Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 22, 23 October 1924 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko kft Hoku poe heluhelu) Ma ka puka ana aku nei o ka Moolelo o Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele rra kelapule akunei, ua hoo'— nnho hewa ia kekahi wahi o kela Mooielo, oia hoi ka loli ana o mua maAiope, ae ano haohao iho ai paha kekahi o ko makou poe h«iuhelu. He ulia kela o ka inanawa, a aole no hoi ka Lunahooponopono o ka "Hoku" i Hilo nei ia mau la, ae ike koke iho ai paha i kela hemahema. Oka pololei maoli, a ia malalo iki iho 0 kela mele: hoopuka ia aku, oia hoi ke mele kaukau aloha a Pa— mahoa i uwe kaukau ai no na iwi aloha o kana kane i lilo ai i ka wai, alaila, hoomaka aku ka nee ana oka mooolelo, a hiki hoi i kahi o ko Lohiau-ipo haalele ana 1 ka Hale hula, a hoi aku la laua no ko Lohiau>ipo hale. B kala ia mai no hoi makou no ia puka ana aku. E hoomaka aku ana keia helu o ko kakou Moolelo ma kela hoi ana o Lohiau aie ka wahine ui pookela a kona manao i hoohihi nui ai.

Pukaaku lao Lohiau-ipo mai kela hale lealea aku, a mahope aku la no hoi o Pele e hahāi ana mahope o ke kamaaina nana ke kono iaia, Ia laua no nae i kaa iki aku ai iwaho loa aku, alaila, ua kaa ae la o Pele mamua o Lohiau-ipo, a ia manawa no hoi o Pele i huli mai ai a kamailio mai ia me na minoaka oluolu ia Lo — hiau i keia mau olelo, "Ua kupono no ka ke kapa ia ana o kou inoa o Lohiau, no ke kupaeli maoli no o kou kuoe ana, Aole pela ka hele ana" o ko'u aina, aka, he akeu he awi—

ki ka~hele ana, a aole hoi he kupaeli ka hele ana." O ka olelo anaaku o Pele i kela olelo "hele," oia no ka olelo maa mm i ka poe o Hawaii, Maui, ame ko Oahu, a mamuli oia olelo maa mau l k&m&!1To aku fti ua Wahine hookala-kupua nei o Halemaumau. Ao kona hoopuka ana aku hoi i kela olelo "kupa - eli," he olelo Kauai rio hof ia, ao kaano hoi oia olelo ke mahete pono ia ae ma ka olelo o ka poe o Hawaii me Oahu a hoea i Maui, he * 4 lohi" Va hele ana, Ua maa no r»ae o Lohiau i ka olelo a ko Hawaii poe, oiai, he ml no ni AHi Hawaii i kipa aku .no e ma - kaikai ia Kauai, a ua noho naneā no hoi kekahi poe o lakou m«? ik«& Ml\ hula kaulana o K&uaL

1 k* iohe nae o Lohiāu ipo i ke» mau k&mailio & kana m&— Uhmi i kela mau 01010 k&hiko o Kmuii» um kanmilio niāi la oia i k«i» m*u t k&na malihini. ' 'Ea, «ok hoi oe i)o K«u*i nei, e!a nae ka'u e thoomaot\?po r:cl. h«tkc ©e i ke ktmai;?o mai \ k«k«hi mau oieio kahiko lo&g ko makou nei ima. a me ho sini ilx h hot vv no K*ual T#V r 1 1* no i p«n<i &ku ai o, Fek me kc\ā iLau ok»k) aaikai i [ kana ipo e noi nei t>o ka home o Ve kmmaama hookipa. ' mii oe e kima&ma' ua jxMm wau f ka I hoik« aku ia oe, he ano kama ; iu> wau ia Kauai iu i. , \ H* kamaains no wau no Nii j hau» a kio»aaii>a \\> hoi viau i' na MokuiHini kinaka oU o Kaula| ' m# hih\>a, » u* iko u a'.o aku no I feoi iWau i lekahi mau Mo\ m?utu' IW» hAlek) i ke jvol-pu i kt'

Ai meapaha nou e hilinai mai ai i ka'u mau olelo e kamailio akn nei ia oe, a ia hoi a hiki aku kaua i kou hale, alaila, heluhelu paanaau aku w«u i na makani kauiana o keia mau aina ati i kamailio aku la ia oe. Mai noho nae oo a molowa i kuu heluhelu aku i na uluulu makani o kou aina nei, a pela hoi kela mau mokupuni a'u i kamailio aku nei ta oe, afe hete aku ana ka'u he!ūheiu ana ia oe, ahoea loa aku

Itawaii-nui-akea, a hoea loa aku no hoi i kā "Houpo-a-Kane."

jgUa hoea aku h laua i ka Hale o Lohiau-ipo, ao ka hale hoi i kapa ia o "Halauaola, ua hoo'— kioa ia aku la keia wahine ui e Lohiau-ipo me ka maikai, a h<x>holo pu iho la laua e "hoao kiine a wahine laua," e like noīioi me ke ano maa mau oia au kahiko o ka aina. Ua noho iho la laua ma ia ano ma ke ano kane a wahine, ahe ekolu po me ekolu ao o ko laua noho hoao ana ma ke ano kane a wahine,

Ūa ike o Lohiau-ipo i ka nani o Puna, ua honi i ke ala o ka hinano, ua mukiki i ka wai lehua 0 Panaewa moku lehua nui, ua lei hoi ia Hoakalei, ua inu hoi i ka wai koo Uhllihi, ua kaa n'iniau 1 ka wiiiwai, a ua eha hoi i ka „eha lima ole a ke aloha, Aloha waie no hoi Puna aina paia aala i ka hala

Maanei la hx)maifeo ae la ka mea "Kakau Mooieīo i keia mau wahi lalani mele kahiko o Hawaii nei.

Lei Maunaloa kilohi i ka mai— kai, _ Hanohano Kaiolohia i ka m£— kani, Ke ike aku i lawelawe malie, Waiho malie ka ia o Hilia i ka makani e-iiaila, A maiie Kaao la'i ke kioea, Maikai ka nana a ka !a i ke kuls, , I uiiuii e mapu i ka lau laau, Enaena i ke alo o Maoheleia» Hihina ka uwahi moe i ka pili, I waiea i ka makani hauna iiioii, Hoi ka manu noho i Palaau e - { iiiUa. , ) Laiaau ke kanaka ke kuleana o, : ka moe, Owau nae kai ola i kou aloha» J Oe anei—e ! I No ka iik> ioa o Lohiau-ipo ika lnani o Puna, a ua \ih iho la ka lai me ka la i na po me ni ao leMu i mea noonoo ole ia ae, oiai, a ia laua i ka ai a ke kino i | kela mau la me na po ekolu.

Aka i ka pau ana o ka hoonipoa ana o ,4 na wai naoa ake kehau, a ktm hoi ka maluhiluhi, a Kx>-> j maha hoi ka maopa o ka hele ana foia huakai kamahao, akahi no ua J Loh»ait-ipo nei a ike mai i ka Ipololi» a ke hooheno hou ae nei no ka mea kakan moolelo i keia wahi hooheno ana. ! Oia i ka makani haiko i ka wai 0 Kapona. i ka oopu peke o Hanakal«w, Oia na wahine kiai pali o Ka iwik\ii, kf!foe o Kak?ot* e a OU T?ooh!e \Va īiko pua sa he i, 04a i*a ko o ka Aalalūna i ka 9»k Oia i ka wai kuau hoe # ki lawa^a» : Ok ke ksi o £$*mauc ; ka t>aiio HOO*K\ Oi* k« kup& o ktmi^ O!* ke ki\p« o R*en* i k* r.Ar.\, OU wav, \U ks hc\4v 1 ko £ kuu heluheU o ■ 4»V*» *itvKI%V»C O Āi^ «im« *nm hoi <e hoofe*ukc t* o Lofei*UHpo tne lon* he eWiu ne iVK Av' IkkO 0 k* 04V 'oUi* uui I

0 ko looa ike a Qa uo hei i ka poleli, oia no hoi kona puka aaa mui mai ka oyu mai o ku ia l ui. PeU oo boi keia apiki o H&ena* ' i dh hala o i ke kai'' a kena e ifce ae !a e ka mea heluhelu, he ekola me ekoln no hoi po o ka waiho ana i ka ia o Hiiia i ka iai. |Tla i:ke no ka hoohalikeiike ana o |Hebera me na Hawaii o ke au I kohiko ma ka hoopili aaa ī aa po lekola me na ao ekola,

Ike hekau an» mai o ka poioii "Ka. e ūhaelfe pa!>a kaua e hoo—» komo wahi āi, oiai t na hele mai uei loko a aaeane i ka pololi a ka ai. Ua pololi maoli wuu, aua bele aiai la ka hoi a aueane,_ka houpo, & aa hele ao hoi a puaiewa ua&i loko. ,J Ihea kaua e hela aku w*hi a Pele i nioau aku ai i k&ua ipo aloha. t "'I ka hale no hoi a iunkoa i puioa ai t a'u oo hoi i kenu aku ai ia oe e paina, ao ko hoole mai ito h'ū ia ik« ai," wahi a Lohiaa-ipo ī kamailio aku ai i &ana ipo. "■Ea. kupaianaha no ka hui oe e kane, olelo mai hoi oe ia'u i keia manawa au i fcono mai ai e hoi | kou hala uei, he nui kau ai me kau ia o kou hale iiei. ei» ka jke s?i cti oe e hele eaoa > aela haie i leahi e. »e haalele kaua i ko kaua wahi i hooaumoe aj i keia m&u k me keia D'v). ' ii«aba h» hoi e hooko io aku ana ao wau i kau kono e kaua i kahi e e paina ai. O kft ituoiu o ko Peie ae aua i keia kooo a Lohiau, mamoli no ia 0 kona makemake e haite i fcon* ike huia imua o Lohiau-ipo me ao Kauai poe Alii. [ hoea ana i kela waiii o ka ai, ai ka :juaooa %aa Q Oa mao ipo nei, ua hula io ako la no e Peie imua o Lohiau-ipo me na Alii lehuiehu o Kaoai, au inau hoia nae i hula aku ai imaa o kela poe, oia no koaa kahea aua akii 1 na m&kani le-uhhu o Kaaai Niihao, ao ka no hoi me ka ui iho o keia wahine a Kilaue*. ua lilo lua ia i mea ohohīa uuī ioa ia a ko £auai Aii>. aoa nui maoii uo ka poe i m&kahehi m*cii i aa aiai o ka leo htila o ka wahiue malihiLĪ. a aele m hoi ha hookahi o iakoa i haupu *<?. »ol« keia he [Wihiui wts»alj, akī». o ka ''£ueu ā* 0 Hauanauma l !." 1 Aoie i pau

Honololu. Oeu 17—£k ke hoo— *ua i« ite a«i ut ko» PSlipīn« mii kt Puali koa Lahai »ku ou Uooobe 71 c lakou i h<xikuu U «ku !»♦ OJ4Ī # aa kue Vu liieu iiuho ko*

»n« ūo k«!» aa«o poAll ko« Uja,ui m*QD«r» »ko !/tkor. kui&ua umka *iu*uf, S bcvkuu iuu ia «ku W mhf k«kih; JJ ;e i koe ihe. &* ke elelo it nei t. U &lua ix*pautoiu o ii x>o*h k » ihul aia Hcn.uul„ 4 Lv p-* k* £B«