Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 16, 11 September 1924 — HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

ia no k° pomaikai o feo ka (Hoka Pee helahelu) Ma ke kakahiaka a Liholiho i hoihoi ia ai i Kohala, ua hoomaka ia ino la ka hoomaemae ana I ka aina, a oia hoi ka hoomaemae ana i ka iwi o ke aliimake, a hikii ia manawa e pu-a ia ai kona mau iwi, a hiki hoi i ka lawe ia ana aku a hūnakele loa ame kekahi mau hana eaea na kahuna e lawelawe ai, a mahope ka hana hoomaemae ana, alaila, ua maemae iho la ka aina i make ai ke alii. A kau o Liholiho iho iluna o ka waa alii kaulua, ua lohe ia āe lā ka leo kumakena o na alii me na makaainana pu, ā ia manawa e kumakena nei ka lehulehu, a ia hoi na kahuna ke lawelawe ala i ka lakou mau apāna hana like ole. ona kahuna anaana hoi i manao uā make o Kamehamehāi i anaana ia, ua kukuni iho la hoi| lakou i kekahi mau maunu o Kamehāmeha, ai mea hoi e make ai ka mea nana i anaana o Ka - mehameha, oiai, ua manao lakou 1 aole i make o Kamehameha mamuli o kona ano elemakule, aka, j he make mai no waho, | 0 ka mea kupaianaha nae i hana ia i kela manawa, i na, kahuna e kukulu ana i na j|spa ā lakou ma kae oke kapuahi kuni | a lakou, oia no ka manawa i hele ( mai ai kekahi ~ālii ua ona ia I ka rama, a nokē aku la i ke kulai i kela mau lepa a na kahuna, a om. alii nana keia hana kulai i na lepa a na kahuna, oia no o Keeaumo- j ku ke kaikunane o Kaahumanii,, Ua pau ae la na lepa i ka haihai; ia e keia alii ona rama, a mamuli o ka hana a keia alii ona ra<na,; ua kapilipili ia ae iakamakeo! Kamehameha i make ia Kaahumanu, a hoino aku la na kanaka ia Kaahumami me kona ohana.

Mamuli wale nojo keia kuhihewa ana no ka hana a kela kaikunane ona rama ke l Aliiwahin# Kaahuhumanu. 0 Kekahi paha kela o na hiohiona mua loa o ka haule w»le o ka mana 6 na kahuna, ai helelei loa hoi mahope mai, ai lilo paha keia hooili ia ana o ka make o K*mehameha ia manu me kona ohana, i mea no Kaahumanu e ikaika loa ai i ka 1 hoohiolo ana i ka mana o na, kahuna mahope koke ma! no o kela manawa, Oiai o Liholiho e noho ana ma Kohala, ua haihai ia iho la ke Ivino o ke Alii Kamehanieha, a hana ia aku la hoi na hana e hoomaemae ia ai kona tr,au iwi, a huna ia aku la hoi kona mau iwi e like np hoi me na mea \ hoike mua ia aku nei. Mahope iho o ka haia ana o kela mau 1a i manao ia he "mau !a haumia ia no Kona, % ' a hana pn īa no hoi kekah? mmi hana hodm»emae I ka aina, ua hol mai !a 0 Lihōliho mai Kohala mai, s mh? iki ma Kaw&ihae, ai ka hala ana o kekalii mau la o ka noho ana ma i& wahi, r,a kii !a aku !a oia e hoi mai i Kaihia no kekahi Ahaolelo, o na aVii e manao I» ana e malama la ma Kailua, ai pili hoi ia ah«oleio no k* m«a Pi n ka noho ana aku o na alii ma īa hopt aku, I ka noho ana o Vvia Ahaolelo ma Kamakahonu, a mahope koke no hoi c ka hoi ana mai o liho īiho nmi K*waihao mai, m hm ke ae !a o K&ahnmami i na olelo hope a ke Alti Kamehamoha, ola hoi ka hooi!i hok>rk ana i ke Aupuni mahna o kans keikl o L,>o!ihv\ otat ia kamaHio ponoi n;a; ::o Kamehamehk i keia mau olelo ta Kaahnmanu penM'

"0 oe ka makua o ks kaua Keiki, ao ke Aupuni no nae no Liholiho ia, a ina nae e hewa jkana hana ana i ke Aupuni, ālaila, e lawe mai no oe i ke [ Aupuni ma iaia mai a malama iaku no nae i ke no ke Keiki." I ka akoakoa ana o na Alii me na kanaka ma Kamakahonu, ua | pukā mai la ke Alii Liholiho me ka aahuiai ke kapa u!a, a he kapa hulu mamo e uhi ana luna iho o konaaahu ula. E kau ana ma kona poo ka papale alii mai Beritania mai, ae hele ana hoi eia kona mau aoao kekahi mau Alii opio me na kahili hoai - lona kapu o ke Aiii Lihnliho, He kulana hanohano maoli no ke kulanao ke Alii opio i kela manawa ona i puka mai ua piha na kanaka me na Aln i ka manao mahalo no ke kulana kilakilo o ka Moi opio o Hawaii nei. ī kona manawa i halawai ai me Kaahumanu, ua kamailio aku la ka Makuahine Kahu Aupuni i keia mau olelo i^Liholiho. wau ia oe i na mea a kou makuakane i kauoha mai ai ia'u, Eia na Alii, a aia no hpi na kanaka o kou makuakane, a eia no hoi ka aina, ae ai pu no nae kaua i ka aina." Ua ae mai la no o Liholiho i keia mau olelo a Kaahumanu, a ua lilo ae la oia, i Alii mai Hawaii aku nei a hoea loa i Kauai, a ua noho poo ae la hoi oia nialuna o ke Aupuni o kona makuakane i hala aku la malkela, alahoi oie mai. ,

[ Ua kiikulu ia kekahi hale ma mua o ka hoi ana mai o Liholiho | mai Kohalo mai, a ma ia hale i !h(X)maemae ia 31 na iwi o ka Nai | Aupuni kaulana 0 Hawaii nei, ai !ka maemae ana 0 konā mau ;wi, jua kauoha ae la o "Ulumaheihei, īai ike ia mai hoi mahope mai 0 * Hoopili ia Hoolulu ke j kane oka Ohana Beokiy, a me jMrs, Mary Aiiau ma, e lawe e [huna i na iwi 0 ka "Nai Aupuni Ikaulana 0 Hawaii nei,** a ua lawe ia mā ka hoike 0 kekah! 'moolelo, a Buna »a aku la e Hoo- , iulu ma kekahi ana ma Kaloko, a Ihe ana huna hoi e ike oie ia ai l kona waha, aka, ua nalo iloko o ka wai, a aia he luu aku ilalo ..o ka wai. a komo aku Uoko 0 ke!a iuahuna, alaiia, hiki ke komo iloko. ana huna no kekahi 0 keia ano ma ka muliwai 0 Wai lua, a oia r,ae hoi ke ana wa!h« 0 na iwi 0 kaOh ana Alii Kaumu — alii.) Ma kekahi hoike hoi na Hoa— pili ponoi no i lawa pu a huna 1 na iwi oke Alii Kamehameha, ao laua pu no 0 ke Aliiwahine Keopuolani ka holo pu ana ma ka waa, a hoea mawaho ae 0 alaila, hookuuia aku 0 Hoolulu e lawe a hunn ! na iwi 0 Kamehameha, a he mi? aku no' na mea pili no keia hnna la ana 0; ka iwi 0 ke Alil pookela k>a o ka Polunesia, j Ma keia wahi lake hookuu aku nei ka mea kakau i keia Moolelo hui ia 0 kakou, al owili pu ia no nae ka Moolelo pokole o ke koa kaulana 0 ka NaliAupanikaulana |loa 0 Hawaii nei, oia hoi ke Ku— Imu m kaua a ua Aln kaulana |nci. U&hoaoka mea kakau e i hoo|xmopono i kekalu mau mea :pili 1 keia Moolelo kaulana toa 0 [ko kakou Alii kaulana loa me «kona Koa kaulana lea no hoi. O ua iiemaliema paha ma ka ike a;ia u koua poe helulielu, e hekau mai no iā maluna 0' ka'mea "Kakau ao na meamakau kau a kupono :w hoi no ka hoo manao mau ia e m Otwi Aloha o ka aina, e lawo aku no)io\a hoomai;ao la mau mea maikai, Kui kakou i k& hopena 0 kela ks«tanao ke» k»kou A!!i » me konn K©a kaulnna, K aloha ana mk «k» "Ka Hoku" poe heiuhelu • t*ui nou aKu hoi kakou ik\ko, 0 ka inwnanea ana 0 "HIIAK A ! KA FOL! 0 PELE/ 1 ao ka M<*v lek» HawMi hoi e «kah a»s mahope 0 kela Mooleiō 0 j kmkwi mmm a!ohi, Oti kai !no« o \ HOrENA