Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 4, 18 June 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

a ka hale, a]a!la, kipapa iho i ka ha!a malalo 0 ka nua ae poai apum ana i ka pii*a hafa, a ūlr-i \h i hinano rna ka paīa o ka hale a puni ka hale, a ma-pu toai ia hoi ke ala me ke ka hala me ka hinanō, * a oia Ia ; ka mea 1 kapaia ai kuu aina "0, Puna paia ala i ka hala me ka' hinano, *' Aloha .wale , ua aina āla i ku houpo a Aohe he hana aku la i koe, o, ka hoonee wale aku no i ka ( np-a," j la manawa no hoi 0 Puueo kamailio māi !a Hiiaka ma. olua paha ka mua e hoomaka ai, ka lealea 0 kakou." j Ua olelo koke aku la 0 iaia, "Kahaha! Aole paha maua ka mua. oiai, he āoao pio] hoi ko maua. Kai no hoi i kou! aoaokamua e 'Puueo." ! I ka pau ana no o keia mau olelo a Hiiaka, alaila, ua pono iho !a paha ia i ko Puueo manao, ao ka hoomaka koke mai la no ia 0 kekahi kanaka 0 kq Puueo aoao e huna i ka noa. O ka hele ia a pmi pono na puu eliiha i ka hoo-' kakahe?e ia e ua kanana nei ma' ka aoao 0 Puueo, a hoomaka mai !a no hoi kona holahola maikai ana i kela mau puu-kapa elima, aiamanawa no hoi o Puueo i kaheā mai ai e like no hoi me ano 0 keia ano paani kahiko o ka poe HawaīL Kahea ae la 0 Puueo me ka leo nui e lohe ia ai e kela anaina nui e hakilo mai nei i ka lakou nei paani ana. "A pa." Huli koke ae la 0 Hiiaka a ni->, nau aku la ia Piihonua me ko malie.' **Auhea ka no'a. Pane aku la 0 Piihonua no keia ninau a Hiiakk "Aia ka np'a 1 ka puu o KihL " Ia manawa i kamailio malie aku ai o Hiiakaia Piihonua i keia mau olelo, "Ea, 0 ko mea no ka ia e ep mau nei ia Puueo, he ike ole maoli no oe i keia hana o ka paāni no*a ana Auhea mai oe. |Eia iholaka pohak)a no'a i ko aio, oia hoi ka puu 0 Kau. Noi ka noa a lakou |ala." lamanawa no hoi i kahea *ae ai o Hiiaka i keia mau olelo.' , "A pa waii i Kihi-puka, a pa 'wau i Pili-puka, a pa hou wau f |Kihi-moej Moe malie ana oe i ke kai o ko haku, Mo-moe kaua I kaulu-lehua He lehuā aioha keia la ia oe e ka halia, 0 ka haili aloha i hei ole i ka Pili-moe, Apa wāu i Pili-moe: "Eia nei hoi ia e Piihonua, kil iho oe i ka no'a, n eia iho no Ia i ko ālo, eia i Kau." la hopu ana īho no 0 Piihonua i ka puu i kuhikuhi ia aku e Hiiaka, ao ka loaa io iho Ia no ia 0 ka pohaku ho*a i Kau, e like me ka olelo a iīiiaka, alaila, helu mua ae la laua nei. Ua lilo keia eo mua ana i ka, aoao 0 Piihonua mamuli 0 alakai ana a jkg, wahine a lilo mua ae la ~ka helu rn.ua i ko. PHhonua aoao. Ia i ae ai ka anaina, aie ka W'a olelo. ana iwaēna 0 lakou. no k*e. akamai nui wak 0 keia wahīue, malihini i ka ''puhenehene." 1 Ai k,a hoonee ho_u ana 0 ka, paoni ana iniua # ua lilo mai la, | hoi ma ko Piihonua\oao ka huna! ana 0 ka no'a > v alatta, olelo aku )a ( |o Hiiaka ia Piihonua i "keia mau f olelo. ' * j *'Ea # e Piihonua e! E huna Ihoi paha oe i ka kaua no'a, om t 'eia hoi ia kaua ka hooaeq ana 0 ) ka pohaku mvaa Lalau aku la 0 |Pnhonua i ka no'a, al kona ma-~ j nawa no i makaukau ai e ( komo aku i kona lima iioko 0 ka, puu no'a, iiīi lalau pu mai la no ka lima 0 Hiiaka, a he j

(jSo ka pomalkai 0 ko ka Hoku poe heluhelu) ī' Ae aku la o Piihonua me ka lee nawaiiwali me keia mau ojelo no , hoi i kamailio ia aku me ka leo manao-|Xiho. . "Ae, ua makauk&u no hoi, e he hana irni pono wale aku no paha keia, oiai, ua kau ka mauli iele i ka muku. ! ' "Uapono, wahi a ua kan?ka nei me ka leo ano hooio no hoi, Heaha kau kumu piii 0 keia !a leaiea o oiu^,?" Pane 0 PHhonua-me ka leo ano walohia, a ia manawa hookahi no hoi hiolo iho ia kona mau waimaka ma kona papalma,. "Heaha a ua rsei ka'u kumupili okaiala he ljbokahi wale no o kuu mau iwi, a kalua aku i ka imu a oukouea enaena mm nei," 0 ke kumu waiwai hoi ma kela aoao mai, oia no na waiwai lehulehu, elaa na kuina kapa paupau na lei hul'2 o na ano 'ike o)e, na waa nunui a waa liilii hoi, ao rta Upena'like ole no hoi 0 na ano lawaia like ole, a he nui waie waiwai i hoopaa ia mai no na iwi 0 Piih^nua. 0 ka hoomaka iho la no ia 0 ka hana mawaena 0 Piihonua me Puueo, a mamua na« hoi o ka hoohana ana o ka ike "puhenehene" 0 laua, ua kamailio koke aku 3a 0 Pilhonua ia Puueo, "0 keia wahine la e ku nei ma ko'u aoao, oia no hoi ka*u "Ke" ma ko'u aoao," He pono w T aie no ia ia Puueo, oi.ai, ua mahao no oia aole loa hej wahi manaolana ma ko Piihonuaj aoao, oiai, ua hoike jmua mai lal no na heiehelena kaumaha* os Piihonua, aole loa he wahi ma—- j naolana iloko ona- IJa lana haakei maoli no ka ppe mahope 0| Puueo, a ia no ka lanakiia ma ko> lakou aoao, a mamuii oia manao haakei iloko 0 ko lakou aoao, aole 0 lakou iki no keia wahine ui e lilo nei i kokua ma ko Piihonua aoao. I ka nonoho like ana 0 na aoao 'elua» ua nee aku la 0 Hiiaka a ku mamua pono 0 kela mau puu kapa i hoopuupuu ia, a kamailio aku la oia 1 keia mau olelo i ka aoao .0 Puueo. Mamua hoi 0 ko kakou hoonee - ana aku i rsa hana a kakou imua, makemake hoi .wau e Ike i ka oukou mau puu, al ka inoa hoi oia mau puu-no-a. 4uhea-o Kihi-puka, auhea hoi 0 Piii-puka, 0 Pili-moe ame Kihi-moe, E oluolu hoi e hoike mai ia mau puu-no-a/* Hoike mai la 0 Puueo i ua mau nei no lakou na inoa i hoike ia ae la, a ae aku la o Hpaka i ka pololei o keia mau J>uu-nQ~a i hoike ia mai. Pane hou aku ia no 0 Hiiaka i keia mau olelo ano akamai o ka hoopuka ana, a he mau olelo nae 1 maa i ka poe "puhenoheno 0 kela au kahiko o ka aina." j > La nmopopo ae !a keia, w uhi i B H * i kamailio Eia īmua 0 ke alo o<U«fS, ku no> hoi ma ka Hikina 0 \[hi-pūkaj nie Piii puk% ku hoi i ke Komo-l hana o Kihi-mue me Pili-moe, ] Ei Mōem. ii a 1 1 nei paha! kahi 0 oUift la 1 K I ! lunia!ur>iai j 0 lam aina. 0 kuu aina la 0: pvina paia' aal 1 1 ki 1 i'a. j Ilele na kupa o kuu aina i ka hala me ka hinano, a mai I»

'no *āo leomo pu ana o 'ieo iaua ne';' !īmftllAo o na puu. ī ka Hf*Sttfnua no'oia o Pi'H-Moo, ua, i waiho a ku !a no laua nei i ka | ipohaku no'a i keia puu mua, a [hoohele wale aku la no ko laua '"heī mau I!ma 1 na puu- no*a aleu 1! 'koe, ai wehe like ana'mai rio o lleo lāūa nei mau lima, ua hoo--I mohālalīāla maikai aku la o Hii- • '! m f>uu J kapa'apau, aia marws hoi oia 1 kahea ae m, A T>a. " ' j 1 Hoomaka pai la na "Ke'* o, ! Ic6ia e ! trbho i' kahi i waiho, kT!t& no*a ma i huna| Bt, Pa mai la kekahi Ke o lakou j ia Piii-n&e, pa mai la hoi ia Xihi-Puka, ao kekahi Ke hoi, 'ia Kau, ao kekahi 'hoi ia IHH-puka, alaila, hoohold ae la lakouaiai "Kihi-Puka" kahi i[ waih) ai ka no'a a Hitāka ma. I; laiau iho ka hana o ua poe neT t kahi a lākou i hooholo like ai, oia ihoi o Kihi-Puka. he ri§o kā mea 4 loaa ia lakou, Helu elua ae la !© Hiiaka ma. *" ' i Aiaila, laiau hou no o Piihonua |i ka pohaku no'a, like no me' hana mua ana a laua, oia hoi I ka laiau pu mai o ka iima o Hīi-— lakai ka lima o Piihonua a he ! hookah) ka hoonee pu ana o ko llaiia nel mau lifna~'i na puu hun% tio*a. A ia i Pili-Puka kahi a laua i hiīna akil ai ika po— haku-no'a. ~ Hoomaikal iho la no 0 Hiiaka-4 na puui apau a maikar ka waiho likeana, alaila, kaa aku ia lea'koho ana i ua poe nei o Puueo, aia lakmi i koho ai. Ua ialau hou no iakou, a lilo ae la ka eo h'ou i ko Piihonua ma aoao, ao ka heiu ekolu ia o ke kaa aha o kalanakiiā ma ko laūa nei aoao. Ua nui ae la ka wa ana o ria kanaka, ae haawi ana i ko lakou mahālo nui i ke "&no akamai o ka ho3?fee puo āna 'a keia wāhine malihim, oiai, ua hooma&popo mai la no lakou, aole no Piihonua k«ia lanaki!a, āka, no ke akamai maolinōoke ano o ka hoonee sna o keia wahine ui malihiniA ia manawa pu no i kamailio ae ai kekahi poe kanaka lehulehu. \ M Ea, eola ana ka o Piihonua 1 kā imu kaiua ola a Puueo, oiai, eia lā ke hlo nei ka lanakiia ma kona aeao. ai ola oia, aole i ka "meāokoaae, aka. i ke akamai maoii o' kela wahine maīihini." Hoonee hou aku lā na hana no- mua, a na Piihonu'a wale no ka eo a hoea i : ka helu umi, ~a aolel hookahi hoi o k:o Puueo aoao. I W mamakahi o ka hutfe no'alana o lakou, ua haa'wi aku Ia o Hiiaka ia make :a"PuUeo, ai' IHo hoi ia \ mea hoeueu aku i kona mana'o, a maha<s tho pah'a oia e hoi hoi£ 'malahā no ka ulia pomaikai ma k'on'a aoao. ' Ta nee hou ana aku a f ka umi-kumamalima, ua fiTo wale no ka eo ia Pnhonua, a he nele tna ka aoao o Puueo, a ia manawā lilo ae la ko pili mua ma aoao o Piīhonua, Hoomaka fiou ka pili" elua ana Wna w'Sfwai aku \ koe' o Puueo* ae pili aku anā hoi ka waiwai me ka waiwal, ai ka make hou ana »o o Puueo, alaiia, ohi mai la o Piihonua i ka waiwai o Puueo ma a koe&ku, 3a jia iwi o Puueo* a ua inauao, THt) la n6 hoi o Piihomia ua t&w&! l[B pHi ana m%waena o la.va/ aka, mamuli o ke ano kuaki Ita iao ua koi m&Uanooia e pil! li4 koua muu l\s i uo ua wal--1 wai apau o Piihimua. Ua ao 'lanohol o Piihonua, oiai* feole ino paha e manalo kela Imu a Puuw i iiogEnakaukau ai no kona, mau iwi, ke ol| t l\oi, e kalua ia, kekahi mea ma la ia!u. Ina np paha e no! mai o Puueo e hoo — manalo ka !mu i ke poo puaa, i oo paha ua pakeie kona oia, aka, mawull imh* o ka .kuakUoailako.aiia u kon» wniwai Ta Puhonmu uolailaJ 'tta Ma! hi oia e p!?i i konaT !wi, " 4 1 (Aoie ljr*u} . J