Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 20, 12 October 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) Eia ua wahi mele hula nei ana i hapai aku ai. , Aia o Naue i ke kai la e-la, Haa lewa na hala i ke kai la e!a, 0 ka hala o Mapuana ke aloha la-e-la, Onaona'hinano la-e-la, 0 kuu pua kupaoa ī ka lai la-e--la, Aloha mai Kilauea la e la, 1 ka maka o ke ahi īa-e la. I ka pau ana o keia mau lalani mele hoaeae a ua Lohiau-ipo i na Hala o Naue i ke kai, ai hoaeae ia hoi me ka leo nani maoli, alaila, jhoomaka hou aku la oia e | kamailio i ke anaina 'nui o kona I mau alii me na hulu makaamana |i keia mau olelo. i "NolailĀ, e nalowaīe hou ana |wau mai ko oukou mau maka j mai e o'u alii me na makaainana, |aka nae, he nalowale hoi keia jO'u e hiki ai no ke &i i ka ai, ae I ai hoi i kalo moa i ke ao malamallama nei, a aole hoi e like me ia nalowale mua ana o'u i na la i haia aku ne?, ai hoomaopopo ia hol e kakou apau i keiamanawa, |he alahele huii hoi ole mai ia o'u li ke ao maiamaiama nei, ae ole

!no hoi ka mana o kuu akua nei,! jike hou ai oukou ia'u he maka nol -he maka, Oko oukon Moiwa— 1 ! hine no e noho aku ai i keia| jmanawa o'u e kaawale aku ai, l |oia no kuu kaikuahine nei, ao ko| loukou Moikane no hoi, oia no kuu jaikanealoha nei, a Kaikoeke [hoi, oia no hoi 0 Kaukahiapaoa. 1 E hele ana no hoi wau, ai pono jno hoi ka'u huakai hele, a pono Ole paha, alaila, aole he mea a'u e ahewa aku ai, oiai na'u ponoi no hai ka makemake e ike i ka maka o ke aloha, ae hooko aku hoi i kana manao kii mai ia'u,' 7 "E uoho no hoi oukou me ka malama i ka maluhia 0 ka aina aloha 0 kak<3u, ae malama hoi i ka pono 0 ka noho ana 0 ke kane me kana wahine, a me na hapuu i ke aie, noiaila» 0 ke aloha no ko kakou apau e na alii me na hulu makaainana, A eia ka oukou ieo hoolohe mai la, ois no kuu alakai nei la, ao kuu makar»{ika hoi 0 kela wahi makamaka o!e, a he hookahi no makamaka 0 ky aioha- Eau aku ana makou ina kai ewalu, a ina a!e hulilua ho] 0, ka moana Waikeoo» a hoea hoi i na kai kuehu 0 Mauf a hoea !oa aku hoi i Hav<raii- , ' I ka pau an» no 0 keia mau olelo a t,ohiau-ipo, alaila, ua ku aelao iluna* ao ka manawa ih?> la nb h \ olapa ae ai ka uwiia, 'a kui iho la ka hekili me ka ikaika, a hoonaue pu ia ae la hoi ka hopua i ke olai, *Noe pu mai la ka ua koko e uhi ana ika aina a paa pu mai la oioko o. kela lanal nui, ao ka halau hoi i kukulu ia a! e na makaainana lehulehu, ao kahi. hoi a iakou e akoakoa ana ia Ai loko 0 keia mau ouU kul paianāha e iko ia net e ka !ehu— \ lehn; ai lilo hou mea hoopili pu (ak«!l ko lakouhamn ua i>oha aku f-k |a leo 0 Hii#kvi-ka poli-o-Pele 0 keia anaina nui e hooiohe j(m|i ana,

TTa hoikeaku la o Hiiaka i ka moolelo holo.okoa o ko lakou heie ana mai, ai hele mai hoi mai i'nna aina a ke onaona, a mamuli hoi o ke ka hooko kauoha a kona kaikuaana haku, oia hoi o Pelehonua a lio ke kii ana mai hoi ia Loh ; au i kane Hoike pu aku la no hoi o Hiiaka i na mea pili i keia moolelo o ka hele ana mai me ka hal?wai no hoi me na akeakea lehulehu ma ke alahele, a me kopa paio ,ana ho| me na kupua lehulehu o ke alahele. Hoike mai la no hoi i kona aio ana mai i ehuehu o na kai lehiulehu» a me ke koele wawae ana hoi i k"e alahele me ka luhi no hoi me ka piha i na inea, ae hoomanawanui ana hoj i ka wela o ka la, ae pii ana hoi i na wāhi kiekie o ka aina, ae iho ana hoi ina pali hele, ae hoo— manawanui ana hoi no ka hooko kauoha ake kaikuaana Hak'u 6 lakou. Hoike pu mai la no hoi i ko lakou hehi mua ana i ka lepo o Kauai, a me ka hoea mua ana aku hoi i Haena, ao Ica home noho hoi o lea mea a lakou i kii mai ai. I ke kipa ana mai hoi i kahi o ke kane a lakuu i kii mai ai, a halawai iho la me ka iono kau— maha, aole a lakou kane, ua lilo aku la ia Kiliopu me Kalana— mainuu ika pali o Haeaa, a me ka moolelo o ka hakaka weli« eli ana mawaena o iakou me kela mau Kupua wahine kaiii kane, a me kona pakele mahunehune ana mai i ko laua mana, a mai hlo hoi i moepuu na ke kane aioha a ko laKou haku kaikuaana i kii mai ai. Peia ko Hiiaka hoikeike ana aku i ka mooieio o ko lakou ha— kaka ana, a hiki wale no i kona lanakila ana maluna o kela mau

kupua-wahine kaili kane, a me koua lawelawe hou ana no ka hoola hou ia |lrohiau-ipo, ae like. no hoi me na mea i hoike mua ia : ae nei ma ka hapa mua i hala [aku ia 0 ko kakou mooleio. I Ia Hiiaka e hoike ana i kona moolelo 0 ke kii ana mai ia Lo— ihiau, ua nui ke aioha i komo aku [ iloko 0 na Aiii me na makaai--j I nana ia Hiiaka no keia kii hoomanawanui ana mai i ko iakoui alii, aua helelei na waimaka 0! keia lehulehu no keia mwleio waiohiao Hiiaka, ai k& hope loa 0 kana mau oieio. ua kamailio aku la oia i keia mau oieio aloha hope. ''A nolaila. wahi wahi a Hiiaka 1 kamailio hou aku ai, ua pau ka'u hana oka heie ana mai nei o keia aina malihini. a wehe mai hoi na maka 0 I*a nui maka— enaena. alaila, haalele iho au i,ka nal» 0 Haena nei me ke aiii 0 oukou nei. K iawe ana wau iaia i Hawaii nui kuaiiii, ae iike no hoi me kana i hoike aku nei ia oukou, Auhea mai oukou, i pono no ke k«naka i ke akua i ka malama 1 ka pono me ke ;kapu 0 ke akua, oia hoi kona mau kanawai laa-^ { A maanei ia e hai aku wau ia (oukou, o ka.ia amaama ia, he ia }iuv>hai hala ia. i noho a ku ,ka iliiiikia i ke kanawai 0 ke akua, |ai neie i kahi ouo puaa. aiaila» l*ii iio i kahi pua amaama, a oia| jno kalii mea e mohai aku ai imua: |o akua au i lawehala ai i koua, \mm kanawai." j | ika pau ana 0 keia mau 01010 (hope a Hiiaka, ua hoekuu ia aKu jla R.e anaina kanaka nui, ae hoi |ana hoi i ko lakou mau wahu 1 Hoi-aku la no hoi o Lohhnu me tka Ahn aiii no ka Halealii no hoi 10 Lohiau. ao Hiiaka hoi me kana <m\kane me Wahineomao ame ko Haua wahi hoahele 0 Pau-o pala a jua hoi aKu ta no hoi lakou no ko {iakou wahi halo laua.

j Hooponopono iho la o Hiiaka i ina mea apau oloko o kQ lakou wahi pupu-hale, ai ka pono ana |o na mea apau, aiaila haalele iho la lakou i kela wahi pupupu-haie o lakou. a hele aku la no- ka Halealii o Lohiau. Ia lakou nei i hoea aku ai i ka halealii o Lohiau, ua kuene pono ka noho ana o na mea apau, a ua poha _hoi lakou i ke ano eehia i ka ike ana mai i ke kulana ui pookela maoli no o keia wahine hookala-kupua nui waie. I ko lakou kuene pono ana iho o ka noho ana, ua ninau mai la ke kaikuahine q Lohiau ia Hiiaka no .. ke alahele o lakou e hoi aku ai no Hawaii, me ka hoopuka ana mai i keia mau olelo ia Hiiaka. "O ko oukou. la keia e huii hoi aku ai no Hawaii, Aloha wale no ka hoi ko kakou kaawale ana ae! E hele pu' aku ana ke Alii me oe, ao ka mea kupono loa e loaa ia oukou he waa nui loa. ae hoopiha pono. ia... hoi me na kanakā hoe-waa ma— l?aukauloa.! ~ "Aole pela Alii, oi'ai, aole ... e pono e lawe ka waa . nui ia makou» ao kahi waa uuku ku— pono mai no, a na makou no hoi e hoe no ko makou waa, a hoea aku. hoi makou i. Oahu, aiaila, nana aku ana no hoi ke alahele e hoea aku aii Maui."

Hoomaha iki ihp la o Hiiaka i kana kamailio. ana no kekahi .manawa, alai.la, huli hou ae īa oia a kamailio hou aku la i Ka — 'huanui i keia mau olelo* "I na no hoi no ko makou lawe i ka waa nui maikai, he hana nui no hoi ia. na makou e .malama . ,aku ai ika wa maikai o ke alii, aka, i na hoi he wahi waa ka— alaila, aole hoi e lilo i me& .. na makou e painuu wale aka ai ka maiama ana īa waa. 0 kahi* ; waa no la ou e ke alii i aneane e ipau ka pono, ai apulu hoi, a oia I kau waa e haawl mai ai no ma— kou- ' I na hoi ha pela kou make-—. make e Hiiaka, alaila, e hele aku no kakou i ka halau malama waa o ke Alii, a nau no ia e nana a wae ae no i kau mea i makemake ( ai ( oiai he nui no na laau waa o ke alii e waiho mai lai ka halauwaa.*' .. Ua kamaiiio ia mai kela mau olelo a Kahuanui ke kaikuahine 0 Lohiau me ka leo oluoiu loa, Ua pono keia mau olelo a Ka— huanui i hoopuka mai ai imua o Hiiaka, Ia manawa no o Hiiaka 1 hoolale aku ai ia Lohiau me ke aikane me Wahineomao, e hoo~ komo wahi ai laua, oiai, he ala— holo moana ko iakou e hele aku ai. a aole paha hoi he ai e ioaa ia lakou ma ka moana, a aole hoi hē halekipa e kipa aku ai, Ua pono i* i ka manao o Lohiau, ao ka hoomakaukau koke ia msu la uo iao na mea ai ,no ka paina hope ana o Lohiau me Wahineomao mamua o ko lakou kau ana aku ika waa no ka hoio ana no ka mokupuni o Oahu, la Lohiau ma e paina ana, ua kauoha aku no o Kahuanui 1 ka aipuupuu o kona alii, e hooma|kaukau mai oif, i mau pono ai no |fea holo naoana aha o l.oniau ma, j mm s ua ike iho ia no o Kaliuanui Ima kona aoao, Iw uiea pono no e iioaa pna waLi kamau al aaa ao ]lauama ka huakai hele moana I ana. j Ika pau ana oka paina ana a, iLohiau ma, a me ka makaukau pu hoi o kela mau mea ai a k& Aipuupuu i hoomakaukau ai, ua iho like aku la iakou no k& ha— iau-waa oke al.i. Aia raa ka— \ hakai ia manawa, ua >ele no hoi !a piha kahaone i ka nui o na j kanaka no ka nana hope ana ] mai i ka hele o ko iakou Aiii aioi ] aloha. oiai, ua nui ke aloha i& o | Lohiau e kona mau mnkauinAim. iwai, he aiu aloha makaainana |oia» ae ike ana hoi i ke k*naka |uai m«» ke kanaka isu a ua pūi ( pa<A mai ke a;clva o lakou i llakou ala i&loha. i m) - :#■