Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 44, 23 March 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka heluhelu)

I ka lohe ana o na kanaka iahuiehu o ke a)o alii o, Lohiau, ua hooko aku la lakou i keia ieo kuahaua ko lakou Aliiwahine, a nie ke kome no nae o na manao hoohaoi iioko o lakou no keia "kuahaua kukulu hale-lau-i," a ua kohokoho ' wale mai la no k<=kahi poe, maoiuli paha keia leo kuahaua o keia poe wahine malihioi i hoea mai I Haena i keia mau ia. Ua hana io ia no kela hale lau-i a kukulu io ia no i ka la hooka'ni, a paa k> no i ka la hookahī, a |hookoia ae la ia makemake o |Huaka, ao ka mea oi loa aku no |ka o ka hooikaika no keia hooko |iao ke kauoha ā Hiiaka, oia nn ( ke aikane aioha a Lohiau, oia no »hoi o Kauakahiapaoa. I Ika paa ana o kela hale i hoike ia ae ia, ua kamailio hou aku \% ao o Hiiaka ia Kahuanui me iiaukahiapaoa, he mea pono no hoi e kukala ia kekahi kapu

pkaika, aole e haalele kekahi I kanaka-a wahine paha, a aole no | hoi kekahi keiki ,i ko lakou hale jno eiua pale, ae kapu na mea |ap«u. E kapu pu no hoi ke lAliiwahine, aole hoi e puka iiwaho a hiki paha i ka manawa | e hoiopono ioa ai ka Hiiaka apana hana- * Mamuli 0 keia mau olelo> a Hiiaka, ua kauoha hou aku la ke | Aliiwahine i na poe makaainana, j e akoakoa nui mai lakou ma ke laloalii» a he manao hoi kona e jkauoha hou aku ia lakou. Ua j akoakoa hou mai la no na makaainana o Haena ma ke aio iho 0 ikahaleo na alii, a ia manawe iio hoi o Kahuanui i kukala aku <ai i keia Kapu hou. "Auhea mai oukou e na maka- | aina o maua me kuu Kaikunane

Haku i hala aku la i ka po. Eia wau ke kukala aku nei ia oukou, e kapu ana ka aina o kakou no eiua anahuiu aoie he kanaka a wahine paha a keiki paha e puka iiwahooka haie, a ia he hana jnui i manao ia, a ke uoi aku nei ihoi wau ia oukou e kokua pu mai I oukou i keia leo o*u imua o ou -> j kou» 0 ke kane a wahine ,e malama oie ana i keia kapu ja'u,e k«u aku nei, alaila, o kona , hoopai he make no ia. E ma— ; lama mal oukou me ke kapu i |keia leo kukala o'u ia oukou. . , j , Aoie no paha oukou e ike ana ij I ka manao o keia kapu a ia paha I |jn& keia hope aku e maopopo ai! i ia oukou Jva manao o keia ' 'Kapu ,ikaika"e kukaia ia aku iiei ia .oukou,, K hoi oukoua Uooko aku ikeia "Kuahaua „Kapu ikaika" ,a'ue kukaia aku nei." Pau no keia ieo kukala kapu a ko lakou AHiwahine, ua hoi aku ia na makaainana me ka piha nae f na manao iuuie so keia Eapu ikaika i kukala ia mai la e ka iakou aiiiwahine, a ua manno iho ia noMakou no keia hookapu ikaika ana, he mea pili no keia i ko lak )u Alii aloha i make aku nei, MaaiMli no hoi o ko, lakou ,aioha ni)ii kohiau,, ua hooholo paa iho iakou e hooko i ua oielo Kapl ikaika i kukala ia mai e ko iak<M aiiiwahine. Uiai M|makaainan% e hoi ana i inw mau ka\ihale 110 ka

.ke Alpwahine, ua huli ae la no hoi o Hiiaka a kanaailio ak.u la no hoi i ke AUiwahine Kahuanui. I "E ke Aliiwahine, e hoi no hoi oe i kou h.ale, ac malama pu no, hoi i keia īrapif"anahulu i kukala ia aku la no e oe. JE noho ana iioi makou pae kuu msu hoa nei. ma keia haie lau-i kukuiu ia iho; la, ama ka la apopo la> alaila, hoomaka aku no hoi, makou i ka apana hana." 'Hoi aku la po .hoi ka. huakai alii no ka Halealii, alaila, hoo--makauka\i iho,la no hoi o Hiiaka ma i hale laui o lakou,« ae hohola anja hoi i na moena ma—> loleo o ua Hale laui nei i kukulu ia a paa no i ka la hookahi.. A ,pau ka lakou nei hooponopono ana īa loko o ka hale, a noho iho la lakou nei iloko o ua hale laui nel a alaila, huli ae la o Hiiaka a, kamailio mai la i kana aikane ia Wahineomao i keia mau olelo. "Auhea mai oe e kuu aikane." I ka lohe ana no hoi o Wahine— oroao i kela leo o Hiiaka, alaila, o kona pane mai la no hoi ia i keia mau olelo. "Heaha keia makemake ou e kuu Aikane hoomanawanui. i ka hele ana mai no ka hooko kauoha i ka leo o ka Haku kaikuaana o i kakou." ' | ■ 'Heaha mai ka hoi kau. ke i kino o ke kane a kakou, aoie ia ilalo nei e like me ka olelo a ke Kaikuahine ia kakou. A ia no iluna o kela pali me kela mau wahine moo. TJa ike no keia Kaikoeke o kakou ia mea, a aole iiae i hai pololei mai ia kakou, Ha nui no kona manao makona ia kakou, a ua āloha ole no hoi keia wahine ia kakou, a me he alaaoleno ona makemake e.'ola hou ke kaikunane A lii ona, O lea he kupapau ana v i kuhikuhi mai ia kakou, aole he kino e waiho nei iloko oiaila. Ua lilo tnua no ke kino i kela mau wa— i hine moo, a na ua kaikuahine nei |no o Lohiau i haawi ia laua.

INolaila, e hele oe e ninau hou i ua Aliiwahine nei, a ina oia e hoike mai ana ia oe aia no ke *kino o Loniau iloko o ka heIkupapau kahi i waiho ai, aiaila, ua hoopunipuni oia ia kakou, ai hoike mai «la ?a ae, a sa ke kino oke kane a kakou ikina o ka pali, alaila, owau kai hewa ma keia wahi, Aka, i hai aku no nae waū ia oe. aoie e hala an? ka'u i awaha aku nei ia oe, E. hele oe a hooko aku i keia kau-. oha a'u ia* oe. I kela manawa ao a Kahuanu.i e hoiala, ua kouao no, ke auo ukiuki iloko yna t a ua ano huaunihua — akala no oloku ona i ke oia bou o Lohiau, a ua tcaaao iiio la no oia heh««4. hooiuhi. wale au ka keia amu «*ahiue luaiiUini hook«nc iaiii Ame &uua aloalii, Ua ihO uqjd«» iLk<> iho oua, uo ano bo\)kaup o keia poe «nalihini, a ,ua iiaiii ibo ia iīuko o, Kota na mtutio ' oo se uj« oU u Lohiau i io. haea a i iuie wahiue a ia e| Uiki ai i kaia waba»6 , tigoU i <4 i uia&e aiu U. i .Aoie o« oi« i. makemake maoli e v iOuki> i oa knuoha t\ H.Uka 1.0 ks k«|ruiu hal««n», a uu &« kn t h<tua 4<ii hr>i i ke A*:aii (uamuii.h ti o iku'ua u.a. »• *> K.< iUMiiao tuU«a> v> K»u;itva a kf ik»ne .i 40««a i, h-»swi ;,i u >»»? lv* ti#v «i» i:o iioko aa «t.: uhui • L\ «u* K.-h'. ; i.ou «'. U- juī Hb,u ua u* k«iku*h;M*? n 'i <. L tr u i ai il.'ku O kOua uiina , tt.e . i»anav> olg ua» 1 ke sl.u«rvU- urx ui«u uh*m au-u ia U *0a» h. 1 w 1»= » p »\i!, ! H »ak* »** aku«, K<? ;vhu*A:* ah | leeih auo !'xs I.ihia I k« i'Pi- *ua aku o j ,t it u» .41» B«l a)

& ike mai j a o j a j aoo aku o Wahineomaō, q a h«o— malia ae ia ke ano ukiuki iloko oua, a kamailio ihola no oia oaa. kei* mau «lelo e ike « - ala no nae e Hiiaka,. . Ei hou a« no keia W4»ihine .. mahaoi, Haalia aiai k kooa«s e MefiDftbaoi hou maj nei, Ua hana ia a ka nei boi k& laieoa e nobo al, ttc ka h*Je hoi ia e nc,fao aku ai, eip, no nse ke ouiki hou naai neL" 0 ko Wahineomn® hele n« ia « ioaa an» imua o ua Aliiwaninē oei, a. mamua no aae o ko ia nei puka aua aku ika manao oi a hele ajaa aku. ua kaa e mai la no ka inio&u ma ka aoao o ke Aliiwahine. | Aoie no hoi oka ninau mai o ka I poao» ake, me aa Jeo kakana a ano j Uuhu no hoi ka ninau ana mai ia Wahiueomao i keia mau oleia. l£ia oel Heaha mei nei kaa? Kai no hoi u« okoa aku nei ko oukou hale, a ii&ila no hoi oukou e jaoho ai. Heaha hei kek o r» miki hou ao« mai o onei?'' ia «aanawa no hoi o Wahineomao ihoikeakuai i*na mea a Hiiaka i kamailio mai iaia, o;a hoi ka niaau aku i kahi i waiho ai ke kino o ke Alii Lohiau. 1 ka iohe ana o ua wahine Aiii kaikuahine nei o Lohiau i keia oiau iaoakaka-me k« uinau ma ka a< ao o Hiiaka, U a i>ii-kai 3oa ae la ua wahine Alii nei o Kauai, a k 8 — maiiio mai ia, me keia neau olelo kakana» ' 'Ka-hi-hi! He keu no ka hoo — kaaol! A i a no, hei ka he ke waiho mai la, ao kahi no hoi ia e waiho ai ke kioo o ka poe make, ai haalele hoi i keia ola ana. Heaha iho la ka maoae o lte!a hele āna mai e i kahi i waiho. ai ke klno o ka mea i make. no ka ninau o keia ano e hele mai nei « hooiuhi waie v mai ia'u. Aole paha i lawa k& uooluhi wale ana i aa hana i h«Wk ia akn nei e hke .aie «iona v makc — mase." Aole i pau

M*r* liio r« tl& ika Eui, o VVaterhoeBe k«. iioopooopouo aoa i ka Hai Mahiko aie aai o Kuna Akaa. Eīa lie oo feo ma. keia Mahiko, & iia feeia Hai »6 ia e hoopoooyuuo aka & biki puh* i ka ptm aaa o keia oc-ko. He hui keia i hoopii in m»i o«i e kekahi poe Kepaai o k& aiaa, o I»paaa ijo &a aie ia. iakoa» a o& haawi ia iho uei i ke kudak oaaeeua akp.uei, jsq.ie ho i koh<?, a oia pah& ke kuauu & ka Aha Hookolukoio KaajpU'ji o I i haawi ne l& i ka hoopouopouo &&& ji k<?ia Hui Trust o \Vas.erhoas^. e 31 _ ■ Ua iioike ie aei k&Mskaioui Sa.Oi K-Pua i ka uiea kakau o ka uopepa oaoiU Hiio Trtbyue-Hera ! d, &ol« w» i kaooha aka i kekahi poe o hopahopa waW aku i kek«Ui poe hau« kue i ke Kau&wai £*bftti, luawaho oks w*? ake Kaoawai Sabaū i papa &?< Ua hoe«. uiai kfia i»au hopuhopu aua, m&— moli o ka kuhaUhak o kekahi poQ UAlekusi uuuui u Hiio a«i. Ina ok kou noUo &m Piha <m? me na luuku kau mea i inak^iake al _ , Mui haawi p:o i k& mauao'aoa, E auamo ia mau luuHm Komo aku tua kou kooua Iki» līaaAi<ikui !o,> lua ponaole kou fiAv> a,.a oi<£ J& v>o dU isu4&*«i« Ma kun boao -::, Kouio kuliohouu oo i £ ";'f km M&1 liUiiw i pio i ka .r.a; H<K s k«hi aiahoW o kckv;a ;u Haawi &ka ta oe uo Kan^ •. .. - % -•••- , " - ~~