Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 23, 30 October 1924 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) Ma kekahi moolelo no hoi o j Pele, ua hoike ia aoJe no oia i hele e paina pu me kana ipo| JU>hiau->ipo, aka, i ka manawa ij makaukau ai ka ai ana o Lo— j hiau - ipo me kana Aikane Kaua- j kahiapaoa, ai ke koi ana aku o Lohiau-ipo ia Pele e hele lakou eai, ua pane aku la o Peie i keia mau olelo "Uamaona no wau." I§ Lohiau-ipo e makaukau aku ana no ke komo aku ika Hale — paina i hoomakaukau ia na mea ai iike oie, ua iohe ia aku la ka leo hooho o na kanaka i kahi e aku, ahe hooho hoi no kekahi mau wahine ui elua, ae hele mai ana me ka ohu i ka lei Mo— kihana, ai owili pu ia me ka limu pahapaha kaulanao Polihale. He mea pono no nae i ka mea kakau moolelo e hoakaka iki aku ma keia wahi o ko kakou moo— llelo, i na olelo a pele ia Lohiau— ipo ame ka hoopaa ana aku o I Pele i ke kino o Lohiau-ipo nana i wale no, a eia ua mau olelo ano , malu nei mawaena o Pele me Lohiau-ipo. I ke koi ana mai o Lohiau—ipo i kana wahine e heie laua .e paina, uakamailio akula no hoi U Pele i keia mau olelo i Kana kane. "Aohe o'upoloii, a ua mapna no wauo pe ka ai, aia hoi a pau tka oukou paina ana, alaila, paapaana hou mai hoi oukou ia kakou (hula) oiai, eia iho ia a hoea | mai he mau maiihini hou no, oia ;no o Kilioeikapua ame Kalana— mainuu. He mau wahine kino «moo keia» ai kapa ia hoi na »"Wahine kiai pali o Haena nei»/' ' mai oe e kuu kane ipo, ua laa ko kino na'u wale no, ae hoomanao iho oe. '*E ike ia i kaua hoo-kanaka, ao kipa hewa ke aloha i ka ilio, he Hio hoi laua ' la, ahe kanaka hoi wau la. Eia kuu kanawaa paa ia oe e Lohiauipo, e kapu oe i kuu kanawai paa **He kai-o-kia,'* 0 keia kanawai paa a Pele i kau aku ai maluna oLohiau-ipo, !he kanawai no ia no ka make, i jna e nhai o Lohiau-ipo i ke kana- | wai maluhia o kona kino, oiai, ua Maa oia na ka wahlne kauiana o I Halemaumau, a ua hoomaopopo |i«uii no o Pele no keia mau wa— ihine kino moo a kino wahine ui Ino hai, he man wahine ē hoao jana e heohihi i ka ui me ka lea |o Lohiau-ipo i ka hula, a manmii loi» ike mua no o Pele ia mea, j noiaila. kau aku ai oia i kela |kanawai "Kai-o-kia," ahe ka inawai kapu hoi o ke kino o Lohiau, to km uhai ana i ke kapu o kona kino* al&ila, he make no ka mea e ukali mai ana. Ua ae mai la no o |i ka manao hookau kanawai o | kana ipo aloha» a f a mnnaw* hou jno i hou mai ai no oia i kana I wahm*> pu no lakou e !paina, »ka ua kamaiiio h<m aku fta no o e like no me kana i ikamailio ai. ua m*or.a jnooia i ke aloha ipo o laua. ! Ua h«l« aku la o Lohiau ipo me j kana aikane punaheU» no hoi o j ao kekahi no |hoioTia Alil akamai k\a o Kauai |i ka hula. la lant no & noho i I kahi pain*, hooho hou ana no na ikanakaowaho. ae kamkani p*ha hoi i ka ui o keia aau oiftlihlnu

, Aole no hoi i loihi iho kela kanikani-piha aua o na kanaka, ku ana keia mau wahine ui ma ka ipuka o ka hale-paina o, Lo — ' hiau ma. E like no hoi me ka | mea maa mau i keia Lahui mai na Kupuna mai, he "lahui wai-hamama, a he umauma laha laha hoi ika iokomaikai," ua pa koke aku la no ke kahea o na kamaaina i_na malihini e kipa maloko, ae paina pu hoi me na kamaaina, r oka ui o keia mau wahine hapa-mōo e ike ia aku nei e na kamaaina, he ui no i like alfu me ko Pele, a koe wale no ano nanana-kea o ko laua ili., aole hoi i loaa aku ka ui enaena o ka ui o Puna paia aala i ka hala me ka hinano. 1 ka lohe ana no o ua mau wahine. nei i ka leo kono maikai o na kamaaina, o ke komo ip aku la np ia, a hele loa aku ia no a noho kokoke ioa i kahi e noho ana o Lohieu me kana aikane Kauakahiapaoa. Ia laua no a noho ma kahi kokoke loa i kahi 0 na kamaaina lokomaikai. alaila, eia hoi na kamaaina ke ai nei no ka pololi, ao na maiihiai hoi ke mili waie iho np i na mea ai, a ia ka lima ke miii waie ala no, i na mea ai, aka, o na maka nae a ia na knonohi hoohihi ana iluna o . Lohiau me Kau^ahiapaoa. foia iho la no ka hooheihej makaanaoua mau nei ia Lohiauipo, a hiki wale no i ka | manawa i ano punihei loa ai Oj j Lohiau-ipo i na hana pahele; | hoohei-heī-maka a ua mau wa —, m kino moo nei o na pali kaulana ' o Haena. Ua heie io no o Lohiau 1 a kokoke loa no i iiahi e oleio aku jai e liio iaua na laua nei, aka, he hookahi waie no mea nana i , kaupaie mai "ka hoolaie o ka ; ua-ukiu, oia no ka paa o ua Lo— l hiau-ipo nei, oia no kela "kanawai kai o kia"-a ka Ui o Puna * kau aku ai maiuna ona, aka, o kaononae a ka makemake, ke momoni uale aia no ia iioko o I kona puu, a ua ano kohu ioa no i keia waui hooheno ana. Momoni kuu ono. } Ika uhu maalo i kuu makai | * Ua—ikea-a j Iloko p kela wa a "Kilioeiliapua^ me Kalanammnuu ma e hooulu 'mahai-lani ana, ae hooniniau ( * ana ia Lohiau-ipo ma, ke ahuwale 'loa nei no keia mau hana ia| ! Pele, a mamuli no hoi o ka pi loa f f aku o ko Pele m&na i ka ike mana 'okeia mau wahlne hapa-muo, ua ( 'nhi paa !a aku la ko laua ike ana, ltnai laia. |I : | | Ika hele sna a p&u ka pa*na hoolalao ana o LoMau-ipo mv ua malihlm hoowalewale kaue, ua jhoi mai la lakou no ka haleliula» .at noho aku ana no o Feie iloko .o kona u! oi liou ae» Mamuli no J o ka nui o kona niana hookalaua h&pai hou ae la ,oia i ui hou. a oi le-a aku la keia .kulanaui o ka waliine kaulana .o Haleiuauuiau 1 ka manasv a ana li hoea mua ai imua o Lohiau-īpo i ma, a lilo ai laua i mau ipo iloko ,o ke aloha kakia-iwL j Ikanoho ana iho o ka Aha ua ike koke mai ia ,uo o ipo i ka pii hou aua ae o |ka ui o kana Ipo aloha e na po «ko)u. *u* hk» !* no i* i ««*•* h*pai hou t kon* m«n*o hooikiki no i k*twi »ix> *e IHo ioie hoi "hoouhi mAhAi-Uni" |* im ro«u w*hirse nei o H*eaa i Un«kiU hou m*!uina ok* ipo aioiu «U ,l ui pookeU |o Pun*. 1 ' | I*4 noho iho U k* Ah* Wo* k* AHi k*n* WwHo! Jl«u* i Vo k«U»Mk nu i* h*ru * im** )ehi* w*k\ " ! "

Ua iawe #e 1» iao» i k» kua mau tpu iiui», & hookau-kau-leia «M Ui ua tcau Aiii Kau&i nei, a ua iike io oo ko iaua akamai i huia me ke pai pahu me ka "uina ka wai o iia a he heheoe uheoA ka'u ia* Ua kuupau aku la no o I^iliiau—> ipo i koua ike hula. ai ia aeai hoi e keia auo hookoku ui ') ke?a mftu wahine etolu imua o kona alo. laia uo nae e hooh&ua iaoa i kooa ike hula, ua hele & uo jl . kuau Ka lauoha o ua mau w&hiue. ūuoo nei i ka makeeeake hoohihi ia Ljhiau-ipo noe < (Ma kekahi olelo ia o ka oi ioa.ak» ny ka o ke a&auiai hala aoae. kaJieft o ka leo hula, o.ia Uu ke Aikau©. aloha a Lohiau, a koe waie no k-OliA ukali ole mai i ka ui kao.aka maikai 0 kana Aikane Lohiau-ipe.) Ma ka hoomaopopo aku o keia anaiua o na Alji Kauai, aoie paha ibe aiaeawa a lakou i hoooiaopopo !ai oiamoa e loaa aku keia ui me , fea lea maoli o ka hula ana o ko lakou mau alii, ai hapai ia mni hoi e ka' mauao hoohihi hou iloko o Lih'au-ipo ia Pele. He ioma no ia i ke ano kaaaka, na ka ua e haoai aaa i 1 kekahi kuiana oi ae iioko o k*naka» a pela io iho ia no paha i pii pookeia !oa ae ka uani me k* ui a ka leo hula o keia mau Aiii Kauai. I ka bele aua a pau ka laua hula ana, ua hoopii aunakau koke mai la no o L-ihiau-ipo i kaaa po ma ka h>oiiaa ena mai ia Pele. e loaa hoi ka maa»wa o Pele c haawi aku at ma koua aoao i kekahi pantf maikal no kek maikai hoi o Lohiau ma, ai hooulu aumakna ia mai hei ma keia mele a Lohiau-ipe 1 kanaenae aloha ruai ai. Eia iia mele kuoaeoae ua a Lohi&ripo i klkoukou mai ai koua leo oanL i ka olioi', Kooio i ka ulu hala hiueno Pookahala, Oia na heie haia makai o Kahukc # Heaha ka hala i kapu hia &i ka ieo, E hookuli ai i ka leo —e, E awalo aku wau^— IF hea mai ka l«o— I !ec hoi —<sJHa keia ieo kahe* hooalu au--™ |i&ak4w a LohUu-a» i awalu | uae aku ai imu» o Feie ua paue ai*} |ia iw o P«ie i keia maa oīeio īoMiikal uo leo unaio auuii&ua. la kaoa ipo aioha. | ' loukiko ike noi ia j«ai. ti« ieo I» e hoika aku ana, |«oke on hoi e Uk« «n« kau leu oli- - Joii a i>uia hoi i Mm ai) n«t, |« iMiaheiu aku au« uo hoi wau l ua \ N«U«u a hv>ea U»a uo hoi i Eaoai Aola u<j hoi paUa kaawiAiua e uiuiiua waie aua i >a. |kMhi o ka'u kahea aua aku i ka I«ak«oi kauiaua o ko Ukou aiua i lUā aaanawa a °el« e kamail'o i mla mau ua pii #eataa t*e ia ta w o ua wahiae hooknU jt«po« n«i o H*kni*uceai. a aa |o&i la m*i ia na« ka ike e keia j wmhioe awo •ka maea o ka Ci e | ftt»a» a ike ol? iho la laM i k< : a {«alii«4 m uui w*k» t jM#ao kw {fc**ttwe iiw ia uo ia«a U« •'wahke f £a<Mi ®aUfeiut *sk> keia imm - *.a ij*l«MaW M [ Haam'i o kela tiau e IY.« J ** %ah«M iu* makau; e ! Kaola, V?!K*u »rt*« u,' n»a: '* o> KTsaelkai\;a \ m*n U h* 4 .a īua A%ak*u; o,XiVoa» Kaaal ak5U. H ej-s» Kaaa! oei. «A«. ' W ka«aauu v« f«a aU Uh: ja . ta uaala, ; k*>Vaaa * VcU a*a» *»* a*-a «fev4% i i va t k? W »