Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 26, 17 November 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

<No ka pomaikai 0 ko ka Hoku poe heluhelu)

< Auhea oe, aohe he pilikia hou eko moopuna. A ia makou a hoioaku, aiaiia, kii aku oe i ka pua o ka "0180," hana a nui, «iaila, kuikui iho a wali kupono, a hana ae a popo, alaila, pa'i aku ifeAlūna 0 ka 6 ka moo— puna a kaua. E o?a ana oia A iono mai hoi i ka ai, alaila, hanai akui ka uwala mahanahana, O ka i» anei e inai pu aku ai me ka uwala mahanahana oia ka iai— pala. Oka ia a ua nei ia la, pala-kahela ka ai 0 Makaukiu. Aohe mai i koe 0 ka moopuna a kw&," &au no keia mau olelo a Hii— aka» alaiia, 0 kona ku ae la no ia iluna* a haawi mai la i ke alōha i ka poe oloko 0 ka hale anie ka Kupuīiawahine nana ka moopuna. No ka makenaake loa 0 ka wahine nana ka moopuna, ao ka wahine hoi i hoio pu mai ai me iakou mai Kaanapali mai e ike i ka inoa 0 keia wahine nana i kokua ke olao kana moopuna, a kamailio inai la i keia mau oleio ia Hiiaka. "Ua pomaikai nui loa wau ia oe eka makamaka, aole anei hoi oe eoiuoiu mai e*hai mai i kou inoa." Nani ia ua ninau mai Ia oe i kuu inoa. E hai aku no hoi wau ia oe, ae iohe pu no hoi ka poe oioko o keia hale holookoa i kuu inoa. A e hoomsMo oukou 1 leuu inoa a mai poina nae ia inoa. 0 Hiiaka-i-ka-poli-o-Pelo ko'u in@a."

- I ka iohe Jana o ka wahine o Kaanapali i keia inoa, ua puliki iho la oia ina lima o Hiiaka me ke kukuii ana iho ilalo, aua kukuii pu mai la no hoi kekahi poe e ae iloko o kela hale ia Hiiaka. Ia manawa no hoi o Hiiaka i kamaiiio hou aku ai i ka poe olpko o ka hele. i "0 keia wahine ia o Wahine—» ouiao kona inoa, a he Aikane aioha hoi na'u, ao kela wahine «aku hoi, h« wahi Pokii no ia ne'u f ao Pau-palaekona inoa." I ka manawa no i lohe ai na •wahi kanaka no laua ka waa i ka : hoomakaukau ana o Hiiaka ma e ■haaleie iho ika hale, ua haalele mua iho ia na wahi kanaka i ka haie, a holo mua aku la e hoolana i ka waa i ke kai, noiaila, aoie i»ua i iohe i ka hoike <uia o Hii — hoike ana o Hiiaka i kona moa iuiua o ka pee oloko o k&ia haie. Mahope iho o ka haawi ana i ke aioha o lakou, ua haaieie iho la o Hiiaka ma i kela haie o ka pUikia, a iho aku la aq kaiii oka waa e iana ana i ke kai» a ua hahai aku la no ka wahine nana ka moopuna am« kana kane ia Hiiaka ma, a hoea i kahi o ka waa e lana mai ana.

Haawi ae ia ke aloha hope o lakou, a kau aku la no hoi o Hiiaka ma.maiuna o keia waa, a ani peahi mai la M ke aioha mawagna o na kamaaina ui« ua malihiai e ilke no hoi me ke ano maa mau : keia iaiiui mai ka wa loa mai, a hoea no, i keia nianawa o kakou e noho pei. i ) A kau o|Hiiaka ma iluna o ka < waa, ao aku ia no ia me |ka paiiee maikai maluna o ke kai j«««w««na $ Moiokai me Oahu, ae {}dqi aoa U ihu gk&

-■ > ■ na.Pali-Kooiau. ikaholoana, j.ko lakou waa a hala ka lae o ka, i Laau, a hoea lakou nei iwaena i moana, alaiia, ike mai la o Hiiaka .i»a i ka nui maoli o na auwaa e iana ana mawaho iho o Makapuu. 0 ka hana o keia auwaa-lehulehu,. e lana nei ma kela wahi, e lawaia ana lakou i ka ia kaulana o, oia hoi "Ka Uhu kai 9 .Makapuu." Huli aku la o Hiiaka a nana i hope i ka lae 0 Kalaau, a huli mai la no hoi oia a nana ia Makapuu, a ia manawa no 0 Hii. aka i Paeaea mai ai i keia kau. He kau hoi e hoohui pu ana la| Makapuu me ka lae o ka laau, Eia ua "kau nei a Hiiaka i paeaea mai ai. % ■ : Pali kau-huhu ka uhu-kai p Makapuu, Huki ka lani i ka lae o Kalaau, Kela pala makua ole olaila, Ama kauwa ka pali 0 Ulana— mawao--e, Mao wale ana i ka lani, Kela pali ku'i ha-inu i ke kai, I ke kai ke akua pololi 0 Moe- . au -e, Oia i ko īa pololi, Inai pu me ka waimaka iaE uwe mai-hoi-e, Aloha ino no--e,

Ika pau anano 0 keia kau a Hiiaka i paeaea aku ai, ia wa no i kamailio mai ai kahi kanaka hookele wa& mahope o ka waa 0 lakou i keia mau olelo. M E, he keu hoi ka maikai maoli 0 kena paeaea au e ka malihini i kau ae !a. Ua lohe no hoi wau i na olohe hula o ko makou poe 0 Molokai, aka, aole nae hoi he ono o ka lakou olioli ana ame ka lakou paeaea ana e like ae la me kau. Ka, makepono wale ko oukou kau ana māi nei 1 ka waa 0 maua, oiai, he kanaenae aloha hoi kau.

Akd nae, e ka uaalihini wahine ui, pehea ia ka natKip f uiia a ka hiae o makou o Mao,i a oukou i kau pu tnai nei? Ua lohe aka nei jao wau I kau elelo aua» aole he pilikia aku i koe, a ia oe aae i hoopuka ai i kela euau olelo, ua haalele e »ku, ja ho? maua i sa hale, a hele e m&i la e huoponopono i waa o k£kou» a hwmaopopo ole akn la hoi maua i ka hope pia wahi akp *e piii ana i ua moopuna hawaiiwali ala. Pehea La, e ola io ana anei ka moopuna a ua wahine ala |o Eamapali naai? O ka piiikia o aa wah: moopuna nei, hala maila uo kakou a liuliu. mai, alaila, o ke aia no ia o ua wahi keiki nei a hoomaka e ai i ka ai, Ano ka paeaea a'u i kau oe nei.au hoi e olelo mai nei i ka ouaikai. ea, e hai aku wau ia olua ha mea" paatri wale no ia oa ko oiakou kamalii a pau pu hoi na w*hiae« • komo pu no hoi n& Kla — maaliiwahiiie o ko niakou wahi i heb mai «?," wahi a Hiiaka i ka— oaailio aka ai i ua wahi kaoaka hook«le w»a uei o lakoa. Ninau koke aku 1a nu hoi ua w-*hi k&nak\ nei ia Kiiaka. '*Ea, <rsai hea aiai oukou i hele Kai no mei Maui mai euliou i he'.e pu mai nei me kela poe o Kaanapali? oo«vVott Qo aka« oiai mai oaakou, 0 ko oiak<>& wahi i helg mai ai ( uul Puua mai neik. MalalU enai makoa a puahilo'ia ka maMue, a i hs a ka ati'V\ākuai a m&ikila aiai uiakou a inahiki ke ama o waa i ka u« kipuupuu, a heea lea makuu i na pu-u ku-iu.v o Kahai*, po luni makou i Maui, a i\o£* io* oiai la cq hoi i keia.wahi o aukou, a eia hoi [ sakop ke hoia ike kai hui la. o, Aalw oo h« kumn e q piKkia o k<??A w&hi UiCvpuiia *ka, niB? wahine no e mo< U4īl ■IAo o ke kai huiia a uU hoi o K*U\kUw*. Oj* ao U k«U «nm m«4 &44aftptU<

owi, a oa lawehaia iakou i ka ao — «uuaooina ibo la ka nutr:akua o iakou , a hoopai iho la maiuua o keia wāhi moopuna, aka »«e to : , ua ua eBQ ] a po | ka inaina •> ua auaaakau oei, a ua hookuu mai la i sahi uioopuua, •A ia i kt>la wah: oialona ae ( Oeī o kakou ia, oia ta hale npho u wa aumakna «ei o iakou. A ia a oni ua wahine moe kai aei, ia luanawa no e holiiua ai ba aie o Pailoio. Wili aku ko Molokai * w,a ke au ( o Oahu. Aole na e he kai aaoii ko Oahu, aka, he wiii-au kona e ko ana i ka moku — puai o Oahu. E &o ana nue ia Kai au oo ke Kooiau, a oia no hoi ia "iaoawa e nee ai ka anae ia kaapuai o Oahi?, a peia p 0 no hoi ko Moiokai ia aoae. Ke opi pu no hoi ke kiuo pohi o «a wah|pe aaoekai pei, lalaīla, e pii ana koua uiai kuluma be "hano/' a ua ooanao ia no hoi oia ke knniu 0 ka mai haoo e kau nei iluna o na kauaka, jE iohe ia aku ana no ka ho mai o ke kai, a ua lohe mai nei oc kakou i ka manuwa o kaxoa iinna o ,ka aina. X ua oo wau e kahea a? ana iaia e iohe mai aua no oia i ka'u ieo kahea, " I na hoi ha pela, alaila, e kahea io ako hoi ba oe. ai ike ia aku hoi ia naea a aiau» oa hoiona ; la i ike mua ōle &i." Ua ae aka la o IJiiak« i ke ooi a k?hi kaoaka hookele wa» o lakou, ao kona kau aku la no ia i keia kao 1 ua puhj wahiiie moekai aei o Pailolo. liohoana Kahoahoa--?, 4 he hoī »♦» He hf?a wale hoi i ke kai—e, iiymai ana hoi oa aioha ia» * £ia w,au ahe hoa ia, i, H alo-ha—aaai- , i E awe kaua hoi e.

1 !•»»--w>- ftPfia kea kahoalioA eaeae& wa o Hiiaka, o k* ike aka ia no ia o laieou aeii n* pjj aoa ae 0| ke kai h« w«ipoi£ani ala ma. a Hikkn i kuhikuhi asu ai i »» ®au Wihīkanaka aei, » bhe po aku la no W bfc<m D ei i k« kaai oeai o k* iio ikaika m« he i aae:\ ala pa Jcaa i ka /'aiui baso.*' HoH ojai la o Hiiak» a nioau t»a: la ua wahi kanaka o«i v ai k« kana&a nae mahope kaua 1 &uii aia ni e ninan. ' t "Pehe», «e ike aku la moei ke • . OWI oke & hu ake kai iiuaa, a ke l°he aka ia oe ika kaui nai i? b# oae» ak La lnaa ra kesshi mea Ik A aaai baao, e like we ka kakeu i lohe uina ai i MaloA& mni !& ua wahi kaoaka uei ma ka i«ba oiakau, oiai. ua beie ibo la ;Oia a piha. ika Uihi* no keia toau Uioaa aaa e īke neii Huii ae ia o Hhak* a ike aku la uia i ka waiho mai 0 Ihiihilanakea, ka wai o ka k<iia o Kaes # a me ke Kuaaaoo a *£aae, » !oia qo maaawa o Hiiaka i kau jhou aka ai i keia meie oUoii. A Kuaaaooa iC»ne. ; A Ihiihilauak&i, A ka i|ai,a Kauoaoula, i K.e kola o I>.aaoa nei la» . Homai ana hoi ua ai, «aj t Lohe aku U lakon ti*i i ikan* ,ajai q ua, lstG, wawnio aiai uka oiai a ka.aiua* apa uu*i 1« ka O i«lo io lakou ueh "E Huaka-i-k«-|>aii->rei« A*b* 4 ai k oia waiho waia uo e ke kula, oia waawe qo * Ihī—jhMs*tt iii|ii, ao U laaa « 0 a ka wai, 40 be ia,," ua a«a ** la pj Mkoa i ka p«a 9 aaa njii o ka ieo o ke aioha« Aloi» „qo oUkv'U» : wahi a Hiiaka i aka &i oka la 0 lakou a~kokek« *oa tc« i«e o Maeapuu. Ike in Uiiaka i ua wahiae su& « ;<»«) eu* i, ka ia« kahak«\ *o ko &»'*ka paku la uo ia i Mk uo Makapuu ka wahm«J kahakal, » 1 j \ ?a4