Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 9, 24 July 1924 — HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

Kakau ia no ka pomaikai oko ka (Hoka Poe heluhelu) KA HAE HAWAII MUa Ma keia raaj olelo papa a ke Kahuna, ua waiho malie io ibo la ke kioo o &e Aiii Kaeoehanieha, a iuahope o ka hal* ana o kekahi naanawa o ka waiho malie ana; ua puoho ae la ua Alii nei, a kamailio mai la i keia uiau olelo. *'E kauoau wahi ai wau, ua ono raai la hoi leo'u puu i ka ai i keia mauawa." Ua uiiki koke aku la o Kaheihei. malie i ka hoomakaukau ana i ai na ke Alii nawaliwali, a he manawa pokole wale no ua mākkUKau na mea ai imua e Kamehameha, oia hoi ka ai, ka ia me ka waa e inu ai, a ua waiho ia aku la Eeia mau mea iuaua o ke Alii Kainehauieha, a hanai pu aku la no hoi o Kahei — heimalie i ke Alii me kela mau mea ai ana i hoomakaukau ai. Hanai aku 3a oia ia Kamehameha, a hiti waie no i ka inanawa a ke AHi nawaliwali i hooki tnai ai, ma ke auo ua meona oia. I keia manawa no a Kameha-— mehn e ainei k a ia noke Aliiwahine Kaahuoaauu ma ka aoao o kela wāhi o Kamehameha e moe ana. I ka pau ana o ka p<una ana o ua Alii nawaliwali nei, ua lalau ae la oia i ka ai o Kaahumanu a huki ihu la ilalo, a hawaūawana aku la ! keia, mau olelo īloko o ka pepeiao o Kaa- j humanu.

/ 4 0 kuu aiau iwi kau e hooma».popo mai, & mai haawi oe i kuu mau iwi i na Ali', a He ht.okahi do mea e ualo eii kuu mau iwi, oiA no 0 Uiumaheihei Hoapili, & iaia *ka hoi oe e haawi ai i o'u aiau iwi." Ua ae aku Sa' no o Kaahumanu 1 keia uoau olelo a kaua Kane Ā!ii, a haw r anuWiinH pu aku la t.o hoi in KamehamehH i keia luau olela hooiaio aku i kang mea i nol inai ai. "Ua puuo ia uoanao ou ke Alii, ae heoko ia i- aku ana no e like xx)e kaa e makemake nei, a na u Alii io na e bana , 'e , e loa i keu mau twF e like uo me kau e Alaiīa, oieio hou ae !a oo o Ka— mehaeaeha ia Kaohuroanu i keia i keia iopo olelo- "E ofelo aka oe ike kaikaaiahlne ia Kapalikaukini e kii ike A ! ii makuahloe Keopuo— laui, « hoihoi na k*pa apau sh>ko o ka n* pulouloii, na niao, na loulo. Ao ke kspu ms|}tiooae, a ia wau a omke, nl&ll», ko — tuiu ia kape, a na!o bo> wtu, e hoomaa aku 1 «e ku ana o:a kapu i hookahi anahulu pr« g rne hook«hi auahulu ao e kū ai Sa kapu **mav>u - Ua kii i* o Keopuolani • Kapa likaukini. X hoomaono n*e e 6a 1 poe helUhelu, he inoa hou keia a kakoo e ike n»-i, a ke Alii Kaaieh.smeha hoi i keai&iHo «tu ai ia K*n humanw. ak« r *olf feeia he Alii—' wahioe okop, aka, oke AHiwahine| K»habxua «o kei<i, «i k«p» ia *ku hoi ina kein 'noa o KspaHka«ikiir. | ii io *iu U no o KeopnoUo', ' a! kou» hui ana me K*roph*tt>pba, j u« kam#itio *fcu h lu> o K«n eh* meha i keU Ui»n no ana i kamaiiio ai i« Rtahum*no, e piH »n«4 ka m*Uco» ?• o r»s V#pu # 0 ke aiiw o mauu u.ae*' | nuahi'Hi, oia hoi hv owi p*> we omi •o e moe «i u« s?'i i keia k«po HHiwaena 0 tta Aliikane tnt ns Aiiiw«hit*> ck»U po i* oani hm krU hot>k*pu nme" e m «>akaitn*n« ***» n>t k*i* pw* t» ka aios, «oU K»§ lakow * kieo! ke l*»e H v*hinr. j 1 ka iohe an» o aia t kt!t m«n l |fl! tt* k*U koke «e t* O'» no ka feovunak»nt»v> *"* o !■« v c*<*nn ikaiki M a3»kaok»r *»« Hl'e r»!*,

He elua waa uo Kauai, a he elua j hoi waa no Oahu, a he elua no hoj waa no MBui, A ma Hawaii iho hoi,. ua kauoha iu aku la o Makoa e hpomakaukau iaīa iho no ka holo kukiui i ka Mokppuai o Hawaii, ae kukaia aku hoi i keia "Kapu Mauumae, i ka manawa e lohe ia ai ka make o ke Alii Kamehameha* ;■ Ua kahea ia aku la o ai kona halawai ana no me ke Aliiwahine kiekie Keopuolanl, ua kamailio koka aku la no e Keopu,>iani ia Kalanimuku i keia mau olelo ano koikoi. "K Kaianimoku e, i keia la ua lilo oe i iwi-kuamoo oo kb hooko ia a. malama pu ia ke kauoha a ao kana mau keiki ponoi wale no ka poe nona ka aina ameke Aupuni, a koe wale no na aina i haawi mua ia Kamehameha. Auhea ma'oe u Kalanimoko, e haua oe i na hana apau e hooko ia ai ka makemake o ke Alfi Kameha-' oeeha ae kauoha ia me ka ikaika ! ka hooki» ia o ke kapu mauu-moe, ae ae pu ia aku hoi ke kau ana o ke * € Kapu Manewanewa maluna o' ka aina holookoa. E moe na mea apau i ke kapu anahulu, aole kue a' hooKo ole, ae hele ka hooko ia o| keia kauoha a hoeā i na Pae moku ! 0 Kaililo e, Ua ae mai la o Ka— lanimoku i keia mau olelo kauoha a Keopuolani. a ma ia manawa aku ' ūa lilo o Kalanimoku i Ilamuku maua nui mai Hawaii a 'hoea "loa 'i Kauai. ' '. '.'I i Ia manawa i hapai hou ia aku a* 'o Kamehameha e na AHi iloko o ka J Halelehua a uahoeā hoi ia mānaw» ; 1 ke aumop, I ka honmaka ana no ! e komo ka wawae o na Alii e bapaj | ana i ke kino o Kamehameha i ka! HaU-lehui», ua oaaule hou iho la no kē Alii KamebamehB e ke kolo ia o ka mauawa. I ka ike ana o na Alii i keia maule hou ana o ke Alii Kamehameha, uā hoihoi awi— wi hon ia aku la oia iloko 6 ka Ha!e alii Kealohllani, a !iu!iu iki mahope mai oia aianaws, u« poh&la hou ae la o Ksmehameha mai kela maule eKoIu an,*. Ia manawa ua lawe ae la o Ka — leimoku » kona mana, a hookuke aku Ia oia i na A!i ? lehnlehu eoai loto aku o ka hale. a koe waie iho Ia na Aliiwahine, na kaikaaūahine» a tre na keikikane a ke Alii Ka — mehameha, a koe pu iho la no hoi 1 he elua mau elemakule hoewaa! kahiko o Kamehame'ha, oi» o' Nakuielua me kona hoa elemakuīe, ao ke kumu o keia noho o keia mau ' Klemaknle hoewaa o Komehameha j iloko o ka hale me ka laua * Alii» o laua ana no na enoepuu o ka kua Alii, a ua makaukau no hoi e po u)s ke alahoi ole mai me ke Ahi H*ku o Ihu», ! Ia wa ne i kulou iho ai o Kalani-1 oaoku ma ka aoao o ke Alii wali, a ninaa iho la i keia mainan ( ia Kamehameha. *'B Kalani ©,' pehea makoo? ,, " 1 U H nana wale ae la no na maka ' 0 Kamehāmeha. a aole he wahi leo 1 1 puai ae maia Kamehameha ae. J I kela manewa no i kouio hon' mai ai kekahi mao Aliikan® koikoi 1 0 ka aina, a ua hiki ole hoi i* I Kn!i»nimokD ke, kipakn aku is! lakou iwaho, ua ku kokoke !oa ae' kekahi o lakou roa kaW o e moe ana, a !a oianawM 1 uiuau aku ai keiahi o lakou >8 K«mehameha, **Bs, e Kalani e msk^. I w*hi hoa hoi na makou," I kn lohe «u& o Kauiehameha i keia man e!e!o mai kekahi tpai o na AHi »ia moe iho la t«>n» t»att i»aka 4 a kaakāa hv»u ae Niuau hou ueai la no na AMi iai» **H Kalani *, i wshi hoa hoi na makoo.'* HAua la na »»|ka lohl o Kamehwenao a loao o kela anain#, aiii*!», kamailio a« N oia me ka aiM oawaliwa'i. **I tha ka i*tkou e koi inii! āti? M U H.aoawa kulou koloke loa ihe ia o KalauiWi»ki» m% kahi k koke \ ke poo o Kameham hs», a *a«*ai!io iho la i k<M* n>a\i ©iei» mi «a lee **R K*?*nl h i e, t wahi hwi hoi na «Mkc>tu n I k* īohe ana o K*mthat»ēti* i keia māw * R&iamm^ t ae Oui tna ho! I w#hi n* I*kōl, |f a kawaWo a* U o K*.BMkhsteeh* i kwa tntvi ma' **f Mki watf m mlm » n* AIW j Imn *'« 5 ni! *ī t' p.»" j

Ua ano nawaHwali toa ka leo o< KaroebfirnehB i ka pau apa o kela' n4ao olfilō t a ia manawa no i hapa* &e ai oia i kooā lioia, a huki iho la Ike poo o Olohana ilalo, oia hoi kaDa haole punahele, aī ike ia hoi ma ka ieoa o John Young, a huki iho la a honi aku h iaia. O ka Kamehaeaeha haua hope loh m ia t a lele loa afeu la kona haou. Ua pan iho ia ka lamnka o ke ola ilolrc o KameLnmeha. I ka ike ana o na mea apau e uoopuni ana i kela moe make o kameha— meha, oa ano hakmu ihQ Ift l»kou no kekahi euaoawa, alaila, pnka aku la.<s Kalanimoku iwaho, a hoouna ak'u la i na Eiele i na wahi like ole, e like me ka mea i kauoha mua ia iaia e Keopuolani ke Aliiwahine kapn a Kamehameha. I sela lele loa aoa fio o ka hanu o Kameha — meha, ua pole koke ino la kekahi Kahun», oia hoi e Huaimanono. 0 kela pol make ai o Kameha — meha oiā no ka po o Ho&u, a oia no ka mea i kapa ia ai kekahi Alii i hanan koke ia manawa "*0 Lelei — o—>hokn." ai kapa ia hoi no ka make ana 0 Kamehameh» i kela po oHoeu, aoia n>; hoi ke Aliikane i hoohui ia ma ka Barlta mare m e ke Aliiwahine Ruta Keliiolani eōahope mai, a na laua mai ho? o Kinau ke Alii opio. O k«ia niea nana i hoike keia moolelo o \& make ana o *ke Alil Nai Aupani kaulana o keia Pae-> moiu, ria ke Alii S. L. Peleiholani no ia, aī kafuai!io "ponoi ia naai to hoi iaiā e kona Kupunawahine Kahahana, oiai, ma ka aoao no o Kahahana e kahili ana no i ke Alii Kamehameha, a ua lohe pono uo hoi ola i kela olelo hope loa a; ke Alii Kamehameha i hoopuka' hope Joi at, a mamua hoi ō ka npoi ana iho o kona mau maka iloko o ka hiauaoe hope loa o Nioloona. (Aole i Pau)