Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 12, 10 August 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pom&ikai o ko ka Honu poe t heluhelu) : He mea oiaio no ua loaa iki no kahi ikaika |a Lohiau-ipo t keja %anawo, & ua loaa pu no hoi ka me ka hoomaopopo msi i na n|ea e kamjsio i$ %)cu §na iaia. Ua makaukau no hoi o e akii i kana hsns kupaianaha i hana ai maluna o Lohiau, ai hooikaika al hoi no ka hoola hou ana U mai ka make mai, a hs hsna hoi ana e hoike aku ai i kona tulana ma ke ano lapaau. 1a hauie hou an6 aku o Lohiau ftoko o ka hiamoe, a no ka mahawa a HiiaM l pwili hou ai !fe liOhiea iloko o kona ai ta ; paa ana o ke kane iloko o K£!& owili ia l kona pa-u, alaila, huff mai la oia a kamailio tr.si la I I® i keia mau olelo. t *t) ko ia nei ano no keja e moe afifao keia po, a hoes loa aleu no hoi i ke ahiahi o"ka la apopo, o ko ia no ia a hēle, ai'ka apa oia nei no k* kgVeiekel§ ia. "E mua nae i ka waipuna o ka pali, ai ka pau ana hoi o ke ke]e i ka wai-puna, alaila, kele hoi iaia nei i ke kai n<? ka hopmaemae m ana iaia iloko oia kei§ a peia np hoi e hoomau ai i ka h?»na, ao ka hope ( ois mau hāna a e hoi āpa : oia nei ai kona kulana mua, $ oi i hou aku paha mamua oia kuiana muaoianei- { Apopo hoi a ia la aku, i komo ka $i iloko oia nei ai , pu ia mai hoi e ka ia an» e ono j mai ap», a m q? a.fcu hpi ia e 4 Aikane ia "kakelekele ana," ae komo ai hoi kahi lau nahele g ka , waokeie, ao ka lau limu hoi o ke kai lipolipo, A komo ka hoi ka fal me ila ia iloko oia nei, alaila, pau kuu luuluu, a haliu aku hol ke alo i Puna paia aala |i ka hala me'ka'hināno.** I ka pau ana no o keia mau olelo wehewehe a Hiiaka, alaiia, haule īho la lakou nei a hooluelu aku la i ka luhi oia la hana, Ia Hiiaka no kli ike i ka hoea hou ana mai o ke ao o kekahi la/ ala ae la oia a nana aku la mahma o ke kane e pafc t»al la nb i ka wahi ia i kona pa-u-uwila. Ike aku ia no oiā I ka pii mālkai aT;a o kona hstnu ana, at Ita pa hoi o kena Mehelena. a aole hoi kela aho nanakea o ka hele— helena, a aele hōi kela anoliaikea "kokoole o kona mau papalina, āka, ua hoike mai !& kona helelamalama i ka hou ana o kekokohou Uoko ō kona kino, {**He mua ka Hiiaka lapaai/ an« me ka uwila i keia kino keko ote, a he hope mai nei hoi kana Kauka hou o keia Kene turia, M imi loihi ia ho ; e'ke o na kauka japaau hou } 0 ka hfle no ia »juahifci k& la*. alaiU ala mai la o % ahinoomnp. konfe Mamoe anh T h'ke ana īftāft kH»a aikane ua aln | mua. alaila, o kona n?nsu mat U \ m »i keia nūiau ia Hiinka *'Ra, e Aikane hoi o* Poheh mai ia ke.ano o ko kane n kako«. uWi hyLj»fki 3 i kouu o|.aJiua? Ua īa n<> hoi o Hl'aka ī a ke aikane sne na v mln«ka TiaT*si m* "konaJ heleheleii- | I ' mKSāāĒĒ^ĒKĒitĒSSSĒM

"X3& palekana loa oia nei. Ua m&ik&i loa en&i hoi ka hanu ana o k4kanak@, a mohala loa mai latioi kona mau heiehelena. I keia ahiahi no oia nei e ku ana no a hele. 0 Hua keia la, nola}la f e hua ana ka pomaikai' ō ka kiaua ikaika ana e kuu aikane iloko o me ke ola? I keia la no hoi e hoopuipui loa ana ka hua o ka kaua mau hana hoomanawanui maluna oia nei. O keia no hqi ka naea i -olelo ia t ka poe kahiko. "O hanau hua ka lani, aohanau alii hoi ke ola." 1 kela kakahiaka nui ho hoi a laue nei e kamakamailio nei maioko o ko lakou nei wahi pupupu-hale-lau-iai, ua lohe ia aku la ka ieo kalahea o ka Uamuku, ae hele ana hoi mao a maanei o Haena, ae kaiahea aku ana hoi i na kanaka. "I kekahi lalie, oia hoi ka la o Akua. e noa ai ke kapu kuahiwi a noa pu no hoi ke kapu o ke kai. ae hoonoa loa ia aku ai hoi ke kapu o na kahakai, ae kii ai hoi n* kanaka i na pono mai ke kai mai. Ua kukala pu la no hoi ua Ilamuku nei, e 1110 ana kela la e noa ai lje kapu q na mea o ke kuahiwi me kona kapakahakai, i la hiu-wai na na kanaka apau, oia hoi na kane na wahine ame ha keiki pu, ae aha-

s[ma oiioli hoi na raes apau. I Ua kalahea pu aku la nu Ipi ua llamuku nei o ke aloalii» ia la no hoi e huli hoi mai "$i ko lakou Alii i aloha nui ia, a he mau la wale no mahope mai oia _hoonQs ia ana o na raea apau o ke kuā— hiwi me kona lae kahakai, alaila,] e ike kumaka aku ana lakou i ka maka oko lakou Alii aloha/' . Ikaloheanao namakaainana i keia leo kalahea o ka Ilamuku *iui o ke alo-alii n« ka mea pili ir Lohiau ko lakou alii aloha, a no kona hoi hou mai a īke kumaka aku iakou iaia f ua hoomaopopo koke iho la no lakou ma ia oielo ieukala kalafrsa o ka llamuku o ke aloalii he ola hou ana keia o Lohiau mai ka make mai, oiai, ua ike no hoi lakou i kona make ana i na la i hala aku la. Ua usre malu ibo la m makaainana, #e hoike ana hoi ma ia uwe leo ole ana i ko lakou aloha nui maoli i ko iakou Alii lokomaikai, oiai, ua pili aloha no ka manao o keia mau makaa«nana ia oiaL k* Alii Aimoku maoli ao o Lohiau i kona mau maka— a ya pili aloha no ka mapao q keia mau ia Lqhiay, oiai» he Alii Aimoku maoli noo Lohiau i |psu jnakaainana # a, ua pili po kp lakou aloha iaia. no nae noi o kei% mau a ia no'he poe kala i ka oiaio o keia rn§V o!elo kalahea a ka llaa ua hoopuka ay 1a no i n* olelo iwaena iho o iakou"Nawai ia hoi e ola hou m&i ka »ea i make Kahaha! Kc make ke kanaka e like me ko kakou a)ii i make iho nei, & waiho ho! no kekuhi mau ta lehulehu, a pehea iho la e hoola hou ia n\ai ai oia- Aoie makou e manaoio aku ana i keia mau olelo kalahea wale no me ko makou ik*» maka oie aku i k» oiaio oia mau olr!o Oke ano il'-o h ? 5 * k* inUuiM w.le -ui„ < r;. v. - e, iuc 'k 4 uxakA \ .".■lOoia mau i ?ca\!»o ia in.ni. t*a tkt tnn.\ U *h» kem iwaau ,> b> « ko kikv>n Hsku ° ,ia 1 •'"•'i i ,K; - — katit o kān.i mau i īu«ix'swa i sī r-v. ;.v^ovi uiaftiv*v* '"V aun v , .u ka f%ake>*wa'. ka f\v t |lke uukīi oV & nunaolo vac ' >.V -v i«llSiSllilillll^lllSlll

He hooJcahi n&e ust;a uaua i iioo hauoli iike ae ia laleou ap&u* aia no ; " " ka wehe ia aaa ae 'o ke kapu, oiai, ua āno pilihua no ke lakou manao i kela mau la e hekau ana ke kapu kuahiwi me ke kapu kāliakai ma. ' luna holooKoa o lakou apau. A Ua lilo ia hoonoa kapu i mēa olo— , kaa aku i na hānwe e hekau ana mainua o kela me keia hale - Uh liu.liu- ae Ia rjcela me keia ohaua o Haeiia uo ka inii ana i na mea e pono ai lakou i ka ma— aawa e hoea io mai ai ua noa-kapu ikaika nei. E walho iki ae ana "" kana lua "Makaainaaa" p Jlaena e hauoli anā uo ka §jQ|caa ia aku o ka haawe kaumaha o k.e kapu, ae hoohuli hou ae kaua iko kaua moolelo i ka "Wanine o ka Pa-u uwila o Halemaumao. - -i Mai ke kakahiaka inai o la ..W, na ktt la o IJ}ia£a a hgc}-■ tuua a|cu uo | maf fyana lapaau hot>ikaika hou i fce k*"aka o Lphiau. ?4§i tuau I|ora o kagah|gka a hoea lao hoi i ke ku ponp ana o ka la i i 1010, ua ala u|ai |a o Lohiau mai |kona moe aua jla!o a noho anā iluna, a nonoi mai la i wati kamaa ine ka hoopuka pu ana tn§i i īuau olelo i$ piiaka nia. ' 'Ea, 000 tfiai la hoi waif i %i, āo ka oukou wahi ia |ipi e inaj pu mai ai ka ai. uo hoi lfahi wahi luau. -Ehia nae hoj atoha, ei? ke kau n,ei na o kūu Aikane, oi# hpi o a pela pu no ho| we kuu kaikuāhing o £»ia ia laua ihea i keia u;angwa ? boi o uoho pu mai me» oukou £a a he ' J»ei ke ieaikai p» ana ae > we a oukpu i hoomaīiawanui mai uo. .16©'^ la manawa no o Hiiaka i ninaii ** aku ai ia Lohiau i keia ninau, oe i keia manawa e aoho mai fa manawa lioi o Lohiau i kamailio mal-iil'Aie ka maikai imu* © Hiiaka me kona mau hoa e noho aku atia i keia mau olelo maikai. *'Ma ko'|i hoomaot>opo iho, ua ano ināikai loa wau. Manao no hoi wau ke komo akti na wahi mikl-poi, ai kaniau ia mai hoi e kahi owili luau mahanahana, a paa iki aku ka houpo/a aole hoi e ohea e iike me ka'u e ike nei i keia inamwa, alaila, nianao wau e hikī aua ia'u ke ku a« iiuna a haaleie iho ia loko nei o ka hale.' 5 Ia inanawa no o Huaka i h«Ti koke afe h\ '& kamailio koke* aku la ia Wahineomao i keiā mau ole'o. **E holo tuāma hoi oe i k&lii o txk AHi, a olelo aku hoi ia laua, e haawi koke t2ial i wahi **kilui ai'* m ke Alii, ae hoike aku hoi i ke Aikan* a ke Alii Loh?au, nana poiioi tio hoi e hoomak«nkafi mi' kela waW kilu po». Ao <.>e hoi e Pa'U-o pata.a t e holo mamn ao hoi oe a loaa sa owili lua« p&iupalu o Haena nei, « hoi suai oe a owil ? mai a paa i ka walii, na ! u por.oi uo hōi hoosi;oa ia ©wi]t !\iau. ?> t tohe ana o !a«3_ i kn* n-u |olelo kauoha a Hiiaka, e | laua hooko koke aku !a uo U !ftvau k&noha. | Ufi p.oHo iho hK no lioi o ke kain* i katihA*o, & ia ttta!)avrA |»o hoi i iiiUiu» Aku o H'-uki? i jk« k*m>. i v 'Kn, e. U-&* s-o āu<i ia oe &v uUua me ,i,v. o | k<- i* U I&< u ilgko ' f Ua ae m«: 1« i»o O a»> kou.i hoao niaī ia no ia ? k» «u- k« iho mai 1* mai iur-a tn.",i ok * uua moena aua e e.iko aiaa. ike #ku la o Hnak* lka tUAik;«« o u« tawA< J <» kauv tu;t fe.u hek < i* ai4. s ~} — Tr~ _ ~ ? ■*- _* r