Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 12, 18 August 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

. (No ka«pomaikai oko ka Hoku poe heluhelu)

i HaakU» iho la Jaboū oei ia Ou — kal», a hoonua aku la no hoi i ka i&koo buaksi 1:0 Haaoakua, s hala ae ia hoi na alaheie kinikini 0 Hamakua, ae alo ana hoi i na pali oua aina kaulau«i nei i tca "puhi iuiiuiki.'' Aole eo he mau iue» aao tui i halawai Ime laSou, ae akeakea mai aua paha i ko lakou alah^le. iks hookokeke ana aku vjae 0 lakou oei 1 kyhi e kapa ia nfti i seia ia. Ka Nahele 0, Mahiki," a aia ia waiii kekahi Kupua ikaika noua ka iaoa o "Mahiki,'' a he Kupua ano. hoopilikia uo hoi i ka poe hele noa ke aiahele. . 1 ka ike ana oai 0 Ha Kupua akua uei i kei& poe wuhiue e heie aku t»ei iuakoua alahele kapu, ua hooholo ih" U.oii i koua. euaoao e. akeakea tnai i se alahele 0 keia poe,j wahine komohewa. j ; Ua hoo«ua na«i la oia i fca ua ikaina maluoa o aja t ai .ka 1 ike aua o Hiiaka i ua hana ākeakea la keia Kupua aka» uiuki, ua aa — (iuaiho koke aku la no eia i kaua iaiKaue Wnhiueoioao» t "fia, e p?li «oke aiai uo oe ma- — hope o'p, a na kahi Kahu no hoi o saua e pale ae i keia hana akeakea a keia akua keho ole, ae palekana a i hoi kaua i kana ino e hooona mai nei. ae njanan nei paha e ku kana liiakaia iiuna 0 kakou wa-— hiue," Xa uuaua*a ho ikahi no i kamailio aku al o Hiiaka i kona [ wahi Kahu Pau-o-paiae 1 keia tnau OieiO,

"Aohee oe e Pau-3-palae? Ujv o koke uiai ia uo hei o Pau-a-palae i feeia ieu kahea o koua Hiko wahi—■ ne iaia, ame kooa uiu&u pu uiai ma keia oieio ia Hiiaka. "Heaba feeiu niHkemake ou e kuu Haku, &'u hoi ja haoa aku ai no ko oiua pouo?" "E ehi ae hoi ko kiuo lau pala-9 ooaluua o loaui, ae hio ai hoi keia Mahiki e onou mai oei i ®ea oie." W«bi a Hiiaka i ka —

uaaiiio aku ai i kotu wahi Kahu. 0 ka uiauawa ao ia i liookuikui ia a« oi tia i<tu o ka paia-e, a uhi pua ibo la luaiaua o Hiieka iae WaUiueouuao, a palekaua ae ia Uua i na pakau» eloelo a MaUiki i houuua »iai ai uiaiuua o iiiiaka uia, a uae koua uiauao e Ulj aaa ia i ku —i iuu p-Huo uo Hiiaka wa a opil". hoi i ku ua-awa auuauu .o "uu-~ ueie u Mahiki." 1 ka hala aua o \ekahi iuanawao ka Uauie ikai&a aua u ka ua malun» 0 Hiia&a ooa, a aianao ae la o Mabiki aa mane paha o Hiiaka nu i ke aou, nokiie, Loooiao ae Ss oia i keia haoie ua aouanu o ka mauup. Jffiia nae, ia »ao inaikai loa aua ae. a ia oo 0 Hiiaaa oaa e ku aku aaw, Ua iilo iho la la i ia<i& hoowela loa 1 ka m«nao o*"Mal<iki, a ua kau inai ia ka ena ioaiaa iluua o koua maa maka 1:0 keia mau wahiue i wiwo a!e, i īk* lk« aoa o Hiiaka i k"ia kau u !fc« ent» iluua 0 kela akua uuihi-pili 10 kan*b?)e c Mahiki, aīaiU, 0 ka manawa no ia 0 Hiiaka i "pae&ea aku ai i keia kau ia MahiM. mai nei na uiaka 0 k« akpa e, O «koa uiuki, muka }ka !a« *, Akln pfpeW»> pu'u 0 ka uahela — I mai ia ka tua>a a lauau* i [ «| i&aiaa e,

kuluhewn aua Owau iho le ao i» o ljiii»kh-i-ki.- ••••

I HM ttft ik«!kfi (: Mihiki, H j loake ka hoa Paio wabin€ au la oe In.

I:■■■■ , . . ; , Lohe mai la o Mahiki i {eeia kau a Hiiaka, a pane mai. la oia me ka hūhu nui loa. "Aole oe e ola ia'u e kena wahine hookano nui wale. E make ana oe, ia'u Lkeia la. Hala aku la ia make ou i kuu kino ua* kipuupuu, eia hou mai no 'ua make hou ou ia'u." Ia manawa no i hookuu mai ai ua Mahiki nei i.na kino laau hihi! ona, ao ka hihi ia iho la no ia.o' Hiiaka ma, a he mea emoole no hoi ua.ulu ae Ia na laau hihi i ka nahele a paa io iho la no o Hiiaka ma iloko. oka hihipea o na laau. 0 keia kekahi miake a Mahik/ i manao ai e hoopoino ia Hiiaka ma. Me keia paa io no a Mahiki ( 1 manao ai, aole he mea naua e mawehe ae ia paa, oia no nae ka| manawa i hoohana ae na lima-ahi, o Pele, ai kapa ia hoi o Kilauea. I 0 ke kumu o ka laau, ao ke a-a o | ka laau, ao ke kino o ka laau ■ao j ka lau o ka laau r a ua lilo iho la| lakou i lehu ika lima ahi o K ; i~ j lauea. . , l I nanahou mai ka harfe o ,uaj Māhiki nei, e ku laelae aku anai no.o Hiiaka ma, a ia i ano komo mai ai ke anu ilokq o] ua akua Mahiki nei, oiai, kehoo-! maopo loa ihola oia i ka hele aku j e pau loa kona mau kino i ; ka ' luku ia e Hiiaka, ae pau ana hoi' kona mana i hilinai ai i mea pau-' lu-a wale ia e ka wahine uwila o Halemaumau. Hoomaopopo iho la oia,. he elua wale no hana ana e hana mai:ai, oia no kona hakaka kinq mai me Hiiaka, ao ka lua o kona kahea ae no i ke kini, ai ka mano o ,ke akua- o ka nahele o Mahiki, e mai i na hana apau e hoo —

jpoino ai i keia poe wahine koqiohewa iloko o kona kuleana. I ka pau ana o na kino lau o Mahiki i ka iuku ia e Hiiaka e I like me ka mea i hoike ia ae ,la,

oia no ka manawa a Hiiaka i pa- * [eaeahou aku ai i keia kau,ia j iMahiki. j 1 3 I nui ke aho. eua akua nei ja, } 0 Mauli keia oka la pau, ) A lele ke aho o Lono-muku ia ia e, | ■ Muku ka po a muku ke a 0 e Mahiki e, • , I na ua eha hou au e ke akua muki e, : Lohe aku la no 0 Mahiki i keia kau a Hiiaka, aole i kana mai ka! pii o ke kai 0 kona inaina iai Hiiaka, ua heie iho ia a aaki kona' kuakoko 0 ka inaina i ka mea' nana e hoohoka nei kona mana, I aka, ia manawa hookahi no nae,! ua komo ae la ke ano maeeie

anuanu iloko ona» ae kpaio ana iloko o leona houpo no koaa poino aku i keia wahine ana e peuo a liooikaika la uo ou* i kana pane hou ana mai ia Hiii-> aka. , | "Nani ia ua pakeie ae ia 03 i ka make a kuu mau kino laau, aole no nae oe e pakole aoa i

make īa u i Kena ia, oiai, e j una aku ana wau i ou aia i ka mano me ke kini 0 ke akua ame ka ieh'u 0 ke akua 0 Mahiki uei,. a na lakou hoi e hookau aīm maiuna ou i ka hoopai kupono no kou mahaoi komohewa waie, i ko'uwahi." , 1 keia manawa no 0 Mahiki t iialiea ae ai i ke kiui, ka mano lelui 0 ke akua o ka uiunahele 0 Mahiki. , ; M B ke kini, ka mano, aine ka J ehu oke akaa, mai kela pea; a ke*& pea o Mahiki nei, a maī ka uka & bke teal 4 iuai k«ūa hu-a a keia hu-a laau. a mu ka paa iluna aka paa ikio» eia IUO ia he JU*w* maU-weia,

aihemu, he hpokano kiekie. E poi'pu oukpu a paa o Hiiaka, ao ka pokii haae walewale o ka poli o PeU\" He lohe ana ka Wahineomao i ka hu o ka makani, a me ke kani

oeoe, a me ke kupinai o kekahi man leo, ao!e i kana mai ka lehulehu kupinai o keia mau leo iku- . wa. K o hele mai ana kekahi mau leo mai loko mai o na ulu — laau, ae kani mai ana na muki mal loko mai o na opu-nahelehele. mai ana i kahi o lakou e ku nei, ae kahea okoa mai ana no hoi kekahi mau leo ia M Hiiaka ma, a me ka hoopuka pu mai i na olelo ano hakuole ia lakou nei. ae kapa mai ana hoi iā lākou nei ina wahine ai pohaku o Puna, a he lehulehu wale o na hana ano ' oehaa" e hoohana ia mai ana e keia mau leo lehu— i lehu a lakou nei e lohe nei j Aole no hoi i loihi iho ka ma — i nawa, alaila, o ka lele poipu mai !la no ia o ua poe eepa nei o } Mahiki maluna o Hiiaka ma, oia jno oe o na miliona pulelehua e ! halaoa ana mao a maanei o lakou i nei, oiai, ua kini a lehu o na kino jakua e hoao nei e peipu maluna o Hiiaka ma, a ua manao maoli .no lakou e uumi-a-puaa ia Hiiaka ma. ■■■ I keia hoomaopopo ana o Hii - aka i |keia nau hana a ua poe i eepa nei o Mahiki, oia no ka ma[nawai kuehu ae ai o Hiiaka i i kona "Pa-u, a pa4hu }iiUi aku ia Jua poe eepa me he opala ala, ' a ua lilo ua poe "ula-Iele" t . hoonahoa nei, a lilo lakou i luahi |na ka "pau-uwila" o ka wahine jo Halemaumau. r Ke lohe aku nei o Wahi'neomao Imaikawi me'ke kakani oua ; poe "akua eepa nei o ka Nahele I o Mahiki, a ia manawa hookahi

no i nalohia aku ai na leo uluaoa ame na leo kakani o ua poe "ulalele" nei a ano meha iho la na. mea apau, a ku ae la no o Hiiaka mameke kulana kilakila. I nana mai ka hana o ua akua

Mahiki ne?\ eku kilakila. aku ana ko o Hiiaka me kona mau hoa M i ke alo pali/' a ua hele no hoi a , "enaena luna i ke ku ana wahine |ui a wahine maikai hoi, hooko ; a ai paha kela mau oleio a. [na Kupuna kahiko o Hawa» nei, ipali ke kuaa mahina ke alo ,f i ike ku a na wphine maikīū, a oia hoi ka ka mea kakau mooieio e hooheno ae nei i ka lei a ka poe kahiko i hala. Lei Mahiki i ka ua me ka ma—' kani, ■ Nanai na ale nani a ke kipuupuu, He nalu kahiko ia na welo, Ke mahalo ia mai la e Kawiii-wili-wahine, Ilaila, Ifai!a no maua me ke koekoe, Ē nonoho ana ua Kipuu.«— puu

, Me o'u lioa malana e eiekoa i Ua noho a niehaiiii iko a&u & | kamakani | He raakaoi kaiuaaina ia no | Wa'haka» 1 ; E kahiko ana pua o ke I Kooiau, V\\ malamalaiua ka naheie o Waiska e-ilaiia, I ke iho la ua Mahiki nei, noho ona waiii Kakua i mawalio mai, a ua hoi mai ia kona potto » oiwi ponoi, a u& m hoi ks>»4 kino aku a hakaka ponoi Huaka, ia >va, ku &isi ta kt kino raoo o Mahiki, a \vchc ac m ke aiuna. a wuha uo hoi ke aleio o kpn* waha, a eiu mai k na hot k« aieio 10 & io, a hoike tmū |g, kona ano weiiweu nu»« « kona raa«ao e makau waie iho «ma o Hiiaka aia i kana itmu hana h\x> A e<;t mlio ao* U<*ā p**)