Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 26, 22 November 1923 — NA HOONANEA O KA MANAWA [ARTICLE]

NA HOONANEA O KA MANAWA

MANINIOWALI Ka? E kuhi ana au he mai maoli a, eia ka he "Nae-o-ai-ku" ua hele a papale i na maka ka la o lalo-e. Huli ae la ke kahuna a olelo i na makua: Auhea olua? Elua a'u mea e waiho aku ana i a olua, ka mua: O ke koi aku e hoao koke ia na keiki me ke kali hou ole. Kalua: ke ka i ka nele loa. Mahea olua. Pane mai la ka makuahine. O ko'u manao o ke ka i ka nele lua. Ua pono wahi a ke kahuna, a o ka hoomaka no ia e hana ma kahi o ka nele like o na ipo a elua. A ma keia wahi, ua olelo ia, ua pule keia kahuna i kona Akua ia Pele a me Kamoalii, a o ka mea i ike ia na make like keia mau kaikamahine a me kela kane a laua i hooipo ai. O Uluweweu, ua lilo i pohaku e ku ana i loko o ke kai, a hiki i keia la, he ano kupanaha keia pohaku. O kona wahi i ku ai o ka honua, o lalo he paa a o ke kino, o luna he oni wale no e lewa ai me ka hiki ole ke hemo, oia hoi ma kahi i hooku'i ai ke kino pohaku he ano aki maia wahi, a ua paa me he ami puka ala. I ka wa e pii mai ai ke kai a popoi mai ka nalu i ua pohaku nei e oni ana oia, aole nae he hemo oia mau no kona paa a hiki i keia la. O Kahawaliwali hoi, he pohaku loihi i a e ku ana i luna, aia paha ma kahi o 30 kapuai kona loihi a kiekie a o ku ana he puka malalo, a e holo ana ke kai a puka aku ma kekahi aoao a ke ku nei kela pohaku i loko o ke kai, a ua olelo ia o kela mau kia e ku ala o kona mau uha ia e ku ana e holo ke kai mawaena a puka ma kela aoao a oia ku ana no a kihi i keia la. O Maniniowali hoi, ua naauauwa oia a holo a moe i ka ae one a lilo i pohaku a oia kino pohaku ke moe nei i loko o ke one a hiki i keia la, a aia a kaikoo alaila lawe ia aku la ke one e ke kai a waiho wale ke kino pohaku o Maniniowali. A pau ke po'i ana a ke kai, a hoi mai ka malie, alaila, ho'iho'i hou mai la ke kai i ke one a piha hou kela wahi i ke one a like no me mamua, a he ano kamahao no ke noonoo ae no kela hana a ke kai, oia hoi: Kaikoo, lawe ia ke one a pau, Kaimake a malie, ho'iho'i hou ia No ke one a piha, e like me mamua. Kupaianaha no ka hana a ke kai ma keia wahi au e kuu hoa heluhelu e noonoo iho ai no ka hana a ke kai ma keia kaiaulu O kekahi mea kamahao no ma keia wahi, oia no ke ka'i o ka manini ma keia wahi, he moe kaawili ka nee ana a ka manini e like me ke kaula, ua owili a like me kekahi i'a nui o ka moana, a e kuhihewa ia aku ana he mano, a aia nae a kokoke loa mai ia oe e ike koke ana no oe he kaawili manini, [ ] owili a paa a nee hele ma loko o kela kaikuono, mai kekahi aoao a kekahi aoao. Aole nae o ke manini nunui, aka, o ka manini-alii kakalaulua, e hele aku ana e nunui a lilo i manini nunui. O na ku makai e ike ia ai keia kaawili o ka manini, a me na kakahiaka o Lono a me Mauli, e ike ia'i keia mau haawina kamahao a kupaianaha, a ua olelo ia oia ke kino i'a o Maniniowali ma o kela inoa ona i kapaiai o Maniniowali, a oia ke kumu o ka manini i moe kaawili ai ma keia wahi. KA WAI A KANE He wai keia e huai ana i loko o ke kai ma kahi o kaha one, he ikaika kona hua'i ana, aneane ekolu kapuai ke akea o ka waha kahi a ka wai e hua'i mai ai, a he ono ka wai ke inu aku oe. Aia keia wai i Kaupulehu, e waiho nei a hiki i keia la. O ka moolelo o keia wai, penei noia. I kela au i okikilo loa e noho

ana o kumukea-kalani he aliiwahine ai ahupuaa no ke ahupuaa o Kaupulehu a me na okana o na Kuki'o a me Maniniowali. Oiai e noho ana ke aliiwahine e noho ana me kona poe aialo, na makaainana no hoi he mau lau ka nui o na kanaka. Hiki mai la ke kau wi o ka aina, a o na moo uala a me na kihapai kalo a na kanaka a me na konohiki i mahi ai oia ke ola o na kanaka a me ke aliiwahine i loko o ia mau la a ka wi e nee ana. Hele ia a pau na noo uala, pau na kihapai kalo, a pau na mea a pau a kii ka Hapuu, ke Ma'u, ka Pala, ke Pi'a, a me ka Hoi. Nee mai la ka La, aole i kana mai, oi aiaku ua kanaka i kahi aia pau, aohe ne maopopo o ka pau o ka nee ana a ka La, oia mau no. Ai aku la na kanaka i ka Noni a me ka i'a i kaula'i ia, a maloo, oi ai aku a nahonaho na maka i ka pololi. Oi hiki aku i ka hele a hiki ole no ka nui mai a ka pololi, a waiho malie i kahi moe, a pau ka walaau ana o na kanaka, a hookahi hana o ka okuu a hina iho la a moe. I ka ike ana o ke aliiwahine i ka nui o ka pilikia o na kanaka, ua olelo akula oia i kona kahuna alakai nona ka inoa o Kapilau, i ka i ana aku penei: O ko ike hoi, a me ka mana o kau oihana kahuna, e ninau aku oe i ke Akua no ka hoike ana mai i na he ola kekahi no kaua a me ko kana mau kanaka e waiho mai nei i ka pololi a ka ai. Ua ae mai la ke kahuna a ua nana iho ia o Kapilau ma luna o kana papa hana kahuna kilokilo, a pau ka nana ana, ua pane mai la ua kahuna nei. E Kalani e, ke hoike nei ka papa hulihonua, aohe ola i koe, aia ke ola ia oe a aia a ae mai oe e Kalani alaila ka hoi ola kaua a ola no hoi na makaainana, a ola no hoi ka aina. Ua kulou ihola ke poo o ke alii wahine i lalo e noonoo ana no kana hana hewa i hana ai a me kana mea pono e hana ai i ola na mea a pau a me ka aina mai o a o, ai kona ea ana ae ua pane maila oia i ke kahuna. Heaha la ka'u e ae aku ai a e loaa ai ke ola i na kanaka ka aina mai o a o, oiai, ua noonoo aku la i kahi i hiki mai ai o ka pilikia a aohe maopopo iki. (Aole i pau)