Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 19, 1 October 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pompkai o ko ka HoKu poe heluhelu)

Ia īwanawa po hoi o Hiiaka 1 pane mai ai i ua mau wahi | naka "meo nei." Na olua no hoi paha e hapai.mai lea waa 0 ■ kakouiukao ka aina, oiai, ua I ike no hoi aole.na ka wa — I hine ia hana q ka hapai waa, Ua olelo aku no hpi makou ia elua 0 ka hana kupono ia makou, oia no hoi ke ka liu oka waa, aka, aole 0 olua makemake" e hoounauna ia makou o anu ka lima o makou i

ka huihui o k'e leāi. A pae ka hoi ka waa i kā aiiia, ao ka ma — nawa ka hoi d olu& e hoounauna mai ai ia makou wahine e haawi

āku i ko makou poohiwi e hapai | i kena waa k'aumaha. I na he j makemake ko olua e hele pu me makou, alaila, na olua no hoi e hele ae mahope o makou. Eia makou ke nei ma ke r alaheie aku o Kaupo, & hoea aku i Kīpahulu, a hoea 1 loa aku no hoi i Hana, a ma Hana aku hoi no na Hamakua o Maui nei. A īna he hooiaau huakai hele kekahi o olua, alaila, n'a plua no hoi e hele, ae mahope o makou. oke aloha no ko olua a'nui loa, a me ka hoomaikai no hoi no k&* ,waa o olua i kokua tnai nei ia v jfliakou." 0 ko lakou hei hele mai la no

ia hou ole aku i ua mau wahi kanaka nei nona ka| wa&, ao na V?ahi kanaka piha eepa no hoi i 'ka moana- 0 ua wah! kanaka hei hoi īeu loma— ■ lonna wale iho' la no laua i kahi o' ka waa, ai ka wa hope !oa ua ' hooikaiiea mai !a ua mau wahi kanaka n«i no ka panee ansfi ka ; waa o laua i kia aina maloo. E haalele , kaua e kuu mea heluhelu i na wahi kanaka nona ka waa e hamohamo wale i ke ' kua-la o ae auwana waīe ana ko laua mau manao i *'Puna ii ke au a ka hewahewa," ae I hahai ae no kaua mahope o ka Ihuakai a ka "Wahine ĪUwilao Kilauea."' He mea pono ino nae i kou mea kakau moolelo ie wehewehe iki aku ma keia Iwah» o ko k'aiia Moolelu. oiai, ma >ka mahele Mooleio hoi o kekah* I poe paa moolelo o Hīiaka, ua jolelo ia ua. ','pae o Hiiaka ma 1 Kaupo, a ma ke awa pae waa hoi lo Nuu, a ma i]a wahi ka hete ana | mai a hoea i Kahikinui a hoea loa 1 hoi i 0 ka hele ana fka keia a Hiiaika.a halawai ai me 1 ka iihane o Olepau ke Alii o Maui, j a hoopapa ai o Hiiaka me Waihi-

| nano kekahi o na wahine a 0!c - ! pau, peln* hoi ko po'i ana o Hih aka ika uhane o Olepau, a me jke alualu ia ; ana o Hilaku ma imaniuli o ke kauoha a ka Makaj ula i kii ia ai e h<le mai e \\ ka make o Olepau. o*ia ka i>roanao o kekahi poe paa Moololo jo Hiiaka, Aole nae hoi i like ia 1 moolelo me keia moolelo e waiho »a tku nei oka po* heiu» .heiu o "Ka Hoku o oiau keia moolelo hoi e puka aku nei, m hana ia hana i ka ;manawa i ho| mai ai o Hiiaka imai hauai ae hele pu ana j:hoi ia hoi ana mai me i«ohisu (ika a| laua me ke kai'!,kuaayL |; aihonolpaha ia waliio ka iimoo! lo a hiki;i ka mauawa e huii |hoi e ai ai o Hiiaka ma mai Kau {aimk

0 ko lakou hele aku la no ia a hala o Kahikinui, a hoea aku la lakou nei i Kaupo, a hsila no hoi 0 Kaupo ae hele ana no hoi no mua aku oia wahi. 0 ko lakou nei hele no ia a hoea i Wailuaiki, ae leaīea ana ka poe ola' wahi 1 na hana lealea o ke au kahiko o ka aina, oia no hoi ka hula ame kekahi mau haha lealea e ae i kuluma i keia lahui kanaka o Hawaii nei. "Ua kip& ae la lakou nei ma kekahi halau nai, ai hele no ho> a piha i na kane, na wahine ame na kamalii pu no hoi. Mamua iki iho nae o ka hoea ana aku o lakou nei i kela haiau piha ka-> naka, ua kamailio aku la o Hii-— aka i ke Aikane Wahineomao i keia mau olelo. "Auheamai oe e kuu Aikane Wahineomao " Ia manawa no hoi o Wahineomao i pane mai ai ia Hiiaka i keia mau olelo maiKai o ka poe kahiko o keia aina. "E, o; eia no wau la e kuu Aikane. Heaha kou makemake e hana aku ai wau?" "Pehea ia oe e ke Aikane, aole anei hoi ou ike mai i ka pobJi a ka ai?" , '

"Nawai hoi ka ole o ka pololi a ka ai. O ko'u wahi kemo no i Laupahoehoe ia kakou i hele mai ai, ai hoomaona ai hoi ia poloii i na uhu elua, ao n#ia hoi ake kahaka lawaia au i kii ai. Ma ia manawa a kakou. i hele mai ai a hala o Hamakua, a hala oWaimea me na wahi kanaka eepa elua, a hoea no hoi kakau i napali-ukao Kohala, a hoea walei ino hoi kakou i Kukuipahu, a au, jmai nei hoi kakou. i na Ale p. me Alenuikawaha-.

I waha» a hoea hoi kakou i.ka.aina i paa o Maui nei, a hele loa mai la !uo kakou e pii ana i na puu, ae 'iho.anahoi i na alahele pali o ;keia aina malihini, aohe wau i , komowahiai iki, aka, he meal j kupainaha no nae, aohe o'ū ike [ r ma; ika pololi, ame he ala ua* ,maona no wau e hele .nei, a ina; no oe i kaaiailio ninau mai nei no I feo'u pololi, i na no paha aole no [a wau e hoomanao ae no ko'u ai ole i keia ma\i w T ahi lehulehu a .kakou \ hele mai nei." . "Ae,-he mea oiaio % no kau i kamailio mai nei e ke Aikanej jaole io.no oe i ike i ka pololi a ka ,ai* aka, e hai e aku no nae wau jia oe f a hookokoke loa.aku kakou 'i keia halau lealea o ka poe o ! keia aina, e ike ana oe i ka po~ |loli. Iloko hoi p kela hole halau | wau e noi alsu. ai i ai nau, oiak . ela iloko o .keia hale i keia ma{oa\va kekahi hoahanau o kakou, ,oia hoi o Kapo-ku-lani. liaila ka! j hoi wau e noi aku ai i ai nau e | maona al oe.'* j i ,4 He keu hoi La ka mea luki -, Jbilao ke noiaUu i ka ai i keīa' |wahi malihini. Aole paha e ioaa jmai ana ka ai ia kukou, oiai, he, ■poe malihini kakōu. . E aho no [ ,ko'u hele hoonianawanui \ ka! ( poioii ma keia alahelo a kakou e : iwie aku a mea hoi o loaa |aku no hoi' ka'u wahi mea ai j mamua aku o kc alahele a kako.i ; e hele aku nei/ > • i | ' 'iie oki ioa no hoi kau e o«do • omi ia e ke Aikaue. He mea imaikai ke noi, o ka lal&u vvale, jkahes\a. Kawal hoi o nele ka ,ai a kelu Iloahanau o kakou, He jhale hooulu wMwai hoi kona o ku jmai la. M 1 oko iakou hele aku !a no ia a jku ana nm ka puka o ua halau , lealea uoi, ai ka ike ana ma* o ;ka poe e'.oko o ua ha'e halau hula ;nei i keia poe wahine ut e ku aku ao kv\ mauawa no ia i hee ; kani ae ai oioko o ka j halau ika ui o keia poe wahine, I Olelo ae U hoi «u : k*hi po<.\ >j "11$ poe malihmi keu e s ku mai uei uia ka £&* 0k& l^i^okAkw."

la lakou nei e ku ana ma ka puka o ua Hale halau nea, e hula. ana no ka poe oloko. ia manawa, 0 ka hula e hula ia ana ia manawa, oia no ka hula-olapa. oka . hele ia a hoomaha ia hula ana, aUila, oko Hraka oli aku la no ia i keia kau, oiai, ua ike aku la .oia i ka hoahanau Kapo-ku-lani e no.ho mai ana īloko o ka uluwehiwehi lipolipo o na kahiko nani o ka waokele Ua ike mai la no o Kapo-ku-lani ika Pokii alii o . lakou, a ua kulu iho ia kona raau" wāimaka i.ka ike mai i ka Pokii, ai ka lohe pu ana' mai ,no hoi i keia k;au a Hiiaka. Kanikani-hia Hikapa'o-a e, oka lai o Wailua-iki, Lai malino a Kapo i noho ai, 1 noho nanea no i ka lai o Kona, , Alo—ha e, 0 kanaenae aloha iho la no ia la, 0 ka leo e, 0 ka leo ka mea aloha-e Noho ana K.apo i ka uluwehi — wehi, Ku ana iluna o Maoheleia, . Ka ohai ku i Maunaloa Aloha mai Kaulanaula,

,Eia mai ka ula leo la, He waimaka hoi e, ■He mohai aloha na'u ia oe e , Kapo e, ,0 Kapokulani, o moe hsuna , iki, E hea au ia oe, Ae o mai hoi e. He lua ole no hoi ka nani o ka lleo o Hii'aka i oli aku ai i keia |kan, *a aōle no paha i lohe ia • kekahi oli maoli ma Wailua-iki māmua e like me keia. "Ua heīe a pi! maeele ke-~ kahi poe i'-ka manawa o Hiiaka e oli aiia i kela kau. Ua lilo 1 mea e ! pii ai ka manao knko iloko ona kane iloko o kela anaina no keia; ; Wahine ui'oi kelakela, ai hooi lōa* i ia aku hoi : ka pii maeele iwaena o Jakou mamuli hoi o ka nani pooi'Kiela o ka tee o kc!s wahine maiihini ii\ oi lielakela, Ao na wahine hoi iloko o kela anaina ntii, ua b!e!o ae la hoi lakou iwaena iho o lakeu. " "I na he kane wau, īilo kela wahine leo kahuli leo lea ia'u, ai *hni pu ia hoi e ka narti hiwahiwa 'o kona miu helehelena." E kuu rbea heluhelu maikai o keīa moolelo hooniria puuwai o Hiiaka> Aole no anei j kekahi ' manawa o kou ola ana, ua lohe oe i keka'hi paeaea (olioli nani) , - ai kau ia tnai paha e kekahi kane ai ole wahine paha, a lilo no hoi ia i mea jhoohakukoi nuu" i kou mati : ao. O ko kaua }i\)vd, e kira mea Iw'uliolu, he lahui pookeia loa mai ano hana, a oU no hoi ka mea i pmiiahele ai na haha oia anō \ n"a AHi kahiko keia aloha o kakou. I mauawa i _ liala aku aei, ua kainaiiio. maula ao ka . £leie Alii alolia Kukw i koaa lawe aua ī kekahi Alii mar.ua i kek&hi Ahahula Hawaii, ai ka mauawa i, ou mai ai kek?hi lūue ix>a l ka "paeaea," oia hoi o, aina kauiana o Mokuleia t,Ue inoa makuahine uo ka inea kakau jUa o«ety aku U * AUi ■ j mauua i ke Alii Kume f o kela 1 1 kekaiu uiea pookeia ioa a koiia jpepeiaoi Johe ai. ua hoike pu no hoi ke Aiii } aole no oiu he ,|mea nui i ua leg oaoli , { 0 ka pee, Kaliiko o H&waii 'iiuauiuaaku, aka* i kona lohe ana 'ā ka *e*> <>UoH o , l\a\vaih«»£ i &u** >|U4 Ui».» o i koia luua ,ke uk\ Ka nam rte Ke ku uo * ke uioha Ka Wo o uiakMaliine Haw a u Ma ia . ..hope umi ua Hlo ka tee n;;m iuahaio nana.' V rtu) 3 i i