Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 2, 5 June 1924 — HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

Kakau ia nd k* pomaikai o ko ka (Hoku Poe heluhela) KA HĀK HAWAII MUa Ua olelo ia ae i kekahi aiaoawa, ua makenaake ibo la o Kanoeha—meha e hoouna oo i k«kahl &»pfeu >ai«pa ponoi nona, ae lawe aka hoi i keia aaaa laaa-aia i ke Kulaoakaohale o Oanalona'Eua Kio<t» ao ka m'ea wale no i kq ooai im.ua o ka manao o Kaooehameha, oia qo ka Hae no kona aooko, oiai, ua ike oia o kela mau moku apau e lawe nei i ua waiwai kalepa i na aioa o Kina, a iā he imao hae ko iakou, ae hoike aku aa» i ka aiua oia mau moku i hele »at ai, Ua makemake no i>ae oia e lawe hoao keia moku ona i keia mau waiwal kalepa T Kina, nolaila, ua hoouna aku la oia i keknhi moko kalepa o ua Alii Kanaehameha nei, ai noho Kapeua ia boi..e Kapen» Unihihepa (Cipt. Windsbi?) Ua helo io *eia inoku a hoea i Kina, a ua koai aku ia i kela piha laau-ala i kft poe Kalepa Pak" o?a pi'na, ai ka hoi ana m i o keia moku o Kamehaoieha me na waiwai panai inai, ne hoomaopepo koke iho la t)o o KamehainehA i ka nui o kona pi>maskai nr.miw o kona kuai wale aku no i ua hanle i kana amu pauku laaa-ala. No ke aoo naauao no p»ha 0 keia Alii Kameh&meha, u* hooholo loa iho ia oia e koeao pu me na haole «oa keia haim i na aina e, a) kumu boi e ioaa ai iaia ka kuaiu— kuai makepono no kopa oiau »la. 4 I Ae iike iue oh tuea i oieio im>a ia' ae nei, ua ulu mai la ka *juakeusake iloko o kek AHi Kniepa waiwai ō! nei ka uoonoo, e hoopili pa aku oi**me ka hana o moku kalepa e ae» e lawe « H ae P° Q °i kona oioku kaifepa i ka waiwai iiiahi i na aina e, U« hui kuka iho la oia m® Oiohaoa, a me Alika he haole Peiekane e neho aua 1 Kalihi» ai ola n»ai po hoi oeahope loa mai nei, al īke mau ia oia ka luoa 0 Alika, *e hui kuka aua hui lakou uo ka noenoo ana I Hae 00 ka naoku o Kaooehanieha e hoio kaiepa ana i ka ata» mwio o Kii.a, No ka eeaii&i - » o na AHi e bo!o kekabi moku i «p iaw« aku hoi i ta i**u-»Ia i.o ke kuai aku raa i« aina, a oia ke tumu e toa* eoa) &ī ke kuomkaai £D*ikat loa ae, nolaila u» komo pu o Kameha* SB*h* n» ** o n« AW e ae maialo oua, ai kokna pu la hoi ia maoao 0 iakou e elohana sm« Ai— kak« is( Ka&an» Aiika, oa imi iho ia i*kou i ha« e kau i* ai ma i»a o k«ia woku «« kf Atti Ka — ūaebaui#ba. H« »«kukaua keU t»ofcu o Ka^ ii*hwa*ko ia ho! me oh pu b« 16, I e aoku ki!epa nae kona kulaua i aiak eoake a «K ** «•« i kria * *« PU lont»hi l(k Aole 00 Sa he a ' rs h*ot?«o m . i kel* 1», «• «*] w«w%| ma m mmm, * h* ?*\ noki Wjw» o ua Pak»- « * *ai K,ia a»aholn »ku , • v« kat" v V t rī Kin* lak.* n< ' ih «0 kaua ♦ hiki ai 1»koo r »w| iaiou «as »* *>»■*» P w * ro * ! P I * =»,

Us ooho iho la Kuka o Kauehameha xne koaa mau alii, a me keia mau haole hoaloha boī 0 Kamehameha, aua hana Ja ka bae mua loa 0 Hawaii nei e Kapeaa Alika, ai kokua pu ia aku hoi e kela aiau hoa haole ona, I ka holopono ana 0 kela hana Hae mua ioa no Hawaii nei, ua kau ia ae la ke)a Hae ona ke kiahope o kela moka kaua Kalepa, a nona ka inoa i ik® ia ia manawa 0 , *Foreater'\ ao ke Alii Kamehameha hoi ka ona 0 keia moko e lawe ana i kela bae moa loa o ke Aupuni Hawaii. Ua haalele iho la ua moku kaua kaiepa nei 0 Kamehameha, ae holo aoa hoi uo Maoao ma ka ainn 0 Kina. I ke ku ana aku 0 kela moku ma kela wahi, ua nui ka haohao ia 0 keia Hae hou, a ua ike ote ia mai la kela bae ma ke auo j Aupuni, a oa kaki nui ia mui la ka auhaa moku inaluna o keia inoku< a na koai hoopoho loa ia keia wai — wai kalepa o ka moku kaua kalepa, o Kamehameha, ai ka hoi ana mai 0 keia moku iuua loa, ai ka lobe ( aua o Kamehameha i ka ike oie ia mai o kona Hae, a me ke kaki ia; mai me ka uku kiekie ke iku aaa 0 kona moku ma kela awa 0 Cana — tcna, noioiia, olelo sku ia o Kamehameha i ba Aiii ine kela poe haole hoaioha ona. <4 K uko na moku apau ioa e komo mai ana 1 Hawaii nei," a ua hana io ia akU| la meia, a oia paha ke kau mua loa | ia ana o ka auhau date mua ioa maj ko Hawaii Pao &ina. 0 kela Ha« Hawaii nae i hana mua ia no ke Aupuni o Hawaii u§: e keia Aiii Kamehtu>eh& 10e kela mau Hi-aloha haoie ona, ua lilo io iho 1k no ia i Ha« Aupuui no Ha— waii nei, a ua iao oiau mai la no keia Hae Aupuni o Hawaii, a hiki wale uo i ka."'la 25 o Feberuari, 1843, ai ke kau hoi o na la i pakaha ia ai o Hawait uei e Lj Keoki Pauietī, a oia no palia ka luanawa tuu i loa t> ka huki. ia ana a keia Hae a &e Aln Nai Aupuni b Hawaii «ei. H 4 » oi&u mahlna w«le ao-nae hoi mah»>p« tuāi, a i» ka la 31 o loiai no oia makahiki, ua'huki hou ia kela Hae aioha o Hawaii nei, *a me ka hookulou U s»al oka Hae Peieaane ioau* 0 k.& [mawaho 0 Kuiaokahua, ao'kahi ho»' • kapa ia uei 1 keia mauaw'a **Ta — |mati Kuea,** ai kapa ia hōi no ka hoohaiiohano atia 1 ka Adim»ra)a Kr'etiar.o Tamat', ao ka mea boi nan* i hoihni hon inai ka ea o ka Uo«, «1 pii hou ai hoi **Hae Pa»-TOBe o Hawaii nei, a welo hou •e la tna na aheahe makaol o Ha — waii nei. O kekehi mau nea boa kaka keia imoa ok» poe Helnhelu 9 M K* o Hawaii," a he mea ho hoi e mai aua i kooa poe heluheiu $ keknhi wahi makili iki t> ka moolelo oka Lma ana ooai 0 %a Hee HewaM 1 keīa aiu* aloha 0 kekou. aililo hoi i Hae aloha pui Ja eoa Alii aioha o keia a ? na e moe u»ai I* i ka peii aloha 0 Mwo* Ala. ( 1 tra piha aoa o na makahikl he •iiwi o kf ®oho aoa o A!ii" Mi i ia Oihtt, h«H hM ukn 1« oia «e kon«t wa« Atii tehu~leha 00 ka Mokopuni nr.i o HiwaU, ae huli hoi ana hoi aoa hot uo ka *ina kop>hu i «a I*l 0 Ka Kmi, Mai, h« no la 1 i*o!s* «o! īa t t»a ĀiH kahiko o keia ?\n* 0 mh He huakai hauohaoo kala h«!i hōi *atw d K»m o» o*ho aka «i koua Mokuiuu* Umm. Ta lrapa ia kel* huakel hol ho; ]tUw*ii * % Ka *h'V jku»yu i k*p* ia 1%0 ke k*'ii «• ' oiav. <ta kahiU f kokuHi ī* wa po!a 0 iua w#a khukhu « huli h*>i «ei uo ! tfawaii, l-a k*«i M k«a | m*m\\ OUm »V ! Oiakauu I ik* M ihh #ua IWI* ā* «*watf m iM«k*Mkn*n. H"

Ua kau o Kau)ehatjcb« «ie kekalii !;eluna noi p na Mu maluuaj o keVa,hj moi:u i kapa la kjua iooai 0 4 *Kebua-aaofeo," ae ukdi ia anaj hoi kela uioku e ,na auwaa lehu —, leHu, a me kekahl mau moku liilii e ae. . īka holo ana nae o kela, huakal a lioea mawaha, ae o ka. MokupWi o Lanai, ua ike ia iho Ia ke komo »na mai o ka liu iloko o kela mbkQ Keoua, X ka ike i« aua c keia pilikia o kela i&uku, ua lele aku ia kekahi kiuaka Hawaii uo d» ka inoa o *W*ipa, a he kauaka makaukau hoi| 1 ke kapaanu, a ua kakia mai la oia i kela wahi liu o ka moka me kekahi apaua kapolei.», ai ka paa iki aaa o ka liu o &a osoku, ua hoohuli hou ia sa hoio ahap kela moku i Hoaoluiu uei, a ua kau aku la aae o me kona mau Aiii maluua oka Moku o Kapena Unihihapa, a na keia moku o keia KapeuA i laweioa aku ia Kamehumeha me kone mao Alii a hoea i KeaUkekua ma Kona Hema. 0 keia kekahi o na mea i boike ia 00 keia hoi nua o Kamehameha 1 Hawaii. Eia nae hoi kekahi oiea e pono ni, ae ike ai hoi ka iiea heluhelu i na aoao apau o keia hul» hoi ana o Kamehameha ia Hawaii. Eia ka meolelo i kakau ia e ke Alii Kakaumoolelo S. I. Ptleiho— iani, ae pili an-a hoi 1 keia huli boi ana o P»iea K£mehameha i na Kona. Hawaii, 1 keia hoi ana o Kamehameha a hoea i ke Kai o Alenuihaha, ae waiho mai ana no ka Mokupun? Kuapuu o Mau ; ma kahi e ike ia aku aī e ka poe o ka moku, a ia mauawa o Kamehameh» ' huli mai ai a kamaiiio mai la i kanai keikiia oiai, he 14 i>aha| na makahīki o LUi.oliho ia manawn. j JBJia »a olelo a k* Makuakenei i* ke keiki, - j L'hcliho-:-ke ka*' i>u el lTa hele kino aku nei knua * nana ika aira ame na alii, a u.e ,na kanaka pu no hoi, aua ike rik»! |k»na i ke au nni me ke au ik\ l Ah nn ka li'ili me ka m^kuahnna 1 Ulnkn o ki?kaV.i poe Alii o Kaaai, o ika'u wale no e kauoha nei 'a oe, e, |n'-»ho oe me ke makaala loa ma Heeia mna aku, 0 ko Makuahine o *kaohi-a-k'ama, e malama pono loa oe, a pela no hoi «u pukii, o KiUni Kauikeaouli ame Naahienaena, aa malama pu uo hoi i ke Lahm Jka — naka. O ke kapu malauaa akua* aa ko Hoahannu ia o& KekuaoUUai e tn«)api v ao koua kuleaua uaiipi ia o ka malama i ke akua o oiua». 0 ke hoi o 41* makua ou, me v)u Kepuua alii, « mau no hal ia me iakou» ai mai hoopea «aie aku oe i ko iakoa .kuleAoa." olelo k i keia mar,aw* * Kamehameha e kamailio nei i kana Keiki Hiapo. anle he poe Alu kāt><» lehulehu i lohe a keia mau oleio, «b, • ia pt> oo na« ma ia mnnawa * K«m«haw*hB e kamailio uei mau AUiwAhine h* o ke Aiq Aiii r» iM K«meh»i»?h« mi a U" Uki>u h<>i eeia »«u ino*. K*hetheiriM»!ie, T (%) Maheh» lllm, Pawahi, K'h^nok" Klnan, ke i» Ho^Wlia M*t Kamamih'-nu'-o-mauo, tt#ftfcvktmt Kek«u KekcjvaoV Kaha*nai>iU\ K*Hkv i okalan' Kēkuipoi« «-UI iha -M *- Kaoiu. | OUU AUi a* !« kai lohe i pWKi t %«ta mau ote!o aro kaukau a KAunhsimeU« i k&u* heiki !li Lti uU k līe maii oUlo no Ihm j« h »ua «0 Ik« auss « keia * Ahf Nt»t A«p«ni o H*#*ii u«" H f ko«* » i <v $m wmaka, ao« hi i « w«ih • hh»» s»n* o KUki \ ■;.v- -*ik • : ■■!>. ■*;