Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 16, 14 September 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

<No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) 9 O ka hooluu o keia malo ula o Ufi kanaka nei he ano ku no i ke kepaianaha, oiai, owaho o ka lihilihi o ka malo o ua kanaka Wēi, ua like no ia me na waihoo-1 im o ke anuenue, a maloko mai heii o ke.kino laula o ka male, he alā palaui, a ina manawa e hoi āe ai ua kanāka nei i ka nuku, e pUlelo ana kela malo me he anuetntf al»! ka welau makani, ai ka hOi ana ae hoi ika lala, e ike ia #£u ana no hai ke ku pololei ana i %«pe me he,punohu ula ala. * Ia lākou nei e kāu nei iluna o 'kā hokua oka ale a nalu hoi a laMou nei e pae nei, ua hoomaopo|)o pu ihōla o Lohiau, eia du mt kela aoao o lakou nei na ia pilikua oka moana kai akea. ae pu ana hoi me lakou nei i It(oia nalu kupaianaha. - O Hiiak? ho< ( ā ia oia ke ku ālā iluna oka ili o ke kai, a ke pulelo ala hoi ka pa u pahapaha HM lra moleila ma kona hope. Aq • fifOhiau-ipo hoi ke hoao nei oia i kona akamafheena]u apau, a ua hiki loa iaia ke heo ika aaiu me. kā maikāl maoli i kelā manawa. 0 ko lakou nei iee.pio iā ,i kāj nalu a hiki i kā wāiho loa ana mai o uka o Haena, a ua ĪKe ia mai la e uka keia poe, ekolu e hee aku ana i na nalu, ] ae hee ana hoi i kakala o kaj lialu. Oia hele o ko lakou nei hete ana a hoea pono ae ma ke alo o kahi a Kahuanui ma e noho mai atia. ana la/wahi i hai iho ai ka nalu, a hoi hou aku ia ka nalu iwaho. A eia no nae lakou ke hee aku nei no i ka aleale o ke kai. Uapihaaelā o uka i ka leo uwauwa o na kanaka, & kupinai] ae la ka leo o na ma na ', pall o Haena- Aohe io no he lua; o ka nani o keia hee nalu ana, a aole no hoi i maopopo ī na kanaka ; keia poe heenalu kamāhao a kg. ( lakou mau maka e ike maka nei,; ae hehi ia mai nei hoi ka hokua o kaalemeka akamai maoli. ,Ua hehi ku ia ka hokua o na ale-ahiu oka moana e keia poe akamai nui wale. Xa la)toū nae e nana pono āpa i keia poe heenalu kāmahao, ua ulu ae la ka hoohuoi iwaāna o lakou no ke kanakā e ku a&a ma ka pa u pala a. Ua hoohalike loa aku la no lakou i kona kulana me ko lakou Alii Lohiau. I na kanaka ē nana aha l keia poe hee-nalu, ua hahāu msi ia o Hiiaka i keia kau māi luna mal o ka hokua oka ale, ā he kau pule nae. E aia, E «lā e ka ūa, K k« ia, t ka ohu kolo i ke kai. Kai nu-u, kai kee* Ku pipili ā Ikuwa la £ na punl o buthua-kti ia, 0 km ak* o k& ale moe, 0 ka aie hakokoi, i 1 • hiki a ola» , No nei make la ia oe e Lono, « i Amatra.- ua noa. 1 lawa *no a pau keia kāu a Hiiaka» o ka hioio iho la no ia o ka |ia, a paa ae ia ka moaaa i ka oki halii» a uhi pu «9 la ia phu h«i, * uhi pu ae la ia ohu halii īl--

Na keia kua ua ikaika i hoo— puhāe aku i na kanaka mai ko lakou wahi e nana māi ana i | keia poe heenalu, ā holo aku ia lakou no ko lakou mau kauhale. Ao Kahuanui hoi me Kaukaāme Wahineomao ma, ua haule pu iho la Ka ua iluna o iakou. a ia manawa no hoi 0 Kahuanui i kahea ae ai i keia mau olelo- . Auwe! Pulu kāhoi kakou ika ua, a aole no hoi i kana mai ka ikaika 0 keia ua e haule mai nei. 2a manawa koke no 0 Wahineomao i kamailio aku ai i k&hi £&hu 0 IHiiaka, oiā hoi o Pau-pala-a, e hoouhi ae hoi me konā mau kino lehulehu, ai palekanā hoi ke Aliiwahine i ka pulu elo— elo ana i ka ua, . iā maniwa koke no i hihi ae ai ka pala-a me na lau lipolipo 0 ka waokele maluna o kahi a la— ieou nei e noho ana, ua hihi aku la hoi iluna o na kumu puhala, a maluihola kahi a lakou nei e nohoana, ai palekana hoi i na lau lipo o ka waokele, Mamuli 0 ksia palekana ana 0 kahi ona Alii e noho ana, a ua hala $0 la hoi ka pulu ana i ka ua, nolaila, ua noho kali iho la no lakou nei ma ia wahi, ae kali aku ana hoi i ka huli hoi māi 0 na Alii heenalu, Aole no hoi i loihi iho ka tskott nfei kali ana, alāila, hoea lā o Lohiau me Hiiaka, ai ukāli ia mai hoi e ke kanakā poohina e hfee āna maluna 0 kā pi»pā hoenalu pāpaua. he ala i J>ai iā ae ko Kahuanui mau maka. a noho āna 0 E?āhiāti mē Hīiaka ma kahi a iākoū e noho aiia i ka malumalu tfiTEfcāu*Tkifl£ar" Ike aku lā kē *!trttt b ha ālii i keia poe ī pae , mWlā, āUS like loa no kela kanaka riife Lohiāu ko lakou Alii i malre aku, ao ke kolu hoi o lakou ' oia hoi kēla kanaka poohina, ua nmlowale honua la oia me kaj hikiwawe loa, a āole hoi i mao— ] popo i kela poe o ke Aloalii kahi o kela kanaka poohinā i nalowale aKu ai. I ke anaina 0 ha aIU e hoohuoi ana i keia poe heenalu, ua ku'.āe !a 0 Hiiaka ame Lōhiāu, ā puka aku la iwaho o kela wahi e noho mālu nei na Alii, a holoholo ūa] iho la laua iloko 0 n% pakaua e haluku ana. īa mānawa no hoi o Hiiaka i kamiilio aku. ai ia Lohiau i keia mau olelo. °0 ko kaua wa! auaū no kelā e pāū āi kā hiina awāawa kāi, a h» wai limi hoi mai luna loa maiA ma ia hei aku no kaua a hoeā ana i kaūhale, āna na poe no ia ehoi ae mahope āe nel Hoea no hoi kaūa 1 kaahale, alaila. 0 ka malle no keia okā ua e haule t*ei. Ua hoi aku la no 0 Hiiaka me Lohiau no kauhale lai 0 lakou. ai ke laua hiki ana no i kela hale iau-i, 0 ka malie loa iho la no ia * kalae loaVe la na wahi apau, a waiho malaelae mai la ka aina hoiookoa 0 Haenai a ike ia aku iā nb hoi na kakai pali 0 ua aina aloha nei o Lohiau-ipo. a mamua n© nāo hoi 0 ko Hiiaka ma komo mnā aku i ka hale, ua %ku la bo o Hiiāka la Lohiau j keia mau olelo. 4, l komo aua nei kaua ika hale Uu-i 0 k&kou* ai honi oe i ke āla 0 kapā limukai», alaila» e hoomaf\«o iho oe tia loaa kou k*pā limukaU, ao ko aahu hoi u* hlo eku Im i k£ kaaaka malihini i pae pu tnai me kas»a ika oalu, O kou kapa ip »6 uā iilo aku is i&ū, *o kmt luuukala hoi ua lilo ia oe. a he hoailoua hoi q k<& kal» ia 0 kou a*au h«wa. AUiia» |« uoho aku HUa oe iloko o fccla { a»hu iīon&aia uo keia ui*tuw4 ;*ku e kaktkkcl<r hou aku &} ia la* 1 w*i w# kai. - s * - 'V. -

I keia la tiae, nau uo hoi. e ono ae knw ai e ono ana, a loaa lioi kaa ai e ono aku ai. alaiia, loaa pti ao i hoi ka olua ai nie ko waM kahu o h Watineomao." I Ua ae uiai la uo o Lohiau i keia mau olelo apau a Hiiaka i kamaiiio aku ai iaia, ua hoomappopo iho la no oia i ka pololei niaoli uo o ka Hiiaka mau alakai aua iaia. A koiuo uo hoi laua nei Uokp • ua wahi hale laiui uei o lMkou, %o eaao io .ae la uo ia o ka" ua e like uo hoi uie nā mea i hoike mua ia ae nei, Ia mauawa uc> hoi .o i i&e aku «i i kek&hi kapa Hmu-kala,. ai.haku ia no hoi me haku ia ana o ke kapa ahuula. He ku maoli no hoi i ka uaui keia kapa e waiho mii uei iniua o kon»._ alo. I keia uianawa no hoi o Lp—» hiau, i kii aku ai i ua kapa ahu limu-kala uei, a aahu iho la oia me ka hoihoi pu ana mai i ka pau o Hiiakā iaia. Aoie uo hoi i Uuliu iho mahope ilio o koua aāhu aua i kela aahu . ahu-limukala, ua hoea mai la o Kahuauui ma uie W&hiueomao ma, Aia maaawa A nc o Lohiau \ hoolale aku ai i ke kaikuahine i āi me ona ia, oiai, ua pololi h©i oia. Ua ae koke mai la no o Kahusiuui me ke kamailio pu ana mai i keia mau olelo i kona Kaikunane Haku. "Ua inākaukau* ua mea apau, ai ke kakahiaka nui wāie no o keia la i hoomakaukau ia ai ia mau fuea, a uiahope koke iho no o ko ; o1u& hala ana aku i ka heenalu. ua hoea mai la ka Ilamuku o ko kaua aioalii, a hoike mai la ua makau— kau ua mea apau uo ka lio'onoa' aua aku i ke kapu i hekau iho maluuā o ka aiua, ai hookapu ia hoi n© fea hāuohano o ke'akua tiei 0 kakou, nolaila, e kii aē no hoi o Wahiueomao ia mau mea ai i hoomoa ia. a iā nej no paha oe e paia* ai e kuu Haku Kaikunane?" Uā ae aku ]a uo o Lohiau i .kela mānao o kona kaikuahine, a me ka hoopuka pu ana mai i keia māu oielo iaia. "Ia nei no paha wau e paiaā ai, oiai, iho uei uo hoi i hoi~» hbi hou ia mal ke ola i kdtt |kiiio." Z ui on hoi oukuo i hee mai |nei i ka nalu o oukoo, oia uo oe i In* opua uaaka like ka neuoho mai iluna oka welau oka &ālu. Aioaa 00 boi ko om& kokoolua i k& hoi m«i hp' a ooho pu me kakou, & aoiehoi oia me oukou i oei." Us kamaiUo v ia aku keia i»au ol«io, i» Hn»ka e i&e kaikuahine a Lohiau a oi« ao hoi k& Hiiak* 1 paue mai ai i keia mau oi«lo. "Aoha % kalou naua aea aku 4ioea. H# uialihiui kipa m&i no ia* a hoi malihioi aku la ao kahi aua i heU mai ai. ■'' Ua hoouu* ia aku ia o Wahioe— o<uao e kti iaa mea ai i kaokao euua ia a ke kaikuahiue o Lohuu» m kii aua hoi i ka "a\~ iuiupuu" o ka hal«aiii» a aaea hoi « kauoha a» i ua kaoaka oia— ilaio uiai oua e auamo uiai i kela uidu m«a i hoemakaukao i,% oli hoi ka puaa kalua. &a puaa lauiau hoi, ka tooa i puhoio k« uie ooomoua i kaiaa ao oa vahi ia lawale hei oua auo liH «ie. ū» hoW na oopu lair*lu« ua opa« mahikihiki. ka wi hoi o oa kabawa : . k o Eaiihiwai, a me oa oopu aaU ct Waiuiha» «o m komau j>oi kaohi poo hoi o Haen« ihe, a me kekahi ) a»au 000 Uhukhu e «e uo hoi a ua : Kupoua o ko Hiwaii uei I [na kahiko* | Ika boM au« aku o Wahiu«Kima@ •A ka ba>alt), oa makankao (eua uo !n« po* kau*f* lawekpa o ka haie— faTn, ao iho la no i* m* keia !maa TUt oU t ae aaa ihoi no tahi o ka H<lt-'.aa-j * nofc> t «>4i ;a u« Ala Kiuai ca« aa M<— ui Uiai «iw &4*&U 1 , iMhl *il.