Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 13, 20 August 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No o' ko ka Hoku poe heluhelu)

Aka, o ka kaua hiwahiwa e kuu mea heluhelu maikai, eia no oia ke4tif nei rrie ka makaukau a oia no ka manawa i lele-poo mai ai ke kino moo o Mahiki malunao Hiiaka ma, a rne ka manao e ala poho aku ia" lakou nei. nae iaia 'i lele mai ai me kona ikaika apau, o ka ma— nawa no ia o Hiiak'a i hiu ae aī i kona pa-u, ai ka ehu wale no o ka makani o ua pau uwila nei o Hiiaka, ua "oneakai o Malama," a ua lilo iho la o Mahiki i mea ole imua o kela pa-u uwila o Hiiaka, a kona helu ia aku la no ia ma ka heluna o ka poe i lilo i luahi na ka "Pau-Uwila o ka Eueu o

Halemaumau." i I ka lanakila ana o Hiiaka ma maluna o keia akua i akeakea, mai i ko lakou alahele. ua haalele iho la lakou i kela kahua kaua, a kamoe aku la i ko lakou nei heie ana ma ke alahele o Mana, ae hookokoke aku ana hoi 1 Waimea. ) Ma keia alahele a lakou nei e hele aku nei, a ia ma ia alanui he mau wahi uhane no kekahi mau wahi kanaka kino (eepa) ai holehole ia ko laua mau īwi, a ua huna ia hoi ko laua mau alualu iloko 0 ka puu pohaku, ao ko laua mau wahiuhane ke noho ana i ke alanui hele, ike mai la 0 Wahineomao i ka 'noho aku 0 keia mau wahi kanaka ike aianui, alaila. huli ae la >oia a kamailio aku la i ke aikane ia Hiiaka. Eia nei e, he mau wahi kanaka hoi kela e noho mai la ma kapa alanui, aekali mai ana paha e kamailio ia kakou." Olelo aku la o Hiiaka ia Wa— hir«eomao. "Aole kela he mau kanaka kino maoli e noho mai la, aka, he mau kino uhane kela e noho mai la ao ko laua mau kino alualu, ua hunaMa iloko o ka puu pohaku, ao ko laua mau iwi hoj ua ia. Mai nana aku oe ilaila 0 pa mai a ua nei kaaa i ka leo," Ia lakou nei no e hele nei me kā manaoi ole aku i kela mau wahi uhane o na wahi kanaka, alaila, oli mai la ka uhane 0 ua 'mau wahi kanaka nei i keia mau olēlo.

E Hiiaka-i-ka-po!i-o-Pele e, E kii mai oe ia maua e E hoola ae ia maua e, K hoolohe mai hoi i ka uwalo aku e, Ia manawa i pane aku ai o Wahineomao i ke aikane i keia mau olelo.

I "**Kekaheaio mai !a ua mau| wahi kanaka nei e kii aku e hooia ia hua. He keu io no hoi; ka pololei o kau mau oielo i ka~- 1 mailio mai nei, eia io no ka he mau wahi kino eepa kela a'u i 'kuhihewa aku nei he kino maoli, ra eia ka he kino eepa io no. I Pehea hoi e kiui aikane, e i hooko ana anei hoi oe 1 ka laua | noi uwalo e noi mai la ia oe e ihoola aku ia taua?" | "Alia hni wau e hoolohe aku i. ik» kuh*?a i keia mnnawa, o | hooiuau no k»kou i ko kakou hele haolohe hou aku hoi 1 ko | Uuqk*hctt hou m*i no ko laua I&Aik hoouiau aku ta no kouāiei i kn hele ana Imua, a me

ka hoomaopopo 010 aku i nn wahi tfhānē nd o kahoa mai ae kamoe ana hoī ko lakou nsi a!ah<;k? no kai o Waimoa. A ia nianawa uo i kahea hou mai ai iia roau wahi ūhane eepa nei ia Hiiaka i keia mau olelo ano Hke no me kela ieo kahea mua. E Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele e, E kii mai oe ia maua hoi e, E ka hookiili i ka aku e, Rka opu aloha ole-hoi e, ■ E maliu mai hoi i ka leo uwalo aku e, ' 1' o}eio io aku la no o Wahine™ omao ia Hiiakai keia māu olelo/' Ke kahea io mai la no ua mau 1 wahi kanaka nei ia oe e kii aku loēehoola ia laua. Pehea la e Ihoolohe ana anei 06 ika leo iuwalo 0 keia mau wahi kanak&?" I Pane mfti la no 0 Hiiaka i keia [ olelo oke Aikane iaia. ' 'Heaha la hoi ia, e hoao aku no wau i ka'u wahi pono, aole nae no ke olā loihl aku. oiāi, ua kau liilii ko lāua aluahi me na pono 0 ke kirio oke kanaka. E aho no nae ia wahi ole, honi ana no i ka makani o Waimea nei. Nolaila, e ahonui no nae oe i ka'u hoounauna aku ia oe me ke kunukuriu ole, a oia no ka mea e holopoīio ai keia hana hoola a kaua. E hoi hou oe ihope. Hele no hoi oe a kela pali nuī a kau%' i haalele aku fiei mahope, a oia 0 Waipio, alaiia, hahaki mai oe i ke -%u-ki. Mai hahai nae oe a pokopoko. 0 ke au-ki e hana mai a ku ka pu-a, ahiki pono no hoi

ia oe ke haawe mai, alaila, hoi mai kaKoi.oe.' ? ' ; I ka lohe anano o Wahiheomao i kela mau olelo a kana aikane, alaila, 0 kona eleu ae la no ia no kahoi hou ana i hope. 0 kona hele no ia a hoea ana i ka pali 0 Waipio, a ike aku la no hoi keiā i ka uluwehiwehi o ka la-ki. Hoea aku la keia i kahi 0 kela ulu-lai, alaila, 0 ko ia nei hakihaki iho la no ia i na au-ki, ae hoolohe pono ana no hoi i ke kauoha a Hiiaka

iaia. Hana iho la no hoi keia a lawa pono ka haawe o na au-ki loloa, a paa ae la hoi na .awe-aWe kaula oka haawe au-ki, a ia nk alai'a, o ko *a nei hapai aē Ta rio ia a kau pono mahope o ko ia nei kua, ao ko ia nei hoi mai la no ia, 1 laia e hoi mai ana a hoea | i Pololi-ka-mana, nalū wale iho !a no keia iloko iho on?i i keia manao. M Heaha !a ka manao o keia kena ana o ua aikane neī a*u e hele e hakihaki i keia mau au-ki loloa?" i * 0 ko ia nei hoomau mai la !io' ia i ka hoi ana a noea i kahi 'o Hiiaka ma e ka!i aku ana iaia, a kani iho la ka ia nei ho-e a hoo;kuu aku la no hoi ka haa\ye au —

ki ilalo a ia manawa no hoi [ hoomaoe mai ai o Hiiaka ia hineomao i keia man olelo maikai, *' . ] "Ea, loa ka imi ana o ka pono' eke aikane. -Ua hoomanawantii no oe i hele aku nei i keia loihC* 4i He !oa mai hoi kau a ko<K āka, pehēa hoi wau e palo «e ai i ka leo on e kuu aikane ahe ho<Jiunauna hoi no ka pono, he hooko hoi paha ka'u i ke kauohā. Ek mai ka au-ki la e kuu aikāne- b ke au nunui me ke an liilii kem a'u i lawe mai nei. ! mea ah|a keia e ke aikane?" | ! *'Ia oe no hoi i hoi mainei |a ;hoeaoei Po!oii-a-ka manu, ike laku nei wau iko naln ana iho 'i l keia mau olelo iloko ou, o ui ana a ninau ana oe iloko iho ou. He mea aha keia a o makomake noi? F !\al aku no nae wau ia Aoho iw{ o kela mau wiihi konaka o r s oV.o n\ai ua pau i ka holoholo h\, a hunu Uakul&iloko o ko &, <v ko laua noho e noho m%\ \ wa!c ae no ? ka aluahi owaho, ' ;

. Ai r ai ku iwi uu, u kuu h'ou<Jua ana ia fi * ® kii • aku i keia aii-kl i «.ue'iwi no iauu* a u.-t loaa «nai la hni i» oe 4 uiaila, e haua aku hoi p ; ih« wi>u ika ht»ua e ola hou **X pehea ka hoi, >jole ka paha e kupeno k@lrahi mau laau e ae, e like aae ka inamaue, ke koa eo hoi atr.« kefeahi rui>u laau e aku, i aiaa iwi no ua mau w»hi kanaka ne?, oia ka Wanineomao { nluau ako ai ia Hiiaka. He kopono no ia aeau laan n« kekahi aaau oihana e ae, aka, nia keia kulana hana nae, aofe ia i knpono. Heaha la hei kn iuoa o keia mau laaa au i halihali u;ai nei?'' **He aaau-fei hei, wahi a Wahi-

oeomao i pane mai ai me ka leo aho pahaohao eio keia ninau a kana aikaoe Hiiaka. "Oia, he »nan-ki io ka h:,ī. Ha h'u hoi keia, a he iwi no hoi koua anr, aolaiia, e hooiilo &ku hoi knua i keia mau anki i a:?.u iwi hoi no keia «jati wahi kanak'a iwi ole, Ke hoomaopopo mai ia oe e kuu

i knn knmu i kena'ai ia oe e i keia mhtrau-ki i Waipio i aihtr iwi no'keia wahi kanaka swi ole, & o:a !a be buma o'u i olelo attu*nei ia oe e nui ka hoomanawanni, a ua hooko akn la o« ia maleemake o'o."" Ua ae ako la o Wahineom&o i« Hiiak», a me ka olalo pu akn no nae i keia man olelo i kana aikane. *'Lua ole no piiha kau raau h»ua ie kuu aikane, ae lilo io aku ana ka ke au ki i iwi no na wahi kanaka jiwl nle. He mau inea knpainaha lloā keia a'o e ike ole si, i r.a. wau i I hele pe ole mat «ne ōe. He :nau |han» kupainaha iu t;o keia e hoo—> [kaulana asn ai ia oe noa keia mua iake, a hoea wale a«u i ua hanninal lehulehu e hopa 'noiii ana ma keiī, Imna ib<\" | itunawa i olelo aku ai o Hii'— 'aka ia Wahine <maoi leeia ujau olelo [maikal i kfinn aikane me ua mina— a ka maikai tna kona mau muka» E!a» aohe a kakou apa hou ana ■tku, E hele kakou ao kahi o o* wahi kanaka eepa e mai la, '* I oko iaaou liele aku la uo ia & ihoea i kahi o ua oaau wabi tcanaka [uei e uoūo ana, a ia manawa aq, jhoi o Hāaka i olelo aku ni i u& laau i w-'dhi kaoaka nei.

* wau la a olua i kahea se ne» ia'u, e hele ooai e hoola ia olua, Nolaiia» e hoola aku wau ia olua. a oa olua ao nae ia e nana aku : ko oiua pooo aaa feeia euua aku." Acjle he" 1 hewa oia aiea, oka hoola noai paha kau ia maua a ola M v alaiU, na naauanohoi e nana *k\» ko maua pono o keia mua'aku. O ke &la ka paha i keia maeawa, a ola hoi ia ma ia oe trsa?, oiai» he nt»i ke ola e o!a aku ai» wahi s !oa m*u wahi kauaka eepa noho kiāi alauui n«i.

s*>oo Huaki i kamaUio nku ai, !UceXna hoom&u bou aku «ns tio i ke kamailio' ia i ma\ī olelo. * *JĒ a tho olo? jx»!a, » na*u hoi ka lsw«!awe ana s ka haaa aaaliiuā' a o!u«. ' * 0 ko Hiinka latau aku !a :ii ia i kekah* o ua t»au knuaka snea. «lanai a ho *ai\kA u Hii.ika e hoohou i rui au ki Uoko 0 Jre k?ro alnalu o ua :uau wahi k v \ - uak» kmo aiualu eei o k* ao hoi k.pw pono *a ki iloko u,k« k'U-> O . W'"' Ul r Xi«'4g <W ka k aiai i* uo U o,ks kino .uualu o ua wah; UuaWa ui & ttl'ska i kouboa sku a: ik« au>ti, k«UA «ku w o iiiuka i u« k«a«k* a«i e ku o\«*uo«vM i« iiww« ik« ku &e uu o .««a ,m*ki k*u«k* uei iiuu*, u* ia a<i 4o««A kioo» 1 U& u 1* O'* |liM k* U»U«MU f v i«n} •?-*: ... 'i