Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 14, 24 August 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

I ke ano ahiahi ana iho ua' hoe« aku la o Wahinepmao me ke Aliiwahine Kahuanui ame Kaukahiapaoa a ku ana i ka ipuka o ka hale 3au-i; ao kahi hoi » i Jce Alii Lohiau e hiamoe nei iluna [oka naa moena maikai. I ka ike ana mai o Hiiaka Ike ku ana o na Alii ma ka ipuka o ka hale, ua pa« mai la ka leo kahea o HiUkā. komo mai hoi paha e na Alll Ilok<^n«i. A anoai wale hoi olija o keia ahiahi"

Komoaku la no hoi ua mau AHi nei o Haena iloko o lsahij hale laa-ki, a ike iho ia ia Hii' —; *ka * awa aai iho la lakou me ko, ano hamomu maiie no nae o ko lakou oaau leo. ' Fa manawa no hoi o Hiiaka i kamallio māi ia laua i keia mau olelo. ke 1% ke. hiamoe mai j iāilunao ka nua-niōena, a aole no ilae hoi i loihi loa ao kona ala mai no ia. No ko'u manao i

koi&a ala hou mai a ono hou pana (ka al, a dfa ko'ū rtiēsi f hoouna mua aku nei ia Wahineōmao e ; k!i hou i wahi kilu ai hou nana, a ua loaa mai la no hoi kana wāhi inai i ono ai, oia hoi ka luau." !ā lakpu nei no e walaau lillii ana, alaila, o ke kani ae la no ia oke ol? a Lohiau, oiai no nae oia e hiamoe ana no, a aole paha oia 1 ike eia oia ke oli nei i ka ma-> nawa hiamoe. Kia na huaolelo o keia kau ana i paeaea ae at i kona manawa hiamoe.

ooeia e Wahine-poai-moku, j 1 Wahine aka hikina aka la ma' I Hiēhae, i Hae'hae aloha wale hoi keia, ; H omaka nei i kuu manawa, ] 0 kuu manawa l ohu ika 1« : hua, *' ' \- v . ! I nua'nua ! īea pahapalia o ! PoHhale, ' He hale kipa ko'u ko ke ka--r' naka, ' Aia la i Kilauea. Aloha wale hoi e! 1 eeia manawH a Lohiau e oli m&i U iloko o kona manawa hiamoe ana, aole no hoi i kana mai ka ham kiiakila o kona leo, a ku aa hoi i ke aloha, a ua hiki ole ihoi&ina waimakap kona kaiJtuahin£jme kapa aikane aloha ame Wahineomao no hoi ke aua ihoi na kul.u .wainiaka 4 a u» uwe iho la lakou no ke aloha ia I.o— hiau- , . . Aole no hoi i liuliu loa iho mahopeiho o keia oU o Lohiau iloko o kona mahawa hiamoe. alaila % o kona ala mal la no !a mai kona hiamoe- a ia manawa no hoi o Hiiaka i kamait!o iho ai ia Lo - hiau i keia may, olelo.

"Ei* q« AUi U! , Ua nei e ike ia « k*? AUu R l£e, paha laua ia ge i kei» mati&wat" v| I ' 'Aioh* w«l« mka hoi! W*hi | a Lohiau i iho *i ,>\ ali I wau <i ike «ku i kuu raau me4 aioha, o"k#u Ksijtu&Hinejii<?iu.u. kwM.iniu. ne 1» rm h mai nua, mvenft moe a&. ii nana ma? la mo na !makaf pi?ta ! kē iloha i kona k«iku»ino ame k|na *ik*pc «lohā». kp« ae la uo u* § r *": '~•

pela no hoi ke kaikuahine me kana aikane. He wa keia ke aloha hoohanini waimaka ma~ waena o ka ohana ola ame ka mea i hala ma kela aoao a hoi hou mai la ika aina o ka poe ola, ai loaa hoi keia ola. hou ana mamuli o ka hoola kupaianaha ana a Hiiaka.

A pau ka lakou uwe aloha ana mawaena o lakou iho, alaila, ala loa mai la oLohiau iluna, a ninau koke mai la no i ka poe oloko o kahi Hale-lau-ki, oiai no nae aia no kona mau maka ke nana ala no ia Hiiaka, a nona no paha keia ninan ana aku"Ea, he wahi ai no ko kakou wahi pupupu-hale nei e paina aku ai wau, oiai, eia hou no wauj ke ike hou nei no ika pololi. " j Ae aku la bo o Hiiaka, a haawi; aku la i kahi kilu ai me ka wahi iuau i hele o moa pono mamuli no o kana hoomoa kupainaha. 0 kona ai no ia a hikī i ka maona ana, aiaila, huli mai la oia a kamailio mai la i ke Kaikuahine me ke Aikane i keia mau olelo. ' 'He ike ae la olua i ka poe naoa wau e malāma nei me ka hoomanaw*nui maoli. Kia o Hiiaka ia e Kaukahlapaoa ke akuao kakou." . Ae aku la ke. aikane ? mau oielo a Lohiau me ka hoopaka pu ana aku i keia mau olelo ia Lo-* ! hiau.

I "Aole keia he akua wale nō kakou, aka, he puukalahala pu no hoi. Ake hoomaopopo nei no o©, e ke Alii, aole oia nei he puukalahaia wale no, aka, oia nei no ke kumu o kou ola hou ana- I na aoie oia nei. alaiia, aole paha, kaua e haiawai hou ma keia aoao •ke ola honua ana, a hui aku la kaua i ka "Aina poli-kua a Mahope iho o keia mau panai kamailio ana mawaena o Kahuanui me Kaukahiapaoa ma kekahi aoao, ao Lohiau hoi ma kekahi aoao, alaila, huli mai la o Hiiaka a kamailio itai la ia Kahuanui me Kaukahiapaoa i keia mau olelo. . . j ' 'Ua lawa naha ko olua kuka' ana me ka Haku Alii o : kakou, a ua ike pono iho Iā no hoi olua i na mea apau e pili ana] li ke Alh, nolaila, ke nonoi aku' f nei hoi wau ia olua e hooko-o iki imai hoi olua ilalo nei, ae ku mai fhoi ke aīiilluna a iho mai hoi a [aohopū nje o JoaL!/ . | Ua ae koke aku Ia no o Kahua|nui me Kauakahiapaoa i keia noi fa Hiiak», a'ua hiki ole no hoi ia !laua ke hoole aku i keia noi mai- ! kai a Hiiaka, oiai, o Hiiaka no hoi ka mea nana i hana ke kino o i Lohiau a hoi hou mai ke ola o ! ikona kino ene ia. a aia no ka i make me ke ola o Lohiau i ka i iiinao Hiiaka. O kela Aahu Ahuula noo Lo— hiau i loaa aku ai ia niiaka ua wahi ia kona kino maloko o kela an» ma keia pali lele a koae, a *>ia no ka Hiiaka i nei aku ai i ke kane Lohiau e aahu mai no hoi oia ia kapa ahuula ona, oiai, aole hoi i noa loa ke kapu mai kona kīno aku. Aia manawa hookahi no hoi o Hiiaka i kamailio pu aku «i ī keia mm olelo. "O kou kapa no auanei no keia 1« au ai kaua i ka heenalu i ka la iapopo, ae kakelekele ana aku i fka nalu kaulana o ko aina/*

Uooitt*k« īki ihu lu u uiihka i k« k«uim>Uo yna ia Loh:au nc *#k*hi ia&u yaha, aiaiia, kaaiailio hou aku la oia i keia auu olelo hou ;a Loiuau.* \'Aia aku kou nal\x e ke Aiii, niaila. o Vou !a t ai. 1 »fm manu, a 'eiola aku i'eke e* ke kat, «W1&. e paa no oē i ka & lr®«» * pa« noi Ia 00. 0 ko'u papa h<*>natu hoi e he<> pu %i € ke Aiu i ka ia apopo, 04* mk« ' 'iuauu k*iuk&<u N o Ksai gwiii ia >a - . v% -*; *.~ v - i • •>- ,f > - ~V i>V-* r ->m ,

o Polihaie? Na kahi kahu-. wahine o kaua nei la e hooponopono ia mau mea apau i ka la apopo. E ike aua nei o Haena holookoa nei i ka hee o ke Alii, ae hee ana hoi iluna o ka punohu me ke kumu anuenue. E pio ana nā anūenue i kj& lewa, e kuike ana ka pohaku p ka pa hekiii a Kane. e ku ana ke alewalewa a Lono ika wai f e kau ana oKu i ao loa, i ke ao poko. a i ke ao 'hakoikoi ika pae opua. Apopo ka hoi hoike ae wau i kuu mana i ko ftaena nei poe, ao na ia hae o kamoana ko kaua mau hoa heenalu oka la apopo. E hpopahaohao ia ana oe e ke kaikuahine me ke aikane ake Aiii, ame na makaainana holookoa hoi o Haena nei. I elua akū hoi maua e au aku ai no ka moana kai uiiuli, a ma ka iakou ike ae hoi ekoIu makou e hee mai ana i ka nalu hookahi. Okapaukeia o ka'u mau'olelo ia oe e Lohiau ipo, ae iho aku oe e kamailio pu me ko kaikuahine ame ko aikane, oiai» ua pau ae la hoi ka'u mau oielo hoakaka ia oe, a ua noa ae la hoi ke kapu a ke kahuna ia oe e Lo— hiau-ipo" . F ka lohe ana o Lohiau-ipo 1 keia kauoha a Hiiaka iaia e haa. lel# iho i keia nua moena, ae iho aku oia a kamailio pu me kona kaikuahme me kana aikane pu oo hoi, ua ku ae ia oia a maioeloe, alaila, iho aku la mai kela nuu ana e moe ana ae iho ana hoi ilalo e hui kamailio pu me ,kon.a pilikana. 0 ka manawa iho ūi no ia i poha ae ai ka malamala kamahao o ka uwila ma ka ipuka haie o lakou, a kui ikaika iho ia ka hekili. Akahi pohaku, ?ilua pohaku, akolu pohaku, aha po'— haku, a kualima iho la ke kui halulu ana o ka hekili, nalo ae ia na elelo manamana oka uwila, a pahola iho ia ka liii anoano o ke ahiahi ma HaenaUa hoopahaohao ia nae ka poe makaainana o Haena no keia mau pohaku ikaika i ano hooeilipu iho i ka hanu o na kanaka, oiai, aole hoi he hiohiona o ka ino i ike ia? Aole no i loihi iho ka lai pu ana o ka anpano malie, alaiia, o ka hoomaka koke mai ia no ia o ka haule o ka ua lokuloku, a pa| puhili mai la ka makani ino me ka ikaika, a īa manawa i hoomaopopo iho ai na po_e o eia lahe iao aui e ,hōea mai Eia ke iohe ia aku Ia ka halulu, o na ale o ka moana, piai no nae hgi, aoie he mau hiohiona o ka ino maniaa iho o keia manawa. Se hoo- - maopopo aku la na_ ka,maaii\3 o Haena i kela ei& ka ino nul ke hele mai nei, oiai, ua lohe ia aku la ka leo ikuwa o ke kai i na pali kekoke i Haena, He raea oiaio loa ke hoopuleiieho ia mai la ka ale o ka moana, a ke nape mai la ka manawa o Maku* lukulukapo. He ino nui io no keia e hoea mai nei, ia manawa no hoi o Lohiau i huli kamailio aku ai i kona Ka: - kuahine me kana aikane i keia mau oieio. "K! Loaa koke no kakou la i ka ino nui! Eia la ke nakulu mai la ke a ke wawa mai nei luna o k* lewa, ke kukala mai nei i ka ino nui ma'uua o ka Uma ine ke kai. M l ka !ohs ana o H:i«ka ; keia j m&u olelo a tohisu i kena kai-

kuahine me kana »*kR;-c . 0 keia ino nui e hoomaka nia ; xiei ka paiioia ana mahma - s k<. aina, ua kamailio mai la oi;i u* Lehīau i keia uiau oielo, (Mei'pm) 1,1 - •*-*" > M* Va haīk»* .» OU «!i ku Sfv>kHr\r«. o Ha w«n. oa o* •« fc* RSsīk*Ai kc ota iih* keu Mokupmn n:;i o Hawaji » b> k* nuikahiki 1 h«ū» akit u, a he , U e ike i« n«» e a& ' 1 i-VC o V.t 0-4 K.& K«tV&U ae;, - : " ::ir-. ... t - J ' . .