Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 51, 15 May 1924 — HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

Kakau ia no ka pomaikai o ko ka (Hoku Poe heluhelu)

Mft ua ofelo hooholo no hoi a KaoaehaniehH, ao?e lo« oia e kokaa ana i kekehi Ahi heopilikia wale 4 kcs kaaaka, a oa kipatu īa no kekahi r»su alii mBi kena a!o aku t oo fca w&wahi walf i Eh noho aloha' 0 kekahi aliikane me k&oal aole lo» o K.an)ehajflefaa i | apono ike ku w&!p «ku o kekahi a)ii i kā waliine a kek-hi Koa A.lii o n&. * I t ka enaiiawa i hoowalewale ia ail ka wahi a Keaweaheolu e kekahH alii kiekie e ae, ai ka oaaopopo ana! 0 kela hana hoohannaele ! ka noho aluha ana d ke!a man alii makua oaa, Oft kiptjku aku 'a o Knmeha.— meha i V«kohi alii kiekie loa o R<ihn aloaii?, a h'lo ai ia alii nui i oae» kuewa wale aku i Pnna 4 a main heie Kaewii ana o ke!« aliī kiekie a ke a'o o K«trieh;imeha s oia ka mes 1 loBa to:J ai kekahi mao alii. ma Poob, ae oia nei oo kekahi oia poe a hoea ioa oo i keia manawa, a aīa -|>aba aefeahi oia mau pna a keia Alii kekoikiekie e noho mai la i fca "anu o Waime.i." XJ<a wehewehe ae la a * uiea hoopouopono i keia moolele, ai mea no. hoi ē'iKe ia tuai «i e h.maona faoo fcē pno Q.:auao a»«or. uo o ns | hoopooop:>iii> Aupuui aua u ke)a j ' Alii kaulaiiii o kou aina me fcotK L?shui feanvißi*, Jtie lu-ea peno nu hoi e hoouiau ia na h*)Ouiau«o i poioa ole no keia Aiii Nas Aupuii l kauiana loa o kou ai'na e ka. ewe Hawa i. ,

Ma fca makfthifei 1809 pnha, ua mai In īī.k HonoluLu Keeahi uiOku Kukun, a uiamna o «eia aioku kekahi haoie oiulo iiooh ka inoa o Archibald eamphel!, a he haole faoi i lawe ia aini e kela mokn ma ke aoo olulo mai Sannack. Ii ka hjea aoa o kela liaole i Henololn, ua hookip» (Kaikai ioa īa ako la oia 6 Kamehameha, a ua Doho hana »fcu la keia £aole .nalaio o Kame— hameha, & oiaeuali no hoi o ko| Kaaaehameha aianao kokoa i keia | haole' oluio, ua haawi aka !a 0] Kamehaoaehfa i kela haole he aiua e ooho ai. I ka hala ana o nookahi naak& — hiki o ka noho ana o keia haole me KamehnOH'ha, ua hoi aku !a haoie no Enelaui, ae lioi nna hoi iaaluj)a o ke<#h! Moku c-kobo-!a, a nona ka inoa o "Ōōke o Potu]ai,p." Ūa hooonaoa &ku !a o Kamehaoieha i keia liaol» me ke o S8l tt< n»olo t»-k>hoiB, e lawe akn i kekah euau ftrsea i ka Mo'i Snelatii, a rae ka 'lawe pu aku i kekahi kapa ahuula oanl, ame ka lawe pn aku hoi i kekihi pa!apala ā Kameha — meha 1 ka M'b'i o Kuelani, ae hoike aku ahaiio» 'ma ke!a lek» i kekahi mau manao ninau no t*a olelo >' Kapeoa V-tnekouwa i hm-pHH uhiī «i ia Kf>mebiuueh:t no k» huouiM ii\ mai o kekuhi mokiikaua ' noe na pu-kunihhi kiMenwe, ai piha pii hoii ua, wniwoi mai Kur..pa uiai, Maloko p>i o k«'!i» p«l«prt!a a KtstnehameUa* uu kauuiilio pu aku la oi« i koua a»ii)SFi>ina n i > k» hiki ule is Ka .ueiiauieha ke feūKua aku i kn ] Mo'i o M)uelti(ti we koua uiau ko«, m.imoli o k» «nam»» Kmo Heritania g&ai Uaw*ii «kiu (Ua kakan aiaikai !iitt ia kela lek» a KamehaoM)b« e (Mohana, a! ©16 • ktla :/ '■ ; f -

haolft elele o!u!<:> no boi ai)a ī hookipā msīk*i loa »i. Ma na m'*a n keiA h«io!e elulo i k&kuu ai ti(r K#ioeh*Uieba * maboi>e ma!» na' hoike ae oia ; kekahi tuan -j;e^' pili ia K»ot«baajeh«, ! "E hoike ana hdi i'kooa enalama 4»9Mcai loa ia e ke!a Alii o k* Polaoeeia, ae hoike aoa i ka loko niaoli o keia &1U o na kanaka Eiuwai'. iaia. E hoike ana i k'e ano oko Kamehameha ola ana t rrta ke aoo alii īokomaikai noao!l. I kekahi aaaoawa ua nahu «o e Kamāhameha Ina aahu ok& poe Ēoropa, r aole nae hoi ma o& manawa apao. Tko KameLamehn aahu ana i na aahu o nn alii eea kiekie, he alti kiilana kilakiia maoli no o Kauiehameha, he aoo pololei kooa kioo «ie ke aoo ano palahalaha o kona poohiwi, ai aahu la kona mau !a!a uie ke ano oolea jd»ol3 no." Ua hoike pu no ho'i oia Ike ola o alii 0 aa poe PJo»rslB, ( u& lako loa kekaiii o elrt poe »'!i i p&hi m?. ea o na haole t ahe | mau hole. unikai mnoli tne na pa, jai ka aī«4nafpa 0 Kanaehameha e .houkipa iiui »i i kekahi luaiihini luole* &.ia hoi e aj p« *na'b K.aoiehameha a>e keīa hao[e i n& loina o 0 ka ai aea o s.a 'pah'i iue ke o. &f ;hoikeifee aku aaa i ke kalana raa- | kaukau maoli uo oa» ka launa «na jine aa haoie. I loaa d.o peiha kekahi ;o keia ioau loina Eurupa ia Ka;ii€,haoieha maoauli qo hoi o kona ihookipa maikai auu I na h«ole nia kona aio. ai lito hoi kekahi o kela poe haole i m&u "punahele uan:>." j Ua auike pu ia no hoi uo pina 1 ke kaaaouo ka nui o na haole i!i k-hokeo e nohe aust ma H>>no!ulu i k» mauawa u kela haole i nookipa. ia ai e.ke AILi. Kamehameha/ 0 ke_ kahi mea ano nui no hoi e boike iu oo Kamehaineha ma keia nuah;swa « kooa ola ana, oia no keīa. Ik» uiakahiki 1796 paha, a eaamua iki. ihu u ka hoi ana o Kaaiehameh» i £Jawaii. U t hnea mai 1« ina ktif kokoke i Oahu ts:«}kah? uioku nona ka iiioa o Ata (Arthur) ai noho Kapen» 1 e Kapeua Heury Barber. I sc ku aaa o kela moku i Oahu, e noho ana qo o Kaaiehamehā ma Waikiki i kela mau la, a ua heokipa maikai loa mai lu o Kamehameha t

i &eva Kapena, a uu liio iho la h»ua i iuau hoaloha iiiaikai. Mauouli o ,ke ano Kauaaaina ana ■:> kekahi poe ka K&oaehameha poe Aialo i keia i hoalaha o ka Mo'i Kamehaineh», ua hoooūaka iho ia kekahi poe o ieou e "ne" aku i keia Kapeoa i rama uo laknu, a ua hoomaoe pu keia pi*e o ke.al'oalii o Kamehaaien# iaia uo ke uoi &ku i keia haoie i kela £uea a lakou i makeuiake ai. "I ua !>e ono rauaa ko oukou, (ilaila, ao oukou uo hoi ka uiauao e uo&oi aku i k& Uoalohu Kapena o ka&ou. aka, e hoomaaao pu qo uae hoi pukiiu, Ue mea hoohaunaele maoli uo keia wai a ua haole, ae ulu mai ai ua raea e ku.ee ai pkakou." I ka hui hou ana o Kaoiehauueha uae Kapeua B a rbar, i»a uonoi aku !a o Kamehaweha i wahi ra:ua oo koua mau alii, a aota uae hui o ka rau)a i puipaī ia, aka, i mea maiaai e aui ole ai Ea ona iwaeua o keia poe uuo rams. Ua ae uaai la no kela Kapeoa Hualuha o koua moku r ua paipai iho ia i kek rao3a Wikeke euu ka wai t a noe uianaualo ka racua. ae uui oie ai ks ona iwaeua o ua Aiu o Kamehaui«h«. i ka ioa« aiiH u sela auo raiua ia Kaioehaweha, ua hoht* u\m iho ls 0 Ka(u«hau}ciim i Veia rama a Kapena Bart>fr i haaw) wai laia, a ifce iho Ihu aole i uialauu» koua lumlohn \ kaua uleio, 1 ae utai »), alaila, ua huii »e la o Kaiuehameha a kaiuailio aku lai, kekahi o koua yo« aiii. j "He ro«oao maikai oo ko ka j haoi» i haawi a>ai nei i kein auu' Um* i paipa' U ka «rsi, a »o!#» i hol oka nroa «>?«• t#, e &a. o[ '

ka wale uo olb haole, aolf* hr>i ol* I hooko 5 kana elelo ae ia*t! B hoihoi tlto fsn# rin nae bnl watj ! keia h«na maluna ona ( ao!e nae no ka mea i hana ,mar nei, aka, e *o aliii hoi iaia ,be tn*B nnl ka o na h'Oāloha ekw." ; Mahope kokē iho no k V«!a mea i hoike ia ae m&!una 4 ua ho>a eoni ia \a hhe no ke kaoa kīpi o Namalāeha k«kahi AHt o Hilo, ae kipi ana hui i ke Aupnni o Kamehameha, a! fca hoea ana mai o keia l«cfo, na haalele kose ihri !a o Kameh&'meha ia Oahn, a hol') akn ta no HWhHMamoa nafe hoi o ;tona hoi' ana nf> Hawaii, oa kono mai 1a oia ia Kapen'a Barber e hoio aku no Hiio, a 1i!o hoi i malihini hanohano na Kanafh*meha naa Hi'o. Ua ho: io oo hoi o Kamehameha a na h>?oili ia ke kaaa mawena o kona aoao nje ko Nainskar;ha, a ra kinaī ia hoi feela Kaua kipi. Mahope koke no o kela yau ana o ke kaōa, ua ku akn ta ka mokn o Kapena Barher i Hilo, a na hookipa aka la o Kamehnmeha i kona hoaloha Kapena* a qa haawi mai !a hoi i kekahi Ahaaina nui no kahanohano 0 kana malihini. ao kona hoalohni kahiko hoi ma Oaha. He rama maikai no ko Kamehaioeeha 5 loaa iaia i kela manawn, "ai ka manawā'hoi e haam i» nna i m Alii roa papawna, oa he!e ae !a ka poe haawi i ke!a. rama, a nele iho la e kapena Barher. Ai ka hnawi elaa ana> aa he!e ae la no kg. a koe iho īa no o Kapena Barber ai ke kola t.o hoi o ka hele ana o ka haawi rama, ua nele hon iho ia po o Kapeua Barber. taj inaoawa na komo ka haohao iloke o Kapena Barher, aua hnli ae )a o ? a ! a kaeuailio aku !u ma k;i oielo Be — i ritania i ksi» man olelo ia Kameha- J iiiehn. i Where is ncy ruui? wnhi ;i ua I kapena nei i ninau Vku ai ia Ka — ! i*iehauseha. ' i Ua p-'Oe 'n;ii la o Knnehameha j ima ka oleio Bi-ritania no hoi» a rne< i ke aoo bene-afca n»ie < aa P<sai±it nei i |s:eia mao olelo. ] ! "*You no warit rua), You no; idrink rum, Y.h; drink water."j ; (Aole ou makemaKe rama. Aole ou ■ Imakemake . r/ima. Aole ou inn] r«jaa. He inu oe i ka wai. M ) I No keia pane a Kamehameha, uaj 'hoomanao koke ae la o Kapena [B«rber i ke'a ratca ana i haawi ai !ia Kauiehameha, ni paipai U ai e ia 1 ka wai a ano uaananalo loa. īh m&nawa ra uoae ae !a ua Kapena hei i ka akaaka 4 a Kamailio pu afeu 5a ia Kamehameha i keia maa o!e!o, » (Aoleipau)

TJ« kukulu ia he Ah»bui C. E. o n» Makutv| ma ka Eknleau> o Olaa tna ka ?a Sfibuti nei, a he 20 uiau Lala i leomo at; la iloko o lrela Ahahāi C. E. N« ke Komite Honueo J. Z. Jeremiah i kokua pu ia e Chas. Kaina i kuknlu ae. a o» ke Ksihu o Haili i hoolasi ae i na Luo»noi ;ce na.Lala o keln Ah«hui, £raDawa hooknhi no* i ku ai &o lakou Ahaliui, ua mni !h no leehi Ah«hui hou i $10.00 ho ke ohi o kft Ahahui Pae Aioa Ma ka «hiahi o ka U 6abiiti nei i b«li hoi hka la fce Komiain» ilou e HoupuUpuld R, Duiic*iu ai ukaii pu ia uo hui e koua uisu lloj»hclt. A va& £a IlalonkaU ko mkuu huli hoi aua itsu la i ke KapiwU. Ma keia ihi»hi Poaliiua t? hoea mai ana, # haawl aiii* n,> kn pouiai> k*i a u« ooio, & uo kw Uuun hwp« tu* Mre* !>T»shit IWamn h*Uxm* hno!nan» u:* -1,» v - ke Kula $»bj,li v Uaiii- ; i