Ka Hoku o Hawaii, Volume XVIII, Number 25, 13 November 1924 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

"(No ka pomalkal o ko ka Hoku poe lieluhelu) ( A pa a nou ka makam ō Ka\ial, PuWa ka makani a Laa, Ke ahe Koolau-wahine ka f mal?ani o lalo, O Kaaai ka*u i ike, He aina na ka makani ? hiiniu', He kawelu ko Limaloa* ; I He trf!iula ko Waikata, ! Hekahaoneko Waiolonō, ' I Ho !amalwma pvdli-kai ko I PoVli. ' ■ | Aloha walo o'u pokii , Ik msuu-ma« ko Aiaa-lke, A ike mai no oc ia'u e ke 1 a^oha, f Mmi hoohewahowa mai i 1«*«» ■■{■'! 1 h<>ionaku ks> Kapwii I Hv iuoo*liu« ko Kekalm , Ac moohauko Puepuupaak&i, I ulumano ko Pawehi I He iipāwai ko Paenaena ; H* kiuw*iui* k\> Kikiaola , He wai&lae ko K v >&k 1 Ho Kumu-lipo-Kv»utu-4*t\ 1 Mokihana, ! U« w«i«k«ā ko Waiahulu \ H« punohuulā ko M«k4\\ cIL F. law e ke o he hinaua V» i%, Ho ia kuhiHma makani ; !*ohal<om<\ r ? H,' kar«hoa ko Kahar,!V * ' Hc pinnlohn ko F«tpct J ' !!o punohu v.t» ko Kekuj>ua t

He moo-holo -vawa ko Mahinauli He kulaimano ko Puuopapai He hulikilele ko Manuahi, He uhaoowili ko Kaawanui , He. palai ko Kawaiki He ololi-awawa-holo-maka-makani ko Mokupapa, He aoa ko Hanapepe He waiono ko Ukuia, He puukapu ko Kaneohia He holoholo-kuia ko Kalae, He unulau ko Wahiawa He huimeheu ko Kaunuohua,. He kiu-anu ko Kalaheo He aoa ko Lawai He ohiiani ko Kaluapeekoa, He kuluw ai-lehua ko Poeleele, He luau ko Kuia He mahikihiki ko Kamoo}oa, He nihipalinoe ko Halulu, He holomaiani ko Koloa He ulumano ko Hanakaape, Lele ka makani o Maka/— Kuakea ka moana i ka ino ; e * ■ Ma keia wabi la e ka mea heiuhelu, e hoomaha aku ana kaua i ka heiu ana o Peie i na makani o Kauai. oiai, e hala ana I paha na puie ekolu e puka aku |aio na makani o Kauai, ae ulu(hua mai anu ka poe heiuheiu no. i keia kahea makani a Peie i na [makani kauiana o Kauai, f Ma keia wahi ia hoomaha iki tiho la o Peie, a huii ae la oia a ( kamailio maikai aku ia Lohiau* lipoikeiamau olelo. t "E hea aku ana wau ina makani o Anahola, ahe wahi aina ikeiao Kauai nei i piha na wahi |apau ika makani, oke pookeia |ioa nae o na aina makani o Kauai net, oia iio o Wainiha, o Naue aku, ai ukaii ia mai no hoi e i Anahoia, a mai uiuhua mai no | nae oukou i kuu hea aku i na makani kaulana o keia mau Ka- , iana aina o Kauai nei, f> i Kahea aku la o Pele i keia mau : makani, ae aneane ai paha e piha Ina koiamu elua o ka nupepa ke j hookuu pau ia aku, aka, ua manao no hoi ka mea kakau o keia mooleio, ua lawa aku la no hoi kakou i keia mau niakani i kahea ia ae ia maiuna. * Ua olelo hou aku la no o Pele, ia Lahiau-ipo i keia mau olelo ano maikai ole paha I Ka manao | o keia mauwahine e liiiii mai nei i ka ui pooWela o ka wahine o Haiemaumau, 4 *£a, auhea mai oukou e ka poe e noho mai nei & hoolohe i na makani lehulehu o Kailai nei, o ikeia aina lao Haena he aina iehuiehu no kela o na makani, aka, he elua no nae makani kaulana © keia aina, He mau makani ino nae keia mau makani, O ka inoa o keia īmaa makam ino o keia aina o |Ha©na nei he Kilioe me Nuu-i ikalana>haakoi. He mau makani i k«ta aia la i ka pi)i-a-moo i na paik M No keia rtm olelo aTele i kamaiiio ae ai i keta maiv wakani o Haena, na pii ae 1a huhu wvla nuu, ua kaxi ka ena Huna o ko iaua mau maka, a ua pano mal la M na olelo huhu ioa ia <F«i* "H* k«u ka o« % ka wahine kuamuamu, pwai kau i kuamu ainu mai nei ho tnau w&hmo moo* K# waha-a w&i noi w is Kiii Ka!animaft>\u , i ho w»an mnkani ka taua no Haena n*i. a ke hookaw mai no oe he ianahaakoi lto KaHmimaimni." "0 oo no ka haaWi c \\a hine oka hele ana mai noi nu ke ai\o aea wale, a mar»ao ma! , oo i Haona nei e ota a\ koa li vv-o!i. Ao'o au kane vrc\, so nc;o ana oo i ke kar.o o\\ Ho JKuauoJi kā mskani k&il; o Haena nou a 'iui: \o jv ■ ka n'.&Var? oUīh- o \U<ua ne'/ 4

No ka olelo ano ikaika maoli o keia mau wahine i ,ka malihini kipa mai, ao ka ipo aloha hoi a Lofciau-ipo, ua āno uluku ae la ka manāo oloko o kela hale, a ila aneane no o lakou e hoopuka aku i kekahi mau olelo, aka, uā hooki i a nae ia ma<— naol o lakou mamuli o ke kamailio āna aku o Pele i keia mau oīelo i kela mau wahine. "I na no hoi paha ua ike mai la oluā he mau wahine moo io 'no olua, a he piiipOhaku, ai ka pililaau hoi, ai ka pililepo no hoi, alaila. ua p6no no la hoi !ka olua olelo kikaho wale ana mai a ina hoi aole pela, alaila, ua hewa loa olua i Ka lele mua ana e paio ia'u. Aole no olua ka'u tnau mea i hoopili ae nei oiai, aol6 ae la no hoi olua he mau wahine' moo, aka, o na mea a*u i'kaF inailio ae nei, oia no o Kiliopuikapua ame Kalanimainuu, k he i mau kama laua na Moo MilinaInea. I mea nae hoi no oliia e hoomaopopo mai ai i ka pili o ka'u olelo i kela mau mea a'u i kamailio ae nei. Eia ko laua mele la e hoolohe mai hoi e "

E kukulu i ka ohia a Laa la, 0 ka ka ape aumea ka hiwauli, O hookaha ke kai i ka aiha, 0 kolo aku a kolo mai, 0 hoohua o Kolo, 0 kolo-kua o kolo-alo, O pane ke alo, o hoohua ke kua, ' Ke alo milimili nanea, 0 pano ia o panopano, j Okane akapo i hanau ' O Kapo-paiiopano k e kane 1 OPolalowehi ka wahine, Hanau ka wahine hoolue hua, • Hoohua i ka po e-a nei, ; īa nei la hookuukuu la nei la hookaakaa, Kakaa na wahine nee pueone, 0 Kama a ka po panopano i i hanau, i I Hanau ka po ?a Milinanea, ! Kukaa ka po ia Kiinaanaa, 0 hulahula ka nee aha a ' Kolo. ■ '' I i 0 ka maewa huelo ka loloa, ■ 0 ka lepo huna k« ai, a ai 8, ■ Ai a kau, a ai a mu-a, Ka aina a kauwa hewahewa,. A pilihua wale ka aina, ] Ke newa nei ka hele ana, j 0 hele ika aina o Koloa, j Hanau ka ohana o Kolo i ka PO. ■ i I I kapau ana no o keia tnele kahea mookuauhaii o ua mau wahine moonei. ua na!owa!e 1 nua iho la ua mau wahine a 1 |ua lilo keia nalowale honna b! ' !aua i mea io na ke anaina e hoo-; 1 maopopo lo ai 1 ka oiaio o na; a ka wahine malihin?, ma ke kapa ana i kela mau wahine he "mau wahine moo laua.** Ke hoomaopepo 10 a!a ka poe kmmaaina o Haena i keia mau olelo a ka "Ipo wahme a to - 'Wau," omau w*hi*e o'Ui n e he 'mau w»hine n oo if> ka a >ht mau wahine kiai patl hoi o 'Kee i Haeim, | i He mea maopopo \va. v.a ipooo *ktt 1* ai m*\\ wahin? n«i \ ,kA IU41» o F«k\ oia\ 4 ua *huj*%k Ikc laua ia Tck, aka, o ko .aiio hoi u& hikl ole ia 'aua Ve tkc [iMĪol»!» \ihi ia ta >)aua e mana oka w*Mre hcyv, 'kala-kMpua o Halemaumau. 1 tka **h>wale homia ana a!ku o 1 Kalanimainuu me Ki*ioeikapua mai ke*a akv„ na Vamaiho ae ta o Pele i keia man o*e'o I* I» poe * *HX>k>hemai ana. I 'He HHH2 wmhi nmkani hoaka«k« ix> ieo Haena wei * <>ia kria «»h<ioK>h* miu mikou. i H« kalahale ka makam o i H»m UmahuU ka w*k«m o f Hnm. r^»ka n i Nnt [ i*l» o lUh.*nui<

A Lohiauipo e hee ai ika ' nalo o Haena * He unu-kupua ka makani lawe-leo o Lohiauipo, He kanaenae ka niakāni !a-we-a!a o Lohiauipo, He Kilauea ka makani kailialoha o Lohiauipo i Haena, He leoikua ka mākani lawealoha o Lohiauipo i Hāena, He Iponoenoe-lauae ka makani k ; i-wahine a |Lohiau-ipo i Haena, Aloha wale o Lohiauipo kuu ipo i Haena e, He peke ka makani o Hanakapiai He kaiopihi ka uiakiui o H • nakoa t He lawakm hoi ko Kikioua t He hiiikual hoi ko Kalalau He waikua.urQoe hoi feo Hana-pu-wai-akua, He aikoo ka niakaui «> Nua* 1 lo'o. He kohoialele ka rrakani o | Makuaiki, He mapu-iU ka makani k'i malihini o Naalolo» He pua-o ks makani o Ka — maile, He papaīa ka makaei o-ahi o Aueki, He palihikai ka makam o Milolii, He holoa ka makaui o KooUu ( o Keanaoku» He lei-boobihi ka makaui o Poiihale, He kauno* ka mekani o Haaleele, He mehuanooeone ka makaui o Kolo, He 08hi ka e Pap : .o — hul', He boljuba k t makaiii o Nohili, He i ouk»pe]e ka zsak*&i q Mans r H« bookui ka u tkanl q Paa —>' kuakahi» Haeo ka leo o k& makani i Puukuaiua. Aole ipaa