Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 52, 22 May 1924 — NA HOONANEA O KA MANAWA HE PUU O KUILI [ARTICLE]

NA HOONANEA O KA MANAWA

HE PUU O KUILI

Aia keia puu kokoke loa i kahakai mawaena o Makalawena, Awakee, a me Maniniowali a me na Kukio. He ui keia puu ke nana ia aku a nona keia lei onaona. Aia i Kuili o ka naueue. E nana kana i ka ai hoopau. Ina oe i ka moana a huli mai oe e nana ia Kuili, e ike mai ana oe i ka lele aku me he manu ala, a hoomanao ae la ka mea kakau keia lei ahihi. He aloha no Kauiki, Au ana i ke kai, Me he manu ala, E lele ana." NUHEENUI He puu pili keia aia mauka aku o Kuili a na olelo ia he wahine keia, a he kane o Kanakaloa, he pohaku loihi e pili ana no ma ka aoao o ka puu o Nuheenui. O keia pohaku he maka ia no kekahi koʻa lawaia o Kahoowaha ka inoa, a hiki i keia la, o Puunahaha, a me Pumauu, o Kepuhiapele kahi o na kaikamahine pu lehu iho he puu pohaku pele kiekie ia e ku nei malalo mai o kahi

o Mr Maguire. KA PUU O AKAHIPUU. He puu nui no keia e ku nei mauka o kahi o J. A. Maguire, a o kahi kiekie loa oluna o kela puu oia kahi i kapaia o Akahipuu. He moolelo ko keia puu i ka wa kahiko, a ua makemake na Menehune, e eli ae ia luna loa o keia puu a hapai ae a lawe a hookau iluna o kela puu o Kuili e ku ala i Kahakai.

Nolaila hooholo iho la na akua a pau e kii e eli i ua puu nei, a meia manao lokahi o na menehune ua hele aku la lakou e eli, a ia lakou e eli ana ia luna loa o kahi oioi loa o luna, ua kani mai la ka moa, a manao iho la na menehune ua ao a hoopau ae la ka eli ana i ka po mua loa. I ka lua mai o ka po o ka eli ana, ua oo hou mai la no ka Moa, a manao nui iho la ua poe Akua nei ke hele aku nei e ao, a o ka moa kuakahi no hoi ia, a hooki no ka eli ana, oiai, aole i make make ia e ike ia ka eli ana a hapai i ua puu nei a kukulu i luna e ka puu o Kuili. Mamuli o keia hookuia mau ia o ka lakou mau papahana ua lilo ia i mea hoonaukiuki loa i ua poe Akua, nei a hooholo iho la lakou e kii e pepehi i keia moa nana e hoohoka nei i ka lakou papahana i manao ai e holopono ke lakou mea i makemake ai i kiahoomanao na lakou e kaulana ai lakou i na hanauna apau.

Nolaila hoouna aku la lakou he ekolu mau akua no lakou na inoa oia hoi o Pahulu, oia kelii o na Akua, a o Kuhulukoe, oia ka Ilamuku o lakou, a me Nahulu ka elele lawe olelo. A holo keia manao ia lakou ua hoomaka aku la ua mau akua nei e pii no ke kii ana e hoopu i na moa nei a ke kolohe nui wale Maanei e hoakaka aku ka mea kakau no keia moa. O keia moa, he moa akua no hoi keia a nona ka inoa o Moananuiakea, a o kona wahi i noho ai aia iuka o ka nahele ohia loloa a he Puu no hoi ia nona ka inoa i kapaia no o Moananuiakea, a hiki i keia la a kaua e hoonanea nei e kuu hoa heluhelu o ka kaua Hoku olino. A aia malalo mai o keia puu he ana wai a maloko o keia ana e noho mau ai keia moa, a o kona hale no hoi ia a malaila no hoi oia e moe ai i no ke kiai ana i kela wai i ole e kii ia e na wahine maʻi wahine. O ka mea nana keia moa ua olelo ia na Kane, a nana no e hoonoho ilaila no ke kiai ana i na menehune i ole e lanakila ka lakou mau hana e manao ai e lilo i mea hookaulana aku ia lakou mai kahi hanauna a i kahi hanauna.

E hoi hou aku kaua a nana aku ia Pahulu a me kona mau ukali e kii ana e hopu a kalua i na moa nei oiai, ua hooholo ia e make keia moa, alaila, holopono ka lakou mea e hana ai. I ka hoea ana o Pahulu ma iluna o ka puu a kali o ke kani hou mai ona moa nei oia ka wa o ka manu Elepaio e kani olehala ana no ke kokoke aku i ke ao, a ke uwe hone maila hoi ka leo o ke Kahuli-pili-ai o ka waonahele ala o ka leo Hone o. "Piano-ahiahi, Hoa aloalo o ke kuluaumoe, I ke kokoke ana aku i ke ao ua oo mai la ua moa nei, a lohe ua mau akua nei, ua hele pololei aku la lakou a hopu ia iho la o Moananuiakea a lawe ia aku la a pepehiia a make, a ma ke kolu mai o ka po i eli hou ia i ua puu nei, ua kalua ia iho la ua inoa nei malalo aku o kahi o ka puu e eli ia nei e ka menehune, a aia no kela imu moa ke waiho nei malaila a hiki mai i keia la. Ua hele ae la na wahi kiekie nei oluna o ka puu e puali a e hele aku ana e moku a kaawale oluna a kaawale no hoi olalo, a oia ka wa e hapai ai a kau iluna o Kuili-o-ka nauaua. Oiai ua poe eepa nei e noke ana i ka eli, e ake ana e moku mamua o ka moʻa ana o ka imu moa, i uka o ka ohia iluna o ka puu o Moananuiakea.

Hooho ae la ua poe Menehune nei, aia no ka he moa hou, pehea la oukou i ike ole ai a noke iho la lakou i ka hoopaapaa, a oia ka wa i kii nui aku ai e huaʻi i ka imua moe a lakou i kalua ai. I ke kii ana aku, aohe moa, o ka imu ke waiho ana, a o ke "aa" o ka imu ua kaia ia a lele liilii io a io a ia nei. Piha loa na menehune i ka ukiuki no keia hoohoka ino ia ana o lakou, a ko ole ka lakou mea i manao nui loa ai i mea nana e hookaulana ia lakou. He oiaio na ola hou o Moananuiakea, oiai ua ike mai la o Kanei ka wai-ola, ua pepehi ia ua moa nei a oia ke ola hou, a ma keia ola ana o Moananuiakea, ua hoopau na menehune i ka eli ana ia Akahipuu a ke waiho nei nae kela wahi a na menehune i eli ai a

puali a puna kela puu e ku nei a hiki i keia la a ka hanauna hou e makaʻikaʻi aku ai i ke kahi o na hiona kupanaha i hanaia e na poe i kapaia he poe menehune o na au i hala. Mahope mai oia eli ia ana, ua hele mai la hoi o Kaleikini kekahi o na kanaka kaeʻaea iwikani aiwaiwa a pahu ia maluna iho i ke kauila a paa loa ua wahi puu nei, i ole paha e kii hou ia e eli e ka poe menehune. Ua paa mai kela laau kauila a hoea i ka wa a Jos, Emeson i hele mai ai e ana ina ai na Home Hookuonoono, a lawe ia ua kauila nei a Kaleikini i pahu ai a komo ka hohonu iloko o ka lepo aneane 9 kapuai ka loa, a ke hoomaopopo aku , he kaua ikaika lua ole maoli keia Kalaikini a no ka ikaika papalua no hoi kekahi mea nana i hooi loa aku. Ina he poe makemake e ike i keia wahi i eli ia ai e ka menehune a puali, ua hiki no ke hele e ike maka ma ka hele ana a hiki i kauhale o Mr. Maguire, alaila pii aku iluna o ka puu. He nani ka hiona o keia pu i keia wa, ua kanu ia i ka laau palehiwa. oia a me ke paina hele a uluwehiwehi i ka laau, a he kia hoomanao poina ole ia no Mr. J. A. Maguire a mau aku oiai oia i hoomaha mai ai i na hana luhi o keia ao a moe aku la i ka moe oni ole iloko o ka mahuluia a me ka maha, a ke haawi nei keia peni i na mahalo a me na hoomaikai nui loa no na mea maikai ana i kukulu ai i mea na ka hanauna hou e hoomanao ai i na hana a kona mau lima i kukulu ai a e ku mainei me ka haaheo. (Aole i pau)

Nui ka poe e pii nei i ka Lua Pele no ka hele makahiki ana i ka wahine kupua e hana maila i kana hana hookala kupua.