Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 2, 4 June 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka I Hoku poe heluhelu) i ''E aho e koe ke . ola ia kaua ma keia mua aku, he mea ai no ke okuhekuhe me kahi opae oloko nei o ka wai, ae kaaiau aku ai ko kaua m&u ola no kekahi manawa loihi o keia mua_aku, ae haia ai hoi na la lehulehu o ko kaua.oia ana iioko o keia wai a kaua e noho hoomanawanui nei, Mai imi kaua, i alahele no ko kaua i»oino ma ke kue ana aku i ka-Wahine o ka Hikiita a ka la," wahi a Kuaua i kamailio uwao aku ai i kona hoa moo, j Aole nae i lilo keia mau olelo : maikai a Kuaua i mea hoolohe ia |mai e Piliameo, ua hooie paakiki mai ia no oia ika ae ana aku i ke nei maikai a Hiiaka, a me ke koi ikaika mai i kona hoa Moo e hooleaku no i kela hele o Hiiaka ma maluna o kela aiaheie a laua e kiai nei, Oiai nae ua mau moo nei o Wailuku e noke ana i ke kike oieio mawaena iho o laua, ua kahea hou mai la no o Hiiaka i keia kau hou ia laua, ai hoopo— oiei ia nae ia mau olelo ia Pili-j amoo» E Piliamoo a ka apaapa e, Eia wau o Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele, Eka opu nonohua a ke aioha ole-e, A waawa wale hoi ka leo e o mai nei-a, No'u hoi kau wahi ala e hele aku ai e. Lohe-aku la no o Piliamoo i keia ieo-kahea nou o Hiiaka, aiaila, o kona kuehu kaua mai ia no ia" ia Hiiaka- Ua pii ae la kona aleio iiuna o kahi e waiho ana kela Alahele a hookahuli ae la i kela alaheie e hele ai na ka,naka, a ia manawa hookahi no ihoi i hapai ae ai oia 1 kona huelo a hahau iho la me ka ikaika i ka wai o Waiiuku, a ku ae ia ka ehu a ka wai pohina ae la kela wahi holeokoa i ka ehu o ka wai ana i hahau ai i ka wai o Waiiuku. Apau km mau hana hookalakupua a ua Piliamoo nei, aiaila, huli ae la oia a kamailio aku la me ka leo oolea i kona hoa moo iaKuaua. "E aha ana ka hoi oe e lomaloma waie mai nei? 0 k,o * kaua la keia o ka make, ao ko kaua la keia oke o'<a. E nee oe ma kela noao o ke kahawai, a owau no hoi ma keia aoao aku, a he hookahi waie no hoi kela wahine, a he eiua hoi kaua, aole palia oia, e lanakila maluna o kaua.'' i N« Piliauioo hoi ke kena i hoa moo, aiaila, ua hiki oie hoi iai Kuauakealoae i ke kokua pu ; ana aku i kona hoa Moo. Ua, nee io &ku ia no hoi oia ma kela; kapaoke kahawai, a hapai ae| iai kona huelo iluna» a hahau, iho 'a no hoi me k& iWka.ioa ī ka wai. o Wailuku, a pii ae la ka wai me ka ikaika» a polnna pu ae laJioi k&hi a Hiiaka mu e ku ana ika huua aka wal He : , mo mai la ua mau moo nei I waena konu o kahi o laua e noho aua a hamama ac=Oa ko laua m&u J wnhn me ka » hi ma - | nawa no hot )Jb a'a ka 'mo ka ikaik<v| ao kuehu 'ana 'hoi e ko ikalka* » |ku nofka weliwe?! lo n&[m 1« «ku ko mtiī kino ame laua aiau nana niwalwa, * L: "

I keia manawa i kamallio aku ai o Wahineomao i kana aikape ia Hiiakā i keia mau oīelo piha makau. Aikane-e! Papau paha, a ua nei kakou la i ka make i keia mau moowahine noho wai o Wai-. luku nei. Ua kaili ia aku la ke alanui a nele kakou la i ke alanui e hoea aku ai i kela kapa. Pehea ana la ko kakou pono?" ! īa manawa no i pane mai ai o Hiiaka me ka leo hopohopo oie i keia mau olelo i kana aikane \ e manao wale fnei i ka hana a keia man moo lokoino. "Mai hopohopo oe no ka laua mau hana, he opala wale no laiia nei no kuu 'Pau" nei la. I hakaiia no a pau ae ko laua hoonioni wale ānā i ko laua mau kino pepeekua, ai ka oni ana aku no o ka "Pau 0 kaua nei la,'' alaila, e moe malie ana laua i o ko Haku, Kai no hoi na ke Kaikuaana Haku o kakou i hoonoho ia laua ma keia a he wahi nui hoi o ka ai meka ia, a oia īho la nae ka laua nei mea e ohumu mai nei i ka Haku o kakou. E kahea hou ae wau ia iaua i hookahi manawa i koe ai maliu ole mai laua ia leo kahea o'u, alaila, e papau ana lāua lie a-a ko ka hāle!" O Piihonua keia e ku nei me ka piha maali ika makau, a ua ano hāālulu kona kino i ka makāu weliweli maoli, a ua kuku ka lauoho iluna, ae kahe ana ka hou me he wai ala, ae aneane ana ho paha oia e holo aku mai ke'ia kahua kaua weliweli aku, aka, jua ku hoomanawai wale iho la no joia me ka nana aku i ka hopena j o keia hakaka weliweli mawaena [o Hiiaka me keia mau Kupua o |ka muhwai o Wailuku. I Mahope koke iho no o ka pau 'ana o ka Hiiaka kamailio apa aku ia Wahineomao kanā i kela mau kamaiīio maluna ae nei, alaila, ō kona paeaea' hou akula noiai kekahi kau hou i keia mau moo poo paakiki nui wale. Kahulihuli! Kahulihu-Ii la, . Kahulihuli ka papa o Wailukpf 6 ' L He o-le ke kaha kuai ai Homai ana hoi ha ua ai, O ua noi i ka ao ua ole-a, He ole ka ike, ke aloha mai-e, Ua liio ka ena ika inaina e, Inaina haīa oīe ana ia*u e, Owau no ia mai luna a lalo e,, 0 Hiiaka-i-ka-poli-o Pele e, 1 iono olua-e. I ka hooki ana no o Hiiaka, i keia kau hou ana i paeaea aīoha aku ai ai i ua mau kupua lokoipo nei, alaila, kamailio hou ae la oia ia Wahineomao i keia mau olelo, "E paa aku oe ia PiihOpua ,a paa hele no a ua nei au mamua, hehi mai no oe ma ka hua q ka 'Pau o kaua, A owau hoi k;e paani īealoa ao hoi me laua nei,e | hoopaaklki uuu nei, a he uo hoi keia a na okuheknhe moe wai hoaano nui wale, ae hoaano mai. nei hoi ia "Hii i ka iu o Hale — 'maumau,** j Huīi pu ae īa no hoi o Hiiaka ,a kauohaaku īa i ke kahu ona, |ike ia hoi o Maīaehaakoa, oia r;o hoi o Pau o-Palue i keia mau , 4, E Pau-o-Paiae e, e hoouia ih,o i ou mau kino lau-ama-u iiokp |0 ka waha o ua mau oopu-okuh<}-koh« moe w«u o Waiiuka uei, ai@ hdonīhīs ī 0 !v.H 0 h.UV.i:ViA At< | I u' a &4U a H"nks ; a.iaiU, U uo \w\ k jc |Kuikui Ik'* «iit ia kj« - ::-i

,K*j i)i >kk Waiu uo o Pāliuuun i ka auwe a iiiiiiii', ui) uniiu J>ttuluiu walo nm» koaa kinu f ae ole wule uo koLa hiun f,K* aku i ka paa i ua liuia o \V r si!i (l cyaia.'. .. U« iio Loi a . P l!|a oiu i ku uuakau, t>e kahea 'V ,a i keia uiau ulfcio a»e Jta leo iliaaluli l . "'Auwe ko kakou uuaae » t Aule o kakou «iea e pakele >'! K" āno pnha oku ioiuahi ia hoi ko'u uea e uiake ai, eia ka hoiika waha iukoinu- i .o keai loau ui;to!" Ia UliiHia uja 1 hoea aku ai i kf»b, o kela papa t»laiiui i liuuka — huli ia ai e ke alelo o Piiiauioo, alaiLi, o ka manawa 110 ia Kuaua i hoala aw ai i kakahi nalu wai ikaika o Hiiaka ma, s iw ka (iianau c ua uaoo xiel v 10-»a ae o Hiiaka aia i kelu ualu wui ikaika, a haki ih aku o Hiiaka ilalo, a Dau mai hoi ia laua i Ka muka ia. I manawa no hoi i pii ikaika ue ui <j» na!u wai «ui, ne», elaih», o k>i eoa' iuva iUo iu no ia i popoi ii*o ai i\a kino ■ lau. t,' Pau-e-Pula*, a pop ii Iho ai waluua o kela ualū, oia hoi n» kiuo oka iau amau, ka lau p\!Hprt!Hi, kiaawaio, auee kekahi mau lau uaheleLele e ae, ao ka liio i!io U uo ia o. kela maua ikaika o aela nalu wai i ..inea ole, u piha se la (se.Ja wahi o Kuaua i kala piau, laa lehuiehu, a biki oie iho la <a ikaika o kela uaiuwai ke popoi * maluua o Hiiaka oia. I ka ;ke iana mai hoi o Piiiamoo uua. keia eoao mai o ie KahaWi i ka uhi pu iia o koaa hoa txion e'ia iau uaheUiike o!e, ua neti koke *aai ia oia e |kokua i'koua hoa mot, % waw^hi *ae la kona.man ; i na pohaku o &a I._■_ f 1 t •

aoao o ku luua wahi e ouoe aiaa f»i, a houuou iuai la i keiu uaaa pohaku nunui iiuna o Hiiafcs oaa» akt», ūalilowale «e la au.ia oiaiv poh«ku i wai. '*6oatt no Hiiake,» oi?\ ua palepaie ia a'&u la ia isaapnhakua liuia maua oa ua ahu ai'.kaki wak* aku la uo ua mau pohaku uuuui (Sia uu kj. kekiihi o kela omi yohal£u uuuui. ke waiho oie-* kukii nei .iloku. o kekahi «rabi o kela kawA Jeie o Piikea, ao feela pali pnhāku no hoi e haule nei ka wai o "ka muliw«T 3 Wailuko iluko o ksJa kawa lele o Piikea, oia 00 kahi i īnah» mai i,i i ki ikaiKa o PiiiamOo) I Oi hele sku o Hiiaka a bo«a [ ponoi no i &ahi 1 naoe ai ke'a paoa alahelemaeuun, o ko Hiiaka hele aku ia eo ia mauaua aiamuli uo hoi >1 kuua maua ih< ( aUiia, Uuii ae la oia a kuehu mai la i koua £W uaahope ou#, ae hoolilo aua Uoi i akhele 110 Wahiueeoiao uae PiLhoaua e hele aku ai. Ika ike aua o Piiiaieoo i keia iieie launiiU 0 Huaka we Wuhiueui* uia keia aiaiiek "Pau'' u* huomaka ae il Ua uiau aioo nei e *ko iaua uiau aielo iiuua me k* uiauao e hauiu pu ia WaUiu»'-— ooiao ose Piihouua» tia ua.e ua |b»opiha koke ia mai la. ko Uua m&u j v»ai»a xe ua kiuo Uu |a piha puuua Ukq iau* mau ( wab» i k«la uiau iau uau>.ieh6l6 t a Ui'iii oie .ue U i&o Uua uiau aielo ke hauhaaa aku. iiao 1* uo ūi & * suaa iu ou» i k* poiii imi« i k«ia Qiau opala a kl« lUHiaku 1« b % io, a ia laaoaw * i ! pii kiao ae ai kx» Ihoh ujau w»w«q 'iluoa oa* ks mAna-'» e l-ilau li ; nā ia W ..hu;eom*v> t»ts, m la uo ko kuehu pu rua i;tjH i ;oa pohako o ke kahawai e UaUwku i«luu« o liiiaka o)*, aaie ka 00 hoi Hoko 0 Itu?; i*a alu ! Iwkahi o k«i* poe 1 ka kn» pebi pohaku »n«, * hau'<» nusi p*h* Tala 'cb o W.i*ukn, iUHe» U Uuā \ka muka W. A ia j; ua 'naekaHm* .***»s Kts / 'k<* jv*Vjv'.T* •!** * ma p i 'le o* :i ?u isv\) In>! iV'k. ,> nk» w*i 0 \Ts'!u« § ! \ ip*n) i ;