Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 14, 28 August 1924 — Na Hoonanea o Ka Manawa [ARTICLE]

Na Hoonanea o Ka Manawa

Helu 2 Na moolelo pokopoko hoonanea o ka manawa. He wahi moolelo no Kanawai He wahi moolelo Hawaii kahiko keia no kekahi keiki nona ka inoa o Kaniwai. O Puhili ka makuakane, a o Poopooka makuahine: I ka wa liilii no o kahi keiki make iho la ka makuahine, a koe iho la ke kane oia o Puhili a me ka laua wahi keiki oia o Puhili a me ka laua wahi keiki oia hoi o Kaniwai. Oiai e noho ana laua me na hoomanao no ka mea i hala, a ua liʻu wale no hoi ia noho ana, ua noho hou aku la hoi o Puhili he wahine hou, a he wahine no hoi ua make kana kane, a he mau keiki no hoi kana ekolu me ke kane mua i make a o ka inoa o keia wahine o Kauʻoleʻole. I na la mua o ka noho ana, he maikai wale no aohe loaa o na kuee mawana o ke kane, a me ka wahine, a ua lilo no hoi ia i mea mai. kai mawaena o ko laua noho ana, a o na keiki nae a laua ka mea hakaka mau, oia hoi, o na keiki a ka wahine oia ka mea hoohakahaka kahi keiki a ke kane ka mea nona keia wahi hoonanaea o ka manawa a kakou e hoonanaea iho ai o na hora hoomaha o na luhi a me na maopopo o ke kino.

No ka hakaka mau o keia mau keiki, ua lilo ia i mea e huhu ai ka wahine i kana mau keiki a pepehi iho aku la hoi, a komo aku la ke kane e uwao, a pela mau laua i noho ai me ka pau ole no o ka hana a ua keiki elike no meia, e ike mau ia nei iwaena o na keiki o keia ano. I keia wa nae a laua e noho nei, aia ka inaina iloko o ka wahine no keiki a ke kane kahi i boopu ai me ka piha i ka ukiuki, me ka ike ole aku o e kane i ka mea huna e moelolii ana iloko o ka wahine ana e manao nei he maikai ma na ano apau. I ka hiki ana mai i ke kau lawaiʻa ia "he" aku o na kaha, ua hoi aku la ke kane i ka lawaia i kahakai a noho iho la kahi keiki e ka makuahine Kolea. I ka noho ana oua wahi i keiki nei ma ua makuahine Kolea nei, e noke mau ia ana kahi keiki i ke hoounauna ino ia a me ka pepehi ia, a o kana mau keiki hoomailani ae la aohe hoounauna aku. I ka wa e ai ua makuahine kolea nei o kana mau keiki ke ai i ka ai maikai a me ka iʻa maikai aʻo kahi keiki hoi a ke kane, haawi ia aku la i ka wi o ka iʻa a me kani ohulu loliloli. Pela mau e hanaia ai ua wahi keiki nei ina manawa a pau a hoi aku la e hiamoe a pela wale no ina wa apau. I ka wa o kahi keiki e hoi ai i moe, a mamua o kona moe ana kii aku la oia i ka huwai a hoopuka ae la i keia huaolelo "kani wai au a moe." Lohe mai la ua makuahine kokolea nei i ka olelo a kahi keiki i pane mai la oia, me ka piha huhu a lele mai la e pepehi no ka {illegible} ukiuki wale mai no keia. Ka? ka ai ana iho ne no, a "kani wai au a moe" I ehia ae ai ana e pono ai e keia wahi keiki ʻoe makua ole au e olelo mau a "kani wai au a moe." Aohe no he pau iki o ke hana a kahi keiki, ua hele a paanaau no kela mea iaia. Ina wa a pau mamua o kona moe ana e kii mua ana oia i kahi huaawai a mamua o ka inu ana hoopuka ae la no hoi i kela olelo i hele a paanaau iaia, "kana wai au a moe." Ka? "kaniwai ia nei a moe" o kai ai ana iho la no a mamua, a "kaniwai ia nei a moe," I ehia au ai ana e keia e keia wahi keiki e pono ai. Eia kekahi poe ke hoolohe mai nei i keia hana a keia keiki i me keia wahine hou a ka makuahine o kahi keiki. I ka wa i maopopo ai i na

poe e ae ka hana a keia wahine a i ka iho ana i kahakai ua hoike aku la lakou i ka makua kane o kahi keiki ina mea apau A no ka hele mau aku o keia poe e olelo i ka makuakane, au hooholo iho la oia e pii e ike pono i ka oiaio, pololei paha, aole paha. Iaia i hiki aku ai, ua poelele ia manawa a noho iho la oia ma waho o ka hale, a e ai ana ua wahine nei a me na keiki ana, a i wa i lohe aku ai ua makuakane nei i kahi keiki i ka hoopuka ana aʻe i kela olelo, "kani wai au a moe."

O ka manawa ia i ka makuahine kolea i pane mai ai, "Kani wai ianei a moe." O ka ai ana ino la no a maona, a "kani wai ia nei.: I ehia au ai ana e pono ai e kena wahi oia makua ole. Mea ae no keia hua haole wale "kani wai ia nei a moe." Hooe puka hou oe i kela olelo, eha loa oieiaʻu. Lohe pono loa aku la keia ina mea a pau a o ka wa noia i komo aku ai o kamakuakane a hopu kahi keiki a kau i ke kua a huli ae la a iho i kahakai. Aole oia i kamailio aku i ka waine aole no hoi i huhu aku no ka hana no ia o kahi keiki ana e ka wahine hou. A no a olelo mau ana o kahi keiki i kela huaolelo "Kani wai au a moe." oia ka mea i kapaia ai ka inoa o ua wahi keiki nei o Kaniwai. Pipi-holo-kaao. He wahi moolelo no Haliipala a me Malupaʻi. He mau elemakule lawaia keia no na Kaha mai na la opio mai a kau ka hulu elemakule ia laua a pau ka hiki holo ma ka waa a mauka wale no e hele ai e lawaia a o ka laua lawaia makemake loa o ka haawe puhi. O na ano puhi like ole apau, ua pau loa ia laua i ka lawaia la, a laulau a kalua i ka imu a moʻa elike me ka laulau o ka puaa. Pela mau aua e lawaiʻa mau ai me ka hanaia iloko o ka laulau, hele a huki a palahe ka puhi i loko o ka laulau. O ka ai e inai ai o ka puhi a na mau elemakule nei, oia ka hapuu, ka pala, ka lini, ke piʻa, ka hoi, ka ulu a ai ole, ka ohulu, ke pahupahu a me ka uhi. I kekahi la, oiai ua mau elema, kele nei i ala ae ai i kakahiaka wale, a huai ka imu puhi a laua, a hoomaka ka ai ana, a maona, loa hookaakaa wale iho la no a mania mai la a haule iho la a hiamoe me ke kulipolipo maoli. A oiai e hiamoe ana me ka ike ole ae i na hana aiwaiwa a ka puni. Oiai mamua o ko laua hiamoe ana ua hoouna na laulau puhi o laua iloko o ka hulilau (ipukai) a hiamoe ai. Ia laua e kaia ana i ka hiamoe ua lohe ae ia o Malupaʻi i ka leo kahea o kekahi wahine penei. Aloha e ka puhi i ka olelo ahai. Laumilo ia nei. [illegible] keia O ka wela hoi au, O ka puhi umiumi Puni kopipi Onaona na maka Kauila keia Kapa keia O ka puhi aika E hoaka kai e, e hoaka amopuu Eu loli e kuakea i ka la Hapoo amopuu ono ole ke ai O ka pala pepee kapuai [illegible] [Illegible] Oka hoi aneane Ohulu how[illegible]i Pau hoi ka uka, pau hoi ke kai, ala ee na wahi elemakule e [illegible] i kahi alualu puhi a olua i koe. Lohe ae la o Malupaʻi i keia leo kahea a ia wa ia i ala ae ai a ia nana ana aku e lewalewa mai ana ke poo o ka puhi mawaho o ka ipuka ai laua i hoa ai i na laulau puhi a laua, a o ka hoala aku la noia i ke kokoolua e ala Heaha keia? heaha mai auanei E nana ma ka aoao ekolu.