Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 7, 9 July 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-PULI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-PULI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai q ko ka Hoku poe heluhelu) K bpow«fiao oe e kuu mea beloheiu unaiiai q kei* Mooleio kffma— *■ hao a Hiioka, ke ike Ja qq kaua i keia i»au olelo a Hiiaka, aole no kei* m«n oleio ao keia poe \ oobo ūiu a*e lakoa, Rfcß, he uaau olele keia w ir.e k» &ku i ke pohuehue i keia m»u wahine eepH i bolo aku la i kahi auaii wei o oiai. ua ike moa m o Hiiafca i uu mea e boe& tnai ana, a oii no ke kuuuu o k«M OBsuoteiu aoa i kamailio ae la i oa ohua mai«iai o na makua o la— koe t a wa aKaka waje no boi keii» a&aa cms* apan ia WaMoeouiao, o*ai, uh %ao)tt»Uo mus aku bo ho.i o iiiiaka ieia oo ka ūoea pili i iteta f>oe wnaine ««pa e noho haumia nei i k«a haie o aa . uQ«ikua o" Wa — hioeowao. ika pao ana o ua opala i ka «puhi ia i ke ahi» & pwka aku la nu boi na hoaaī iwabo, a koe ibo H o '*>so r pHU"O- w { > alae auoe na uoakua o Wabi»eomrvo iloko ® ka bate «oe Hiiaka, a ia ooauawa <00 0 Himk« i kamaiUe akiu a> i aa «&a— kua • 1 keia mau olelu ao <KCiai«Mi. M JLubea eaai olufi*e aa ma&ua 0 tna«ou, e beie aku aua wau aine kuu ttikt»ie nei ke kaika»Boabine & olua ma<«a Hiio Paia-ku sku uei, a. hoea ioa -aku i Hao«a*ua. a mai laib aku «o Waiuiea;a t»©e* loa aka boi i īlC»baia ka, aiuA aoua na puo hafte> paiua, JS<>iaik, e iiObw uo bui >olua uie oa aianuo maikti, a iu«i tuoitio waie ko 'oiu* (£ao»tt ne k»ib«ie uc« <u>ex alobf,.« e'o KauoUa iaoieae oa 'iw&ua 0 Ai beie *aaaou i keia aai boi aitu i«oi oukeu t axje i keiM po me ko oiua uoau «hua pi>u«M t t bui ouktH< a eooe ua» k<a Kalaibikiua o &a ba.ie-. -ao keln $aii hoi i iieie 4ku uei ika *uau e«jt e uo uai iakou ma ko iak&u kala u ka baĪQ( a oia hoi ea kala koii^ohau:. I oteia uo a ua uei 0 ik« ai olaa i sekahi mea kacuab«o 4 iua hoi e liie aua keia aoau kaia komoh*jaa 0 ka hale i "ioai iiii ke *iii, '* ae koe aua uo i<i*c ko oiua kala kikiaal"

A pau keia olela a Eiiaka i u« oiukua o iakuu, keua kulie »e ia iiu oih i*u l*kou bele aku, u īh uiAiiawa .Uaawi.uiai k ok i ke aloiia i oa uiakua o lakou, a peia m hu> o Pau-o-pala-a. Oa houia&k* ui&i is u*e ua oi*iu aa&kea um & uiai i<t Ukou & kekalii i» ae Lui e keie iii. a« hooauoiut- iivi n*& ka ,b& ! « ua&koa. Ua booi« afcu ia no o Hiiiik% i* iw ka-u*» ua oiau euaku. l uei o siisttt«i ui« ka oieio pu aku uo okoa &ka ao boi ktia e heie aku ai, a kahi hoi e po«i«ele «ku ai. a Imia aiai hoi iekalii wahi o k« «Uuui heUl" O WaUiueoiaao bot ua uwe i& «ia m» kooa euau 4Q<iku« # «i ka wu ada ka uw« *u«, aiaiia, oleio aku ia oi« ī k«ia luau olt!o t£aikai i koua umu luakue» "j£ia w#ti k« heie uei oq« kuu aikaua ae uoho aa uo 'ioi oiu* uie ka ae ttv> hui iu'o fc« $]ui k*U%ui&luus u«u Ū» 1 >h<? no'hoi i «a elelo a k' !I*ku s <■>!«« f k«uua ilio ibjf t)#f 1a <«!ui», a« &c ho olu» ui« k* hoomauao !oa i kela euao oieio ci« kn h*<oko pu aku uo h.n i n« m«t ! k*U' ha u « h im oius. ] hi>rkoti o!nn i kekahi ei»! mau ak". « utaltiua 'oa *aj «i»u &a Wa« k« hf!« «• I 03« IM 66a k «abl Kahu

Honi hou aku la oia i kona n?au makua a .haha! aku la o Hiiaka ma, oiai, ua hele e aku la no hot o īliiaka me i<on-i wahi kahu mamua iki iho oia manawa. Loaa aku la no hoi o Hiiaka ma ia Wahineomao, aīaila, ka - mailio mal la o Hiiaka j keia mau olelo īa Wahineomao me ksi leo eluolu. •"Ua lawe ia no kahi'mōo-puaa, oiai, he hewa no hōi ka noh6 ana o kauhale. Heaha la hoi ia> e pau ana kela mea ino oka ale q na makua o kakou, Aole ' kela poewahine e nofio hoohihi nei ī ka hale o na makua o kakou he mau wahine maoli\ aka, he mau wahine moo kolohe, e like no m> ka'n i hoike mua aku ai ia, oe. 0 kela poe wahine i hele oU mai ai e ike ia'u, o ua poe wahine imoo ala no ia. [ Mamuli oko lakou ike ana mai !nei ia'u, nolaila, ua hele kikihi loa no lakou me ka makemake oie e halawai me a'u, a nianao paha lakou aole wau e ike aku ana i ko lakou ano, a me ka 'manao paha o ua poe wahine ne* e hoonahaha i ko kaua pili aloha ana, oia kekahi kumu o ko lakou kauoha aria mai ia oe e hookaawale i kekahi wahi &oena n& lakoui a pomaikai nae oe e kuu' Aikane i ko hooko ole ana i kā lakou kauoha ia oe, oiai, ua ike 1 no oe i kuu kanawai paa, i na noi ka ai e ai mrapau loa i ka j nawa hookahi, a o ke koena iho e puhi aku i ke ahi. He ai pau: pono ko kuu kanawai, ae hoo— i maopopo loa nooe i nawahi apau; a kakou e hele aku nei." Hoopau ae la o Hiiaka i ,ka«a mau olelo i kana aikane, & \qo-~> nee mua aku la no i ka }akou huakai hele, Hoea aku la ldkou nei i kahi i kapa ia no o Haaheo, ae kapa ia nei no roa ia inoa a hoea wale no i keia la. kokoke loa aku la ka la e napoo. la manawa i kamailio aku ai o j Wahineomao i ke e kipa 1 kauhale l&kou, ae hooaumoe hoi jmaia wahi i. kela po, oiai, he ohana no ko WahLineomao ma ia waiii. Ua aemai la no o Hiiaka me kona wahi Kahu no kela maaaoo Wahineomao. la manawa no nae i ike aku ai o Wahineomao i ke ku ana ae io Hiiaka, a kuehu akula 1 kona ; 4 'Pau kaulana," ao ka Pau uw ila jhoi © Halemaumau.'' Ia manawa j-p» no hoi o Wahineomao i hoo — i maopopo ioa aku ai i ka enaena [ftiaoH o na heiehelena o kana aiIkane, ā pii ikaika ae la kona ) wahine ui, ua heie wale a "lama- | iama iuna i ke ku a ka wahine 'lmaikai." | "Heaha hoi keia e kuu aikane aloha? Hele mai nei ka hoi ko Ipapalina a enaena wahine m, ua | hele luna" a lama!ama wahine '! maikai; ahe oi aktf no hoi ui. j« ke aikane a*U e ike i, a ina no paha he kane wau, aole t no paha e nele ko'u hoohilii &ku i ! ko wahine ui maoli no. Aiaiia, pane mai la o Hiiaka \ keiā mau olelo maikafa ke |Ai— kane Wahineomao iaia "H<?aha mai ka hoi kau, He olelo i; nou Ma mai la apa kuu pepeiao. He kanono ka hoi ia oia'iiiki a?ia mai 'nei. He ohumu ka olelo, he nemanema ka olelo, he ino ka ole!o s he makawela ka olelo. Aole oia wale no, aka, ike ae nei vfau i ka "mauli" o kela poe' w&hine moo a'u i kaniailio aku nei ia «v f ai kaalo ae uei m&k&i ( i!io noi o'u, a oia kuu un-a l | eliu nei i ka pau o k&ua., : l : a mai noi no hoi oe e kuu; «ikane e kipa kauhaie kakou '• Hnnhoo v.o\/ Ao!o o'u pol», e hoomau nu kakou i, Imī« «na. a aia ko kakou uahi e aī • keu; uia. u! 'Kahaw&l o Eaoolu." J

"Hoaha na oklo au i lphe aku no.i tio ko kakou ohurpu ia e kela poe wahihe moo ino? wahi a Wa- - h]?jeomao I ninau aku ai ia Hii' — aka. "Eia, e hoolohe pono mai oe. I kela manawa au i ike mai nei e kuehu ana wau i ka pa-u o kaua» 'A tnamua iki iho oia manawa» akahi no ā hoi ae Ja ua poe wa-> „ hine moo nei i kauhaie o oukou, Iko lakou hiki. ana ae nei, ua ninau mai la kekahi wahine o 3akou i na makua o kakou, i na paha ua waiho ia kekahi wahi io puaa na lakou ame kahi inai uwala pu po hoi» ao ka ao luau pu nb hoi, Ua hoole aku ia na makua o kakou ia lakou. No keia hoole ana o na makua o kakou ia lakou» aoie i kana mai ko.lakou huhu ia a hoo — maka mai la lakou e ohumu ia kikou, ahoomaka ae )a kekahi wahine e olelo. "He keu no o Wahineomao a ke aioha oie ia Ua kauoha aku hoi makou, iaia e waiho iho i w.ahi io puaa, ai wahi uwala ai wahi wahi luāu pu hoi na makou. Eia ka o ka ai no ia apau loa» Oianae paha i ai ia ae nei no apau loa, ai koe ole kekahi wahi hakina, ai njananalo ai ke kanawai o kela wahine hookano nui wale, ai kauoha mai ai ia oukou e ai no apau loa, a hookoe, ole i kekahi hakina ai, ao ka opaia ka hoolei na ke ahi, > 0 kela wahkie hookano o ka hiki ana mai nei i ko kakou wahi nei, a aole no hoi kela he wahine kanaka maoli, aka, he akua no, ao kahi'kaikaina wela— weia kela o Pele i heie pu mai ai mai Kahiki maū 0 kana nae hoi ia, a aole hoi oia i ike i ka makou. Uakuhi paha kela wahi wahine hookano oia wale no ke: oolea. Manao anei hoi ia o ka: make ana mai nei o Piliamoo ū3e Kuaua iaia, ae ku nei hoi kana kaana ana, a manao iho ia oia ie ku kana makaia iluna o makou. Ai hooio iho nei, e pau ana kekahi kala o ka haie o ka* — keu ike ahi. Hele peia ka oielo . aua poe makole o Puna» Aohe 'alakouahie pau ai ko makou | kala." 0 keia ae la ns oielo ohumu — humu a ua.poe wahine akua n.oo nei ia i lohe mai oe 'e I No ka lawa oie o ko lakou nianao ; huhu ia a oia ka mea i j nui mai nei na Mauii (Uhane) i kolohe o lakou, a no ka manao ia kakou. Aoie no uae he wa a ioaa no ka lakou inai mua owau. Owau la inamua a make ia iakou« a ao oe ae ko u moepuu, O keia kameaihakul ae nei, a me he aia e pai-ia ae ana ko*u mau niaka» a oia ko niVfra la \ ske mai nei i kg.u kuehu skii nei i kapa-uo kaua, He™ aha la hoi o k& fskou uo hoī 'ao ka kaua aku hoi ka hot>e, a owal la ka mea o makou e kilaana. ,J Hoomau aku ia no iakou nei i ka hele ana no mua». a hiki wale no i ka hoea axia iiuna o ke kie— kiena e nana iho ai i ke kahawai o Honoiii» a ua ano molehulehu loa maila ia maiiawa. Ua noho iho la lakou ma kie~" kiena pali, a ia manaw a uo hoi o HiiaVa i kamailio aiai i aikane Wahhie&aiao i qi»u 'olele hois, "Ia nei la hana ae hoi wau i ka mea e make al na hoap&u o k&— kou. Aoie pouo ok kkou, a pilikia a ua nei aa iu&kua o ka - kou. He poe ai kanaka keU» oiai, he kumu moo ko lakou i hoea mai a;. A huli ka ia o keia iw, koia poe utoo hoo<a&ho& iiui wsu« i puu pohaku na ke kai« kuaana o kakoiu oia o Loao-*> makua " }