Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 48, 20 April 1926 — MOOLELO NO NA LUA PELE [ARTICLE]

MOOLELO NO NA LUA PELE

O, "Pele" k a moa f- kefesh ? aMus nu ; f> k'f H-;w»i ; !a*:.u : , : ka <T?-*HWftj ?"}■! P'io- kh ~os;ii 0 k:.i uSF-.'ip'< 1* - i nīue. Kf hKuh ia :■ «tf Hh ( j- n Kilaoea waM ttiao. MaiaiU mai b • * ki f-i« a heowellwelil aku ' ra kamaaiha. H* akaa i ma. nao eniia, a i aaakau nu>ia no hoi « .lahui m# na kau i haia'e, He nr>fiH no { ka pop naaupo ona ?aht?t upku, ke h' omaka o!e mai ke knmn u na hana koDsinnhft i hana!a 3(U* o h r f lakou mou mnka, e manae ko*e »ku oona k*k&bi akua noj % hanii. Ile oiaio no, na ke Akua, es lehova noi'hana ia tnan mea elike aie ka ka Ba>bali e hoike nei, '♦ole ipM \ hana oleia e ia," eia nae ke kuhihewa u ke'a pe-e, ko kkou kapa ana eko ika ike o ks maka t o s no ka ms3a nana ia ike taaka i hena. 2. Peia iho la no me na lahuii ke eie i ke Akua Oiaio, 'ma na kau 1 kaa hope loa'ae nei. O Volcano ka *noa Iheiani o ka luapele mai ka : poe Roma mgi o ka wa ?oa. | O ka Inoa 0 ke akua ahi oka poe Rome, me ka poe Heiene o ka wa kahiko, Ala no kona wahi iioho mawaena o kahonua, & maloko 0 na iuapek. He ama?a kana oib»na & nana no i hana i na ike wel'weH u InpiU (Jop*ter) ke »kua c.i#? oka wa kahiko- Ua Hke p» nu ka uaaopo 0 ka poe kahiko Huaa ma! ao na j lahui 0 keia wa i pookela ma na na", auao, me na kupana 0 H&waii op;o, e noho nei3, He loii wale na manawa 0 ka jp.hu ana mai o na luapeK Ua loih:, oa noka moe malle ai kekahi mau: lnapele, e Hke &Qa no me ka luapele! oBā I«ōMa, kekahi mokupuni 1 iiīi * j ffi& ke kab»kfti komohana Ilalia! (ītaly). Ua moe malia mai kola's ila iuapeie no na keheluria he 17 mai 0 kekahi loai ana, a 5 kekahi. Kekahi poe luapele nae, ua pahu mau. Pela 00 I a mau al 0 Strom. bo!i no keia mau makahiki he 2000 f & pela hoi 0 Rancuagaa iua Kjli (Ghili). Aia no keia mauna naa ka hikina hema aku 0 Lima a he 17, 000 kapaai kona kiekle. Ua pahu mau keia luapele, ma kek mt keia hapa hora, mai ke makahiki 17»B f a bikt 1 k«H wa« I kekahi wa, ua lohei* kona leo nakulu m>' be he. kih ia, ma k M bi kaaw4l& ako, 348 maa. aaiīe. . 4* Aia no ka hapanui 0 na luapelel a, s i z>io iho nei no hoi, ooa kapa*kahakai 0 ka moana Pakipika t 'mā kona mau inokopuni, & paa Nogolan (Augtr&J«a) me Nu Zilani (Kew Zwaland), I ka uana akn, he wahi aapa nui keia moaaa Pakipika, ame ke kae 0 ua &ap u nei na lua pele i pio, a e nei. Ua manaoia he 225 mau luapele e a mau ana i kela raana*a m» ka ili 0 ka honua nei. M»lia paha ua oi loā *fea no, a no ke mea, ma ka taokopaai 0 lava 4 . ua heluia be 46, a ma Sumatera be 195. Ke waiho nei ka hapanui 0 na luapele o ka honua 0 na degSre latitu he 30 mai ka ,Poa?.j waena aku, E ku iaawale ana ke-j >ahi ma oa lalilu e* Aia eo bui ka' luapele 0 Maana Erebu ma ka Utita 70. U« liui na lanpele ms na Mauoa —%6 Aui<: . M'i Am«;rika Huiia, aole nQ 1 nui n;. ptle. Aia wale no ©a kapakahakaī 0 ka Moana Pakipik» t ma na mokuaina o Or»gcna me Kflīeponi, aole nae ikaika noi oka.a ana. Ma Aaoerika waena* he 18 luaj,ele e a n«i, a ma Meaiko li >i he 5* Aia ms Enropa kekphi l » nu» ai pfiip o"' 1 . ■" o Tf t*"Hī. K ; r ''', na mo^ r P i : - : ''" w ' kv*V." !)n«. O ViSL\ ; ..< : l EUin, 1. ' hoU ua inoa 0 < < IV-< v H. Ai» bou no kekah'i ios. pelfl nr\ K* <tr < Ilel.ne, O ki :.,«,<» > kii .n-p«v •; . oui mal>iils, * )V.< i'ia »o ; * 'ri. paeī p Thera, Ke r» nwi n£' k* »<' ii:., v a»"kup r .it.i u < vr. ; -. • „ scji ūsa Ai t lj>i.ik;i, n.a A,- • . leel«s£<3, Tēn« e'ifv o;it- V*' ■ 7, Kk wea iv»opop,i kuk. 0 k,ht»CQoe nei 0 l'elo, a i tmv. ak-i b# eloa n'w fu: < J h » «1 * !n«pel«t o kri hmua rei. o!n ito, akal ka ctvv r>»r. irs la V:?h

ioiei o kekahi mau laepele* Ma na oookupniai o Aleolia, be 23 raau ]napel e a'mau ne', e moel poiole* aoa m& ka laina n» na t»Ue 900. Pt»U r>o ca loapele m.a »a. u Kmile, txtal K*aaekakeka, ai ¥««80, uaa Upana, be 500 mile ka ** Ua moe poloiei 'ako no hni, k® laipa Inar»ele o na mokopu'u 0 Iftva 4 Saroetara me Flores do na nai'e hot 1080. 8. 0 ka lea ons mea ooi ike lo oi* ka waīho aoa 0 ka hapanoi a Ina laapele i a auA ne! ©a n* kapa"" |kaliakfti. Me be Ja, na kukoīa aka |no fia wai o ka moana, ma na abi

lapalapa iwaena konu 0 ka honua t * poha ae la, a l'lo 1 io»bn, ka mea kino ikaika, e haehae ana i na iwi paa ok* honua, i pttka mai al ka pele. 9. Ua kanhna loa ko Kakon aaponi no na !na peīe nnno?. Aia no 0 Haleakala ma Maui Hikiaa e mo® lolii maila; 0 Kilaoea me Moknaweoweo e hiolani aaa tne Niolopna a o Pnowaina aku ma Oaho a %.&- knhihewa; a o Leahi ae, pa ka makani. Ma na mukahlki i k'aahope loa ae aei ka ha ana oka pele ma na mokupwni 0 keia Pae«moko, koe in&e 0 Hawaii. Oia fea mnl» !oa mai |o na moksptJni, a i keia maa la e ! nee nei ke hiamoe nei oia a ka la ihea la e ala hon mai ai. Hia m&lalo i iho nei na haina 0 na manawa i hu ai ka pele I ike ia, mai ke ku an & mai 0 Kapena Kuke a hiki mai \ i keia wa, ! 10. Ma ka makahiki 2785, g» ihn ka pele ma Kiiauea, a ia manawe, na haule mai na leha, one, ine na pohaku mama, a «h'i pn ia ka »ina. Oia manawa hookahi no, na lu. knia kekahi hapakolao ka puhli koa 0 Keooa ma keia lehn. 11. Ma ka makahikl 1801, na fe« hope mai ka pele īna Hualalai, Ua kahe akn ka pele ma ke komohana io ka aina, a na hoi akn me na wai 1 0 ka moana a t»a hoonee akn ] ke i kapakahaikai a iioke »ka 0 ke kai. !Ua hooknmu ia paha ka pele ua ika piko ō ka maena aka, nae, 0 Ika laa oni kahi i hu ai fta nui o ka peie, aia no ia ma ka aoao 0 ka mauna, eono paha mile mai ke 1 kahakai akn, makai no hoi 0 ke alauōl manua. a ma la alanui u a ike moakaka ifl. 12. Ma ka makahikl 1823, na a imi mai ka pele aia KiUoen, a m Mokoaweoweo, sa lua 0 khi'piko m' Maunaloa. V& hoomaka ke au« e ka pa?e ma ka Ia o lujae. fR oa hu aku n6 ma kekahi mau mawae xp& ka akau o ka mauna* Ua oiau no kBĪa hn ana no na b® t>e doma elua, & ekolu paha, a na maoao ia, ua komo aku n 0 ' ma ke kai o Kawaihae. 13. Ma ka !a 30 0 Sfei, makahiki iB4O, B8 a tnai ka pele ma ?nnB f makai pono akn 0 Kilanea, a mai Kilanea aku no hoi kekahi. Uakah? aku no ahiki i ke kai 0 Nanawale He 20 paha mile ka loa 0 keia Pale kekaheana. 14. Ma kt la 10 ,0 lanustTi, 18 43. hu mai la ka pele ma ka piko 0 I Maunaloa r ipa ka akaaaku 0 Mcileoaweoweo. t7 a kahe aku no ka Ipele ma ira akau, e moe ana 1 M»«. n«ke«, a! ka hiki ilaila, tia mana. tiQ(tha akū la, a aa kahe ake kekah | manamana h6 mati mile 0 moe |io"' lolei aku ana i Hilo» a ua kahe aku j kekahi ma 0 Kawaihae la." ] 15 Ma ka la 15 0 Feberoari 185a | paba maila ka pele ma kahi kokoke; »kti no 1 k©na i puka mat ai ma kaj ma«ahi«i 1843. He mile paha k e kaawale aku ma ka hikīns, Ua kahe aku no e like me mamua a hi%f aku t ka aina papa, alaila. m pau, He 24 hora wale uo ko kela | kahe ana. I Elea nae !a mahope o kein, hu j hoa pa ta pf!e he 15 roa i Komohano hewa u 0 keuwahi ' i mu'ana, muuka pelolei aku j 0 Hiio; Hookab) mohina kooa kahe lana, f» no na nii'e 'ie kanakolu aole | iiue i hui aku *.** uioaoa: | iii Ma ka la u 0 qaaka- < h;k: itfss huemaka ka & aaa ka ;» t le a nui lea tnn Mavni ' Oi«* 1 ka oi 0 tsa I>1«* a i ka;Ur,\ila ka moo!elo. t T * ffc§ mua la j fcs s «ua oka pele'ma ka pi£o e ! maun?, toa a mslaiU no ke kab< *oa aku uiu k« hla biki bka i ke kae e' i y> koaa huli !s j | Ao> \ p#o j