Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 6, 2 July 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o k& ka Hoku poe helūhelu) ' 'E Aikane e! la māua i haa * lele aku nei i ke kahua puhene— he'ne o Piihonua ma, a heie mai nei a hoea i kela ao&o, a ua lohe ahe mai nei maua i ko papaleo me na makua o kakou, a me ko olelo ana akū nei 'no ko'u ai ole i ka puaa, oiai no nae ka makua— kane o kakōu e koi ana e kalua i puaa na kakoū, ai- ko hoole ana aku nei iaia'no ke kalua i ka puaa ame ka uwala, aia oukou e [kalua anh i kela mau ope luau, (oianōkuu manawa i okomo puj laku ai i kekahi wahi moomoo j j puaa no a oukou, a me na uwala Inohoi a ko mākuakane i olelo i mai ai e na kakou. Eia | wale no ka'u mea e haohao nei, ; he nui maoli no keia o ou— i j kou, aka. o ka mea haohao nae, I ; aole ke kanaka nui o ko oukau i hale e piha ai ka hale i ke ka— naka. He aio ohumu ko ka hale |e waiho'mai nei." i Ae aku ia no o Wahineomao i | ka oiaioo kela mau olelo a kel Aikane, a hoike aku la no hoi Hiiaka, he alo kanaka nui io no; kona, makuakane, aka, ua pau na| kaitaka i -ka hele i na like; oie, a ua hala kekahi poe i ke , kahakai i ka imi wahi hua opihi, j j ao na wahine hoi i ka imi limu, i i oiai, he mau mea no ia i make—> ( make nui ia e ko'u mau makua, a oia ke kumu la au e ike ole iho la i na kanaka malalo aku o kuu [makuakane ao ka makuakane ; hoi o .kakou. Ke kokoke mai nei inonaei ka manawa e hoi mai, jailakou.mai-.ka lakou oihana i jhele aku,nei. Iwaena io no o t * po<a ohua o ko makou hale, i he poe ohumu io no kekahi. ao kela komohana la o ka hale, i oia no ke kala ohumu o keia hale pui o ........ ] J He oiaio io no kau e Wahine— j omao i kamailio mai ia, eia io no; ihe poe ohumu la iloko o ko oukou, [nohoana, wahiaHiiaka i k*-, i mailio ai. 0 ka poe ohumu nae oloko o ko oukou haie he poe io ponoi no.nou. He poe wahine moo lakou, ae ike aku ana no kakou i ka oiaio o ka'u mea e kamailīo aku nei ia oe. Aole paha lakou e hana mai ana i . kekahi mea i keia ak?,, a ia paha a hala aku kakou, ala- ( ila, hana paha lakou i ka hana. Eia poe wahine: moo nei ke hoi mai nei, a he: hoea nui mai koe. j I ka pau ana o na mea i ka ohi i ia mai ka imu mai, a ku hoi iloko | lokahale, e ka hoea mai la no| ia o ka ohana lehulehu o Wahine- ] omao ma, a ku ana o na makua me na keiki, ao na kane hoi me I na wahine, a he ohua lehulehu' maoli no ko keia hale o Waliine* omao ma, | Hoi ma| ia no hol kekahi poe; we na a me aa hua j Hmu t\o hoī, na hee pali ao hoi, fwi hua ma no bot o ke kahakai, j ao na hua wana ,no hoi, ai hui pu, ia mai e na lau limu like ole, ] Hoea mai !a no hoi lakou a ike; mai la i na malihini, ae like r.o \ hoi me ke ano mau o ka noho o ka iahui Hawaii oia aui kahiko o kii ai&a, aok hoi e like i me ko kem au hou, a ka hookeo •; nfmsna a€o kekani poe, ae kaj fcpokKi« a£ hoi o kekahi poe, a, l hoi ke ike i Ka j S' mua cijf i,

,Aka # ua hele mai la no keia poe ohua o ka Hale o Wuhine omiio ma, a haawi jnai tu nu ike laioha o ke kamaaina i ka mali - hmi kipa mai, a he hoike hoi p ka manao maikai a na kamaalha ina maHlimL Ajapu no iloko o lteia puuht ]<ekaffi mau wahine a Hiiaka i kamailio aku ai ia Wa--hineomao, he mau wahine kino āno papalua, 0 keia poe no kai hele'ok mai e īke ia Hiiaka Mamuli po o ko īakou. ano kino papalua, 'ueuke mOa mai la no Mkou o'leeia'imalihi'ni kipa ak'u I kh'MkHu w&hi e noho anā, aole keia he mea okoa, ' aka, o Hiiālea ke Kaikaina mana nui o PeīeJ?a wahine o Kilauea. Ua liele ak'u la no nae lakou e ike ia Wahineomao, a kamailio aku la i keia mau olelo ia Wahineomao. "Ehelemua ae hoi makou e auau a pau aku hoi ka puehu hu?fe kai, alaila, ike iaku hoi makon malihin'i." "Kaī Mai iohi loa aku no hoi oukou. I nookahi no hoi ko kakou hamu like ana ae i k'ahi i hoomakaukau ia me ka hopuhopualulu no ka pono 0 na malihini.'' Aohe lseia he wahine i okoa e kamailio aku nei ia lakou, laka, o Wahineomao no keia e ak'u nei i kela mau olelo maikai. .. , ē i "Heaha no hoi ka mefi e kali j ai ka aio na maiihini a hoi maij makou, he ai aku no 'ko oukoui me ke kali ole ae. E aho no hoi, e waihoJJio no hoi kekahi wahi; puaa ame ena wahi uwala no hoi, a ina no hoi e koe iho ana wahi iau luau, aiaila, na makou no hoi ia e ai. aku mahope." Mamua o ka hiki ana ia Wa— hineomao ke pane. aku ni kela manao o keia poe wahine, ua | puka awiwi aku la lakou iwaho, j a hele aku la no ka lakou wahi i - manao ai, ae hele nui ana hoi me ika hopuhopualulu maoli, a me he iala e haia ia aku ana lakou • Nolaila, ke ike ae la kakou ika jo!eio kauoha a keiā pōe wahihe ! ia Wahineomao e hookoe i kekahi koenapuaa na īakou, a me'' na mea hoi i kalua ia ai me kela imu luau a ka makuakane o Wahine—j omae i lealua aij 'āi huai ae āi hoi! he puaa kekahi eīoko; aka, e ka: mea hehihelu ua hoomaopopo ae; nei yjo kaua ma na wa i haīa āku, \ ma na p&pa palna i hoomakāukau; ia e ka h&le hookipa mai ia lakou I oke kaūoha mau a Hiiaka, oiaj no ka ai ī na mea āpaū loa, ao i ke koena iho ē puhi aku i ke] ahi. ' - He meā hiki ole īoa ia Wahine-, omao tce hooko' altu 'i' ka oleloj 'kauoha ā lsefa'poe v " waKin £ "i "puka t akula'e "hele "e auaii i la&ou 1 puluka!, a wa' no Hoi ka Walimelomao i manao aku ate wēhewehe, ponoi uap<fe nel ' i pukal aku la, !k&, aoW īāliou v kali mai apauponoaku ka oleīo ma ko ! Wahineomao aoao. ] Ua ike nua mai la no o Hiiaka' i keia hana a ua poe wah'ne eepa, • nei, mamua oka hoeā an'a aku o! IWahineomao imua o Hiiaka. jka Hui ana aku o Wahiaeomao. jme Hiiaka, u A hoike aku la oia i^ • makāukau ona mea apau, ai, j uhola ia Uoi iiuua o kekahi "apeuj }Wo*na. ' a ia kakou hoi o keia| imanawa ho "moena pakaukau' jia.° Ua kamailio mai la'no hoij »o Hiiaka i kana alkane i keia • māu oteīo, oiai, ua maopopo nv aie 'noia Hiiaka ke kauoha a kelaj : euau wahine eepa i kamaiiio mai^ im Wahmeomao no ka hookoo i*ku i kekahi koena puaa a koent| '«wala pu ame ke koena •lakou. I i juej

koi;* no oo e ktm aikaiu; iko kakou maa mau, o ? a no ka ui apau na mea I hooma -■ kaukau ia f ao ke koena iho no hoi, e puhi aku i ke ahi & pau pono, nolaiia, e kahea aku hoi oe i ko kakou mau hoaai, ae ha — mu ae hoi kakou i mea i hoo — makaukau ia e ka makuakane o. kakou, Eai no, hoi oukou i aa raea i ia na oukou, ao na wahi puolo luau, ka faaaua e nuu ae ai," 4 Kahea aku ia o. Wahineomao i na ohua o ke a!o o kona kane, e nee mai no ka paina pu ana me ka malihini, ua nee aku la no ka hapanui e paina i na mea i hoomakaukau ia, ao kekahi poe hoi, ua hoole aku la no ke ano ohilahila no hoi i na maiihiai oiai, pa manaolho la no lakou, aole paha i lawa keia mau mea tio lakou apau, a ua kupono wale no na malthini kipa kauhale. ! Aia o Hiiaka ke hoonuu maila i na wahi upeir luau, oka hele i§ 1 a pau ka puola mua a kau aku 1| riiuna oka puolo elua, a ho'ealoa laku la i ka puolo ekolu, a ia ! manawa i kani iho ai kana u ana, (aia manawa nolioi o Wahine— omao i ninau akuli i kana aikane no keia kani ana o kana ū. "Heaha keia kani ana o ka u a kuu Aikane Haku, wahi a W.ahineomao i ninau aku ai me "ka manāo la o Wāhineomao ua īawa ole paha'ka makemake luau o ua aikane nei ana. "Heaha mai auanei hoi kau, . wahi a Hiiaka i kamaiiio aku ai : me ka minoaka oluolu. I kani iho nei hoi paha ka'u u e iike me ka oukou i lohe mai la, no ko'u hoomaopopo ana iho nei o kahi wale m paha keia e pono ai ka r a 'wahi mea ai iuau, a he uku aku paha ka loaa aku o keia mea ono mamuā aku j nei o ke alahele a kakou e hele j aku nei ma na Hiio Paliku a hoea |k>a aku i Hamakua, a kipa ae ? hoi ina Kohala aole paha e ioaa { aku keia ono ma ia mau wahi, a :.we ka maikai pu no hoi o ke ano - o ka hoomoa ia ana. Ua ono maoli no hoi ka'u ai ana, a heaha ana ia ka hewa o ka haie o na o kaua?" No keia mau oielo hope a Hii- • aka, ua lilo ia'i.mea nune nui ia iwaena o na poe ohua i paina pu mai ?a me iaiiou, aka, ia Wahinex>mao nae ua m£U3popo mua iaia ke kaona o kela mau oleio a Hii#ka i hoopuka ai. 0 ka heie keia a pau ka pama ana ona poe apau \ na mea i hoomakaukau ia, a ia manawa o Hnaka i kamaiiio aku ai i keia mau oieiogme ka iohe pu mai o na $oe apau ma kela papaaina. O ka opaia me ka iwi # e haawi aku na ke ahi, oiai, ua ai like ae ia no hoi kakou i na mea i hoo— makaukau ia e na makua o kou. I noho ihoi kakou a hele a&u ī»akt?u aia k» uiAt<au hel»?, u ka f u kauohA i$ v>ulsa u apau pu ihu a«i # t»i»i kaui&ilio ohuu:u ifei ouaou oc km hwt ole pahā i r.A is» hcK>maoae c!e ia aku p&h& i toea &i u* liko.', a <*ku po hoi ookpa ai&w,ibo aku o k4 m ō j:akou e whamu *i, !oa § unlo *r<ā a* ohun>u K k?ksM e h»xpuka (i pA>\) .i. O Mw» Kjlchei3 k* 4»Os»t«U u k* f0 Q«i m» U ;k« 4Ksio'«;, & n?i i | k*u<«u« o iv\ nri i««eu* o *%hl<»*, o c &40*>lv kao* hooao uoho Eu 4« kt ««.: no k% »&hUBBA •e* i kipy i Mi PMM. m lekahi ue; * £#& hm i *