiii, aka, ua hoike ia inai la uu uae U Kaepkuiao;, ata aku i Kwu e hpi ai laaou a kuka i ka mea e pouo hooiii k«ua aua me Kaiauikupuie. Mamuii o kekahi boi hou aku ia o Kaeukuiaui i hope» a pae ae ia kona mau auwāa, me keua mau koa ma kekahi wahi ku>gke i Waialua, 0 ke kuuiu pia j|pi atia i hope, ua heike. ia Ut» huii hoi aku ia o Kajauiku£uie u>e sona mau kea ma ke, aiah«U o na Koolau» a ua waiha walp o Waiakia- | Heooiaha l&i ihu 1* o Kaeokulani iiie koua aiau koa u;a W«ulua uo kekthi m&uaw* uo* alaiia, hooaee aiai ia ojia i koua i puali koa oia ksi tlahele oi Kouahuauui. ila ke | i**Uwai iho la oia me ke! Al!i Oahu o Ew.i, a me Kaauaaua| no konn po* kauakf, alaiU 4 aU»! kni akn la o Kaauaana ia K&ee.! kolani me kona poe koa i HJwa,[ lfwa !«kou § J hui Vik& , a! ®b f ko Waiaujtj j£isu hoike jpua ae ko ino«, * ■ ' ■ T kft an* uaaī o kela uiau Alil u Wni*ii« oia b n o i»e Kuuanu. ua kamailio kuke Wj I* oo o Naiii i keia mau oi«K> la K««okuiaui< | "Ka, AUtoea a.ai oe e ** Ai'u, uui o K«u«i. h« ol«lo k«'u i jt»w« uiai ik i« 0 uti •*> i hoi oehu u i

hoi koa <uie kekahi . mao hoewaa ou, m kuku umi a&i lakou a iiuohuio i uo Jakou la&uao, i na ka, oe e mauao auu e huhe wale. u £ii hoy paLa i uif*u fec/4 hou i Kauai, aluila, hoo'ei lakou. ia oe ileko oke kai, oiai, Le euea h'iahiia ka hoi aku i Kauai aao, keia auo wale, ae aluala loloa ia aJ ue taa ka aiua e ua koa o ke Alii o Maui." I ka lehe aua o JCaeokulani i. keia mAu i>ltlo a ua AIU o Wa« ianae. ua heoholo iho la oia i kona manao e boi hou lakou «u_ »aae, a waiaila, e hoolala a* Ukou i ka mea pouo - e haoa aka ai. Ua hoohoio īokahi iha ia iakou pela, a ua heie pu aku la o, staanaaua me Kaeokuiawi eoa 110 Wai&Ekae. I ka hoea aua aku i Waiauae a hui aku u Kaeokuiaai me koiia poe koa i hoouoho ai wa Vvaian«e, ua hoouiaopopo io aku ia oia i ke auo naakue o ka maka o kooa poe koa oaai Kauai uiai, nolaila, hoohoio ihu ia uo. uia iloko iho oua e nee ke kaua ioiua, a aele hoi e hoi aku i Kauai uie ka hooiii ole ia o ke- 4 kahi hooili kaua mawaena oua'iue Kaianikupule, Ua uoho iho la ka aha kuka a ua iilii o Oahu me ke Alii A.ir uaoku o Kauai, a ua kamuilio aku la o Kaeokuiani i keia mau oielo ina Aiii o Waiau«e me ko Ewa aiii. . , "Ea, ua hooholo iho la . wall i ko'u mauao e kaua aiu no kakou i keia A)ii aehewa o Maui. R aho do hoi ka bie ana i ke kaua a make iwaeua o ke Kahua Kaua, a ua aui na eooepuu e moe pu ai. oki ioa hoi ka hoi a ko a ka moana kieia ia aku iloko o ke kai i mea ai ua sa mane. Ma ke kaua no hoi e hoike ie ai ko kakou mau huoioha oiaio. ae ike i* at . hoi na kanaka koa o ko kakotl poe kanaka." Ua kunou mai la no ke poo o kela oaau A1 i kipi o Oahu, a ma* «auH oia kunou ana enai, ua moakaka loa īa Kaeokulani ke ku o keia mau alii o Oahu mahope ona, a he hooaaipui hou ana hoi ia i kona mau *oa ame kona ikaika kfcua hou. Ua kamailio koke akū 'ia o Kneokulani i keia mau noa «Hi ona. | "Auhea mai oukou ena aliii a |ia ke 6aua a kak ;u la i Waikiki, a ilaila kakou e huoke aku si i keia kaua ana. E hoooi*opopo koke kaknu i keia manawa i kō kakou kukna ikaika.'* M&wuli oia mau oielo ao a Kaeokulani, ua hoomaka ioke ia iho ia ka huojaia aua i ua koa ma ko aoao. Ua hoala ia ae U he eiua mau puali koa ua& kvj Uinu . aoao. Ua htOumtkOpopQ ioa iho ia lakou i ko iakoa ke- . ikai&a uo kauee &aa aku i Waikiki uo kn uui kaua aku ia KaUuikupuie, la iakuu. uo , uae <3 t,ooi*la kaua o iakou i ke alo o k« Alii Kaiaaikupule, a Ut iuhw i* aku la ao hoi ka hui pu aua e keia mau Alii kama&iua o |Oahu e k&koo «ku i ua mauiaka a Kaeokulaui. | Ua hoomakaukau &oke iho la eo |hoi o Kaiauikupeie i ka hoones ! fc*ua ana mai. Ua hoouua. ia [UMt ia aakahi m&u meka eiua i iiaio pouo i na mea k&ur o na I ao ka iooa o keia euau i t»o*u, statw o Kekaiak» Uieiai) !•« *a iua hoi o Ftimak«ooo iPricoe liiehoo,) a maiaio hoi k«ia enau I o ta hoopoaopm*» aua o Eaiau* ke haoie *ke Alii Kaiauikueul*. Ua iako pouo keia mau uioku i ua pa uuuui, a ua iako pu uo ttoi ua koa iiuua o knpla mau UK v ka uu« O* 90 kalpeohiwi, *ua ao ia hoi tak«>u « Kast:u* B*rau«,u i U hoohin* ana i kela eeau j®«* kaua ona haele m * j (AoleiPau) - ■ * i