Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 47, 13 April 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe be]uhelu) — Mahope iho o ka pau ana o na olelo,pakike a kuamuamu hoi a Kilioeikapua me Kalanimainuu, e like me np. mea i hoikeike ia aku nei ma ka helu i hala aku la, ia manawa i ksu hou aku ai o Hiiaka, i leeia kau ia Lohiau. Kuu kane hoi e! Kuu kane o ka pauku a po waie e, G kuu wa iluna ke alo e, Aele i pau pōno aku ia kau' a Hiiaka i kau "aku ai ia Lohiau, aīaila, pae mai Ia ka leo o ka 1 uhane o Lohlau mai luna mai o! ka pal! me ka waloMa, ae paeaea' nial ana hd» i keia mau olelo aloha, ' 1 Kuu wahine hoi e! ' i Ua hoohewahewa paha wau ia oea, i Eia wau la i Kalalau e. , f I ka pali o Hoolulu, Kuu luuluu e Hoho nei a, P»u keia kau a Lohiau, a lohe aku la no o Hiiaka ma i ka noke 0 ua mau wahine moo nei i ka nuku ia Lohiau, ae hoopuka ia ana hoi na olelo nuku e Kalana— mainuu, Ka—i! Hoopunipuni no oe e olelo aku nei i ko hoohewahewa 1 kela wahine pupuka o ka mahaoi ana mai nei mai Hawaii mai, loaa hoi kana palao ka hele ana mai i Kauai nei, He keu no hoi oe a ke kanāka lapuale nui wale, 0 kou kamailio waīe aku no i kela wahine mahaoi," I hakalia rro a pau kela mau olelo maikai ole a keta wahine, 1 kamailio aku.ai ia i*phiau, alai - la, o ko Hiiaka kau hou aku ia no ia i keia kau ia lU»fiiau. ' , i Kuu kane hoi e! I Aoie nae hoi he kane f i He hoa piti no kuu po anuanu, i hoa kaunu no na po loloa o kaHoo—ilo, He hoa hai'hai olelo no ke ahiahi, No waena po loloa ā ke aumoe, Kuu kane hoi e. Liohe aku la no o Lohiau j (uhane) i keia kau aloha a Hii — j āka, alaila, o kona kahea mai Ia , no ia ma keia kau ia Hiiaka i Fii mai hoi ha iluna nei, !' H? mai ana oe ka wahine t s Ka wahine noho uka a noho !' ' km, ' ; ! Wahine ha'iha'i pua lama, pua |' lehua, 1 ' He ann ka ua f he anu ke koe~- ! ■ koe, r . I Eia ka mahana !a i ka pali o f ! " 'Hoehilu, I Luuluu waW hoi wau i ko f : aioha. |" I hakalla no a kuu iho kela kau & ka uliaiu' o tohiau, alaila, ua paua ae la r,o ua mau w ahine uei 1 ke kino uh&ne o Lohisu. Ka! O oe no ka hoi kekahi o Non iho ta ||«ha kelB o ke kono mahaol | * kela 'wahine māhaol n«i. Aole oia e hiki māf Uuti|i nei. Aole alanui ie i*iki aii Ua ulai ia aku 1« i e na kalkunane o maua a paa na [pali, fi n\n no hoi kona ikaika || keia i*, alaila ike hou oia i ke \ na. p ' • -• ' V. • "

Pau no na olelo ano kuaka a ua' mau wahine nei ia Hiiiaka ma, alaiia, o ko Hiiakn paeaea hou aku la no ia i keia kau, Makai aku ma uka mai, Malur.a iho, malalo ae, Opua kiai oloko o ka hale, I kanu ia e Uli i kanahelehele, Maeele ino ia i anu, Make i ke anu me ke koekoe, Auhea o-e, Hoi mai kana a. Ua ioaa ko'u kuleana o ka leo a. 1 keia Wa i huli mai ai o Hiiaka a kamailio mai la i ke aikane ia

Wahineomao; "E pii kaua; Ua loaa mai fa ko kaua kuleana, ua kahea mai la hoi ke kane a ka— kou epii aku kaua. Nolaila, paa ia mai ka pa-u o kaua a paa. Mamua no hoi wau e alo aku ai i keia ehuehu, a mahope no hoi oe e paa mai ai, E paanae a paa, a mai hoohemahema oe i ka puliki ana mai."

Me keia mau olelo a Hiiaka i tee aikane Wahineomao, o ko laua nei pii aku īa no iā o Hiiaka no mamua, ao Wahineomao aku no wahope, ae puliki aku ana hoi a paa ka pau kaulana o )aua. * Ia laua nei e pii ana, oia no ka manawa i haluku mai ai ta po-> haku maluua pono o laua nei, o ke nui me na pohaku liilii, a aole no hoi i kana mai ka hiolo ana o kMsrmake a ua mau wahine moo ftēi. He hookahi pohaku nui i; pono mai i ka umauma o Hii— ! aka; a lele koheoheo ana laua nei i ka pali, a ia manawa no nae o Hiiaka i kamailio iho ai ia Wahineomao"Mai oe i ka paa ana ika pau o kaua, paa ia apaapono. Epaa a paa." • Lele io aku la m laua nei a hala iwaho, alaila, hoi hou mai lano laua nei a pili i ka pali, a hoomau aku la no i ka pii ana n^, i luna o ua pali nēi. \ tke mai la o i keia pii hou aku no o Hiiaka ma, a ia manawa i luku mai īaua s i na kumulaau nunui o kela me keia ano, a pa mai Ia no o Hilaka ī kekahi o kela mau kumulaau nunui", a lele no iwaho a hoī hoū la no a piīi 1 ka pali a'laua e' pii aleu nei, ae ike ia mai ana n©j .hoi o Wahineomao e .koheoheo' *aHd toahope o kana aikane- Me' lia mau akeakea no i ke alaheīe a laua nei e pii aku nei iluna, ua hoomau aku la no laua ,nei i ka pii ana no luna o ua pali nei. He kaua poh&ku a he kaua kumulaau ka Kalanamainuu ma « hooili mai nei maluna o īaua nei, a eia no hoi o Hiiaka ma ke alo,aku nei i ka. ehuehiipia ako laua mau enemu a ke aloalo wale ia aku nei no ia mau duu mak«> a ua mau wahine moo nei o ke'a pali o Hooluīu. | īa I aua nei e hoomau aku ana Jno s ka pii nna iluna o kela pali a |ko !aua mau enemi e akeakea mai nei i ko laua alahele pii pali, a ia manawa i huli mai ai o Hii — aka a olelo mai la i ke aikane i keia ma\i olelo. M lu pil aku &nei kaua a kuu wahi e olelo aku ai ia oe e paa mai oe i kuu kino/alaila. o kou manawa no'ho! ia e hopu mai ai i kuu kino a puliki a paa loa,. a hooknu aku oe i ka pm ana t ka pa-u kaulana o kaua/ ai loaa ai hoi ka'o mea e hakaka aku ai me laua, oiai, wau ke hoo— maopopo nel o lele mai ana m j kmo lehulehu o laua e paio me |K«ua. I keia hakaka ana aku o ;«i&kou 9 ike ia ai na mea o ma— kou e lanakila ana. M Oiai no laua nei e pii aku ana Uuna o kela pali, a ia no ua mau wahine mcH> ke hcn>neo rnai la s na pohaku me na kumul&au nunui maluna o laua nei, a me manao maoVi no o ua mau wah.m: moo ne\ o kela pali nihinilu» loa o Hii&ka ma « hoe* Iluaa g

k«la pali, oiai ke hanee ma* uei na pohāku, ake kakaa mai nei .' hoi na kumulaau nunui e keakea mai ai iko iaua aiahele no luna o .

ua pali nei, aka, oka mea nae i % hoomaopopo ia i kela manawa, uā t lilo ae la keia mau make a ua mau wahine kupua moe nei o kela maū pali hulaana i mea ole ia Hiiak» raa, a me he wai auau ala ia no ka Wahine-poai-moku. Ke lohe ia ala ka leo , halulu .0 napali, a ke halulu ala hoi na. pohaku lehulehu ilalo. a ke hoo-? maopopo mau nei no hoi o Wa— „ hineomao i ka lele aku o Hiiaka iwaho i kekahi manawa, a ,hoi hou mai la no i ke kumu 0 kela pali, a lele no hoi oia a hookahi - no hoi ko laua lele like ana, puliki ana no hoi oia me ka paa loa ika hope 0 ka pau "uwila o Haletnaumau.'* I Ke ike aku nei no 0 Wahine-/ J omao ike kuwalawala nxaf ona 1 kumulaau nunui, ae hula# ia mai ana eka ikaika 0 ka makanl, a * ia manawa no hoi i aaiei pu mai ka ohu poali iluna o kela mau pali a laua e pii aku nei, ae hoao ana hoi e hoopouli ae i ko laua nei alahele e pii aku nei. īloko no nae oia pouli uhipaa & ka ohu halii, ua poha aku Ia no 1 ka mālamalama maī kela "Pau uwila aku 0 Halemaumau," a hoomalamalama ia ae la no ko laua nei alaKele pii pali, ae 'ike./ maopopo aku ai no laua nei i ka lele kuwalawala mai 0 na kumulaau nunui. Ia manawa pu no i hoi i haule ikaika mai ai ka ua llanipili, a kahe mai la ka wai ka ikaika ma ke alahele a laua nei e pii aku nei. Eia nae oia mau akeakea no hoi apau ma ko laūa nei alahele. ua pulumi ia aku la ia e ka mana kupaianalia 0 fea Pau Uwila 0 ua Eueu nei q. Halemaumau, , : Oipii laua nei a hoea paha i ka hapalua like 0 ke!a,pali nihinihi, ālaila, huli iho la o Hiiaka a ka— mailiomai la i ke aikane Wahiae- / om'ao i ksia mau oīelo, M E paa mai oe i kuu klno a paa loa, ae hookuu ae hoi, oe i kpu / i ka pau 0 kaua/ai J loaa ai hoi ko kaua' mea kaua e paio aku ai. E laelae hoi ua pau ■ne! 0 kaua i kuu mau lima.*'. „ I ka lc he ana. 0 W ahineoiuao 1 keia mau olelo a kana aikane ua hpoko akula oia e like me ke kauoha a Hiiaka» a puiiki io aku la.pia ike kiao 0 kana aikaue, a ,aku ia no hoi i ka pau o laua i ka lima 0 Hiiaka. J hakalia no a hemo aku kela pau mai ko Waiuneomuo lima aku t aiaila, ua lohe aku la oia i.ka "ki'' me he ieo popok* ,aU» aia mauawa Jno 0 Hiiaka i huii hou iho ai a kamailio iho la ja Wahineomao i keia mau olelo^ "Pai mai oe a piii ioa i kuu kiao, a mai ploolo aku kekahi iala ou iwaho» ao loaa aku aua aei oe i ka ehu o ka pau 0 kaua, a poiao pu iioi oe me na kiao lau oua uiau moo iao nei.o keia ya|i aihiuiui" Ua hoolohe aku ia uo 0 Wahi - »®omao i keia mau olelo o kana aikane, a ua nee io aku la no hoi oiaapiii ioa i ke kino o kana aikane, ia laua ao iioi e Jpii nei 1 k«la wahi me ka paii aihinihi, ua aaki hou iho ia kekahi poali nui, a ua hoomaka ikaika īoa mai ia ka ino e pahul® ikaika lua ma keia paii. a aoie paha he ino nui i ike ia nu ke.a wahi mamua aku oia manasva. u« i uh ; paa ia ae la ka iew v ao * ! hakumakuma a haule ikaika FHfli lahoi na pskaua 4ot Ie me ka {ikaika maoli, KM? i& aku la uo Ihai ka paso>aama aaa 0 ka leo o •Kaheki.u a ae h, iwi ka I uwHa īiie ka ikalka nui, Aia ao [nae ke hooiuau ala uo i |kasuo ana 1 ka ehuehu 0 keia 1&0 pahoia nel Wa L» -, ■- «s_