Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 28, 1 December 1925 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hokū poe heluhelu) Ua haaiele aku la o Hiiaka ma i ka wahine kupua o ka lae o Makapuu, a hele mai la lakou a hoea i ke kaha o Waimanalo, a ia Lwahi i ike aku ai o Wahingomao i kekahi wahine e noho mai ana ike ka makani," a ia manawa oia i kamailio aku ai ia Hiiaka i keia mau elelo. "E! He wahine hoi keia e nohomailai ke kaulu pali, ke huii aia ke alo huii i ka makani me kahi pupu mauu i ka lima. l Owai ia hoi kēia wahine?" . "Oia wahine «o ia o kakou, ao | koonei wahine kamaaina no ia, a iua noho a kupa kamaaina i keia l wahi. 0 Malei kela* wahine au e j ike aia" wahi a Hiiaka i kamailio aku ai i ke aikane Wahineomao.

i "Ua ike no paha oiā ia oe? wahi a Wahineomao i niriau aku tAi ia Hiiakaf E hea ae no hoi wau iaia, ai «oohiki mai no hoi oia i kuu inoa, aiaiia, ua ike no oia ia'u, ai hoike oie mai no hoi oia i kuu inoa, aiaiia, aole oia i ike mua ia'u. i keia manawa o ko Hiiaka paeaea aku ia no ia i keia kau ia i Malei. j Owau e hele i na lae ino o KooS ■ ■■ lau, ! I na lae maka- : kai o Moeau, | Hele ka wahine au-hula ana 9 na pali Nana uh.u-kai 0 Makapuu, Na ka wahine e noho ana i ka . ulu a ka makani, I Koolau ke oia i ka huakai malihin', i ka lau weuweu, Ola i ka pua mauu, E Malei e, aloha mai, i E uwe' k#ua—e, He kau e ae no kekahi o keia mele a Hiiaka i paeaea aku ai ia Malei, a ua 'ike no nae ka hapanui o ka oleio, aka i mea no nae e nani ai ke kau a Hiiaka, e hoike pu ae no paha ia kau i ano like no na olelo, a koe wale no 1 kekahimau like ole uuku. Owat ke hele i na lae ino 0 Kooiau? ! I na lae maka-kai 0 Moeau, | Hele ka wahine au-hula ana i\ ka pali 1 Nana uhu-kai o Makepuu, He ia ai na ka malihini, 0 Malei—e, Noho ana ke anaina i ka ulu a ka makani, 1 Koolau ke ola i ka huakai malihini. Kanaenae i ka weuweu, Ola f ka pua mauu, E Malei-e. I ka .hele ana aku o keia uiono leo a Hii&ka 1 hea aku ai* a lohe na wnhine nor\o'pali nei, !a wa oia \ huli mai ai » pane mai la ia Hiiaka. ; "Ae. Hele ma? la no oe e Hiiaka*i-ka-poti-o-Peie maanei mai, aohe ai, He kaha ai ele keia, Hookahi no ai 0 neia wahi q ka pua 0 ka mauu. E a aku, ai a piha ka opu, akila, hamama, ajku ka waha i ka makani, a 00- j lopu akuia opū, ao ka maona ae lanoia,fo ka ai ia.la 0 Keia e poho ia nei, i Aloha|ho no ka koi ka poloii o| I hele a|ia u\ai ia. o ke kai ka ( ka 0 keia kaha kuanea, \k/ikiu j

"Aohe o'u pololi e -Makalei filoha. Ua maona ae la no ame kuu mau pupuu anu iko leb. E ihek' aku anu no makou e ike i na pali-hauliuli o koaina. Aloha " Ao ko lakou nei hele aku la no.ia a hoea i Kailua, ike mai la kekahi wahine i ko lakou nei hele aku, a ike pu mai la no hoi oia i k£ "lamalama" aku o ka ui o Hiiaka oia no oe la o ka malamalama o ka la puka kakahiaka, Aole nae keia wahine i ike o Hiiaka keia wahine ui e hele nei, nolaiia, ua kamailio ae la oia i kana kaikamahine ui, oia hoi o Apuakea-nui, ao ka ui kau- : lana hoi o na Palikoolau i keia mau olelo.

"E! He keu hoi keia a na wahine ui e hele mai nei, a he hookahi no nāe oi loa aku o kona ui mamua iho o kekahi mau wahine. Ua ano like no nae hoi kou ui me ko kela wahine ui pookela" Ua lohe aku la no o Hiiaka i na olelo aua w£.hine nei i kana kaikamahine, a oia no ka manawa o Hiiaka i paeaea aku ai i keia kau.

Apua-kea-nui, "wahine maikai, I hoohalike-like ia o kau mai— kai, A he maikai, a he maikai io noHe mea oiaio no, o keia kaikamahine o he ka;— kamahine pookela io no kela o ka ui o Kailua, o kela huli o na PaliKoolau. Oia io no ka helu ekahi

o ka ui iwaena oia Kalana o na Pali-hauliuli-ona-P&li-Koolau, aka i nae. aole no oia i heiu ia kona iīi me ko Hiiaka-i-ka-poli o Peld, a ua oiaio no ka ka makuahine o ua kaikamahine nei i ka— mailioae ai" ua like ka ui o Hiiaka me ka Imalamalama Wehe mai a ka aiaula i ke kakahiaka. Mamuli o keia hoohalikelike ana o .kela makuahine no kana kaikamahine me ko Hiiaka ui, a oia ka mea a Hiiaka i kau aku iai ikeia kau, aoie no ka Jioole aku i ka ui o keia kaikamahine, aka,. e mahaio pu aku ana i ka ui o Apua-kea-nui, Mamuli o keia inoa o keia, kaikamahine ui o na Kailua i kapa

ia ai kela ua kaulana o Kailua, ae hele mai ai a haluku iho iluna o ka uluhala o Kekele me Luluka aoia hoi ka ua "Apuakeaai holo ai hoi i ke mele a ka poe Hakumele o ke au iho nei o ka noho ana o na Alii aloha o ka- - kou. Eia ua mele aloha nei aka

poe i hala aku ma kela aoao. Lei Nuuanu i ka hala a Kamakahala, Kahiko no i ke alo o Malailua, Heie haaheo ka ua "Apua^ea'' Holo aui i ke kai o MaluaW, ilaila, Ka oielo kaua iluna o ka hala, Ke poo o ka hala o Ahulimanu, E na $pa i ka uha puiuhi, He kamaa pukrna ka ua Holio, Me he iuika palaki la i hele loaT'" Ka Hpoiipo o kekoa o Heeiauli, Me he papale piwa la no ke kai o Opua, ilaila. Opua iho ia he akua Komohewa A hoho ae i ke kahu. puai mai i Kauia; Kiekie \ kfc lani o Konahuanui. Ke kuahiwi pafi o Le!ea-anae, E nnna iho ana ia Waipmiani, Ē noho iho ana i kaana o Kafeinahina, Eia wau i ka ua a ka Haao, i MiiM pua s\Jvbi. iie iiu Lr!-Ā-w*ui; t e » - j j iiaiU, | nIU at k ooua U Uouu?, l 0k» uo i ik* Vv.isaKi» i 0 w *a«i hoi « 1 N.V KAPA L' A KASOA

Hoouiau la jjq laiou oei ika beJe ana, a hiki i ka aaauawa t a Fliiaka i ik« afeu ai 1 ks» a o ife.kat.: kusui iioiio o kekahi wahj -halle, oleio aku la o Hiiaka i t£6 aikane ;a WHiimeoūaae» Iheieakaa ua uei k&koii alahele a kakou b heie ak«i n©i, «laila, e kipa kiuhaie k»kou„ o>ai hoowahawahu,nae ee; ka i.oiie aka i kekahi o keia poe T « puie oaai aoa i ke!a pute a'u, i aoao ai ia.oe ika Ja i mua loa o kakou i halawai ai, &o ka pule hoi a'a iao .aku ai ia ge kai — o kakpu, o.ka hapaaui 0 kekahi o keia poe hg pye, hooliio 'lakou i ke kaikuaana o kakou i f aKua no lakou/' tJa ae aku ia no hoi o ouaao i keia mau olelo &o a Hiiaka iaia, nolaila, hele aaai la iakuu iu) salhi hale a lakou i ike ea&i ai i ka a | C ī oei | na'na aoa aku iioko f o k* 1 * wahi ua ifee aku,la i jkefc.ahi kauaia i>i (uauli o koaa Uoelehelena e ooho ann uia kahi kokoke i ka paepaa pu|kf'. ae paa ans hoi uaa kooa lima 1 kekahi apu-av;a. i» maījd'rt a nu hoi ua kaoaka ui ofei i kaooai)oa &6 ai i keia maa olelo ma ke kahea aua .aku ia Pele. ; t) Pele ko u aku?, • !Vīiha sa laoi, miha ka hooua, A wai kai, a wai laui, . Kai awaoa, ka awa awa nui o Hiiakd, I ku ai i ku.i ri,uli ola. !fe, i Ma«liola e, He hale o Mau'iola kapo kai ko aw<n E Pele Henuamea, e kala, E H'aumea wahiue, O ka wahine i Kiiauea.. Nana i ai a hohonjj ka i»«* t> ua-man wāhine~ala o O ua mau wahiue aia u ka 0 Kukueua wahiue, O ka wahiue iuu awa haee;pmaeuAe ke aV;ua malihioi, " Pele hoi eua ke aia uia u£* © ( Jieie hui ma _ke ala makai o : Puna» ' Kt oneanea la ika pua lei». - f& ol<» ka awa : Apuu, iniua i Kuiaula, , Hooujaha aku i Pauleaa, I A ; na ake akua i noho a»V

Kauueiue a ke akua malihiaī r ka kauaeuae pule ati& a ua kanaka liei, alaiīa. iau ae ia i k& appHwa i;ua, a hoomaka iho la oir e hooaiakaukau e ai. . j) keia ka uiaaa.waa Wahioeoaiao i kjauiaiiio akn m 1 ke "Jia, ua ano like p.o ka p.uie a keU ka —- uis ko wahi pule i ojti ai | k'iu U i iawe aku <»i i ka pu&a ala|aa b& ke kāifcuaaua Hako o ao ka kaua liaUwai iuaiīhiuī %na uo hoi i kela !>* poina Ukt uo uū« hoi uia Kekahi wahi keu pule i aoao uiai ia'u, a ua like ole uoihai tna k«k*hi walū." |a manawa no o Iliiaka i kaaaa-

iik} &tu k&.leo ai&lie i Wahiaeoiii&o. 4, H.»-tuaQ hoi -kau«. Oa iohe a*i(s U oe i kn p le, & aol« hoi tt me« a kam&iliu aka &j. E konio kakou. ua luaa ko kakuu ku~ Uauu?*" 0 ko n*»i iaan&wa uo i& I koi|iio aku «i itoko o k« k&W- 1»* m&i i«t u& kHt>3k& i kti& #atūne aisfibiui, m ttaaa wau»WA »K»Uv i hnnwi &i i ke aiahi aae kuiiu iaui*iiUo pu m&i I k«ti& ai&u -la'U '*E ne« ?«#i ookou e &i pi hoi ! n.ia feeia pApa **ns. I-i maaAwa. no hoi o i k&aaVuL> ?iku ai I ua fep.u>»kH uī nev i keia ōkle**OU u«i t> m«lrou ke »1 pu aku uoe i »* «*& i hcK>«3s&k#uVsu h e w »lf|*4 IHi uo Loi o Hu&k* i m»i ik* «Ikane Wahloe — * kfttt»!Tio m*s 1«. ":E h#W «• hoi pu tu6 1 » ke!* k\pt na*i*k\i*i u;&l