Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 15, 31 August 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaiKai o ko ka Hoku poe heluhelu) *'Ae, ua hoea 10 mai la no ka ino.ikaika ma ka aina me ka moana, ao ke kumu la o keia ino au e ike ae nei i ka hiki mua ana inai, ia he mea okoa, aka, he 'ino ia e hoomakaukau i nalu nou e ke alii lehee aku ai i ka la apopQ." Ia manawa hookahlno 0 Hiiaka i kamailio hawanawana mal.u aku āi 1 kahi kaKu ona, īa a,' e uhi koke ae i ltaHi"hale lau-ki 0 lakou me 'mau kino, ai §akele hoi na lau-ki' uhi owaho "0 ahi hale i' ta haehae ia e makani ikaikdi. llē manawa pokole mahope ko|e iho * 0 'kela manawa, ua uhf iho ta im kino lāunaKele 0 Pauopta-a 1 ua wahi hale fau-ki nero lal&u/ a pale— kana io iho la oia i tca hana ikaika ā ka makani e hāehae' ana i ka tāu 0 na laau, ae piilumi ana hoi i nā mea īlilii' ma kona a^lahēle, Ēia lakou nei iloko 0 ka malu e noho lānakila nei, a e hala ana hoi'kk ino ittewaho, a aole hoi he wah; ekomo mai ai ka wai iloko 0 ua wahi hale iauki nei 0 lakou. Oiai o Lohiau e lilo ana i ke kamailiō me ke kaikuahine āme ke aikane no hoi, ame omao pu no hoi, ia wa no i ka— mailio malie aku ai o Hiiaka i kahi Pokii kahu oia hoi 0 Pauopala a e holo no Ka»paa. ae lawe mai i ka "mauu -mokila ku 1 ka wai, ame ke kalukalu lioi o Makaiwa," ae hana hoi a lawa kupono ka nui o ka pa u, lalaila, holo no hoi a hoea i Poīi —• hale. a hana mai no hoi a nui ka "pahapaha" e lawa kupono ai ka pa-u hee naiu, alaila, hoi mai i Haena. I ; Mamuli no hoi 0 ka pahola ana 0 ka ino nui e poi pu ana i ka aina holookoa o Haenā ua ka.ua aku la 0 Hiiaka ia Kahuanui me Jtaukahiapaoa e hpoaumoe Jfao 1 kelapo, ma ka,hi hale lau ki 0 lakou, a aia no hoi a hoea i ke ao ana se, alaila, nana aku hoi ka lala maloo ipe ka lala makaMamuli 0 keia ka ua maikai a Hiiaka ia me Kauka— hiapaoa, ua ae maikai mai la 1 laua e hooaumoe ma ia po mai kahi hale lau ki, oiai, eia ka ke hana mao ole* nei mawaho 0 ka hale. Ua noho laua a hiki wale w i ka noea ana 0 ke kakahiaka 0 kekahi ia ae. f Oiai tiō nae 0 Kahuanui ma e hiamoe ana me ke Alii Loh»au 1 ma kela Haie lau-ki, ua hnh 10 laku la no kahi Kahu pokii 0 Hii— |aka, ai ke kakahiaka &na ae 0 I lEeia ino nui wale, ua hoea mai la loia me keta mau pau hou 0 1 ao kona papa heenalu ! iiAi e hee aku ai i ka nalu kau i lana 0 !faena, i Kokua ae ia 0 Hiiaku i ke!a f piau feoa ona, ai ike ia paha kona pono mai i ka "Wahiue poai- % ua io M ;jiaikty i ka hope 0. ihuna/* a he kulana maika! io T).g iks nan% ai aku ka **Hope 0 * ¥auna Loa/' i 11« ho hoi 0 Hiiaka i *§m %ku ai t| U>&i*u<w\ ollE) tobe ele^ Iki 0 la®u t . ' .1 .. ;■? '

"*Eia neī hoi e n.oe nei'a, e a!a a£ oe a hele aku k&ua e auau i ko kai. 0 ka ia keia o ke akuaAia ke akua la ke Ikapahli mai la i ili gka vyai. Aia o Lonp, imi-noho-i ka-waL-ua makaukau a ke mai ia ia kau&." Ala ae la ke kane o Lohiau, a ike iho la oiama kona hoomao— popo'&naiho, ua ano e hpu ae kooa fcino ia Aohe he ano pawaliwAli e hekau ana mao kona lino, tne he ala ua lawe ia aku la k§ ano luhi na-r waliwali mai kopa. kino hoīopHpa aku. laia i ala loa ae $i r ua kamaīlīo mslie aku la no o i pau ol'^lo,. f mai V° o pa-u, a r iho np hoi 'o hoiiua ko hui\i-m%nu. A i kp " aalu, e f p$ i |apa a ; iiip, ae i kf.m oleio,' ge i 'ke! o, p ana \ ua Ia ; p£ Qae e hooiei i v&lfsP4 ahumanu nai ou, aiaila, e hoq,pu|ta pu ae o'e i keia mau wahi oieio. "E Kane-e, E ; a mai ko wahi £apa, Ho mai ana hoi u$ ola.!" A.i iawe a ua nei ua kokookoiu nei o kaua e hee pu ana i kelā oaiu i ko kapa i hoolei aku ai, a ike aku oe i kona aahu a#a, aiai - la, pau ka kaua hana, a oia aku ana kou mea nana e b iai aku ma keia hope aku, ke ole naee haiawai kaua me kekahi uiia mamua 3 ka hiki ana o kaua i ka aina o ko I keia manawa a Hiiaka e k.u aku nei imua p I<ohiau.. a.i. aahu ia hoi o ' 'Hope nani o Maupa Loa' 'me keia p f a-u pi,l,i pono o.ke K&lukalu me ka ula i ka wai.ai hoopilipili pono ia mai me ka "pahapaha o Poiihale " H« lua oie m.aoii no kona nani me ka ui o'/Wahine nei o kaj o Haiemaumau-'' Ke alawa iho oe i ka aoao o ua Uil nei o ka Aina Hikina a ka ia i Haehae, ua kohu pono io no kelal meie hula a ka poe Luina mokuj 0 keia moku kaulana' ''0 Mauna Loa kikaia upehupehu/' a ina| hoi oe mamua e kilohi mai ai f i alailo. e ike mai ana hoi i kei kuku mai o na lihilihi o Aipo 1 He ui mai boi kau o ua "Waiiine-1 pooi-moku nei, " ke hele ana al lamalama luna i ke ku a ka wa~j hine maikai." | Ua hooko mai la o Lohiau i na i kauohaa Hiiaka, a ia manawa' hookahi no hoi o Hiiaka i hoala aku ai i ke aikaiie Wahineomao me ka olelo pu ana aku iaia.: **Eia nei hoi e moe ne> a, Eia nei hoi e kali nei ke poo i ka aluna e ala ae hoi- E kuu Ai— kane hoi iloko o ka hele hoomanawanui ana. gaKa, e ala hoi a hoolohe mai." Me ia kuhuluku no hoi o Wa— hineomao o ka hiamoe a noho ana iluna, a anaanai ae ia i kona mau maka, ae pahaohao ana hoi kona mau maka i ka ike ana mai i keia kuiana wahine pookele maoli o ka ui o kana aikane; ae olino mai ana hoi na lihilihi nani okonainau maka, a he kuhna ui hoi a *Wahineomao i hoomao - popo mua ole ai i n? manawa i haīa akit. la manr>wa me ke ano pahaohao n,6 hoi o kona mau helehalena, ua ninau mai la oia Ike i keia ninau 4 'He aha hoi ka makemake o kuu Haku Aikane e hoala mai nei \**n ileko o keia maū manawa o kaHahiaka jpon>t>om? * "E h'&le an<* innu* ke kane s kakou ika uuat?kai f ae t*olu> uo hoi me iu\ A!iī, a tna!?e hoi o iTe lau* c nk'n ih<"> » n ka ' hala o »"<*/* A~ī-l% \hl\4\zhoi ouko: r yiv.y M 1 k? imuu} r;'.",

[ Ke ike oukpu lkaku o ka pu—. | i3olva-ula-ua koko i ka nioaua, a ke olapa hoi ka uwila, a kui iho iho ka. hekUi ikaika, mamo iho oe «:t kau luaua i ka ualu, fcui hoii ka hekili, alaila, ua liee ka hoi maua ika nai». K.e ike nae oe i ka pio o, ke anueuue. ao kekahi wawa.e ike kai, aō Ikekahi wawa e i kaniīia, alaila, lvooi|ia»ao iho oe lie ekol.u Hee aua i ka nnlu. I ueia 1* hoike aku wau i kuu mana apau. Eia maua la ke hele uei| Ilokp o keia hooiiuliu aua o ® Hiiaka ma nO ka hele, ai ka m&r~ nawa 110 hoi aua e kauiailio aua ia W ahineoniao, aole loa he wahi auo ala ae o Kahuauui me Kaukahi— apaoa, ua niau uo ko ]aua waiho hiamoe kulipolipo ana, a ike ole ae la hoi i keia haalele aua o Hii— afca uia \ka hale. 0. ke kipiu o keia ala ole mai o ua Alii, ua he— k%u aku la no. ke„ hiaiuoei jpg,alttfla 0 a,i hogkau ia no hoi e ka niaua o Hiiaka, a oia ke kumu o ko laua ala ole ae i ka niauawa i Hiiaka uia e liulkl uei uo kn laua huakai heeual<Fiie kai . . * l» JjJhiatt iue Hiiaka yo i hele aku ai a ku tua kā puka o ka hale lauki o lakou, o ka mauawa iho la iK) ia i kui iho ai ka hekili me ka ikaika, a nakolo wawalo »ku la i ka lewa k»i, a 00 ,keia .ano hekili paljya ka mea i kauiailio iā ai e ka pys,kahikP 0 Hawaii nei. Ku'i uo, oaholo uo, Hplp iioko pa*hekiii, lloko hoi q Ikupa. O.iai uo ka nwila e anap.u ana, ao ka hekili hoi e uiua aaa i ka lewa laui, iā aiauawa uq o Hiiaka puka loa aku ai iwaho ■ o. ka hale, alaila, kahea mai la ola i ke kaae ,me keia mau olelo„ ; "lia, e puka lc*a mai hoi palja oe iwaho uei. gia kaua la tua ke alaheie € ljoea ,'ajjti ai i k-ahakai," i IJa hoolol).e uiai ia no o Lohiau 11 keia ieo kahea o Hiiaka, a puka uiai )a oia iwaho loa o ka hale. | no o Lohiau a puka hou i-iwaho, a ike hou hoi i ke hauliuii mai o na pali kiekie o kona 'aiuahauau. Ke honi hou nei oia ika aloha oka aina, ā helji aku la hpi.iiuna o kā u.tafiji wiuI 0 ka aina, ak£ aku uei, i ke ala kupaoa o ka "iiiuauo" 0 lea uiu-bala kaulauā 0 Naue i ke kai. Alolia „ Na ka wahiue qq hol ka hele manma a ke, aku.la no hoi 0 . Lohiau ij>o maliope. | Eia no i na mauavv;a |ponopoui muoU o. ke kakāhiaka, ai ka hoea ana akVo laua i' kahākiii, alaila, olelo akja ia, 0 Lohiau-i|>o ia Riūk& i'keii niaii olelo. "E! K.a??iahai. wale, hoi keia heeualu au e waliiue. Eia no paha kaua i ka waaaao e hde a<i, a pehea U aku ; ai i "k,a ualu kupouo e pae ak« ai. .6 kekah; ujea no hoi. o he|e puapuahuiu .uia uiai 1 keia uvau nmuawa o ka wauaao j aok o kaua mau papa-he<iualu. I ; kohu uo hoi paha ka heenaiu aaa |i k-i papu-hee ualu." | "Loaa aku ko ka.ua tuau papa* j hee uaiii i ke kulaua ualu a kaua e |liee in.u ai t aUila» wehe ke alaula jO ka i>o, a hoea mai k* nyrtam.v~ : lauia, heuio ka a maī ke ao. Pukapu hyi ke akua i ke ao. O Akua nei la, he akna $ k.e alii n'-a ka olelo a kauak«, akua :ao Uoi w.;u ke Kalnuia, he ak-U,* ka '.a, iiol.iil*. e leLe ae w«.u i ke kai a kie pu ae no hoi oe. Pau «r> n>au oīelo a WUk* «laila» o t.on* kle asu uo ia Uoko o ke k *i 4 a oa Hnaka 90 ka kU ukauua, ao lek pu aku '* >«o hoi ia lue kou« :