Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 26, 23 November 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(Mo ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) — - -* - - \ Ua hoike 'mai la ua mau kai— t kunane kiai kabakai.n,ei o Hiiaka ua p.ae pono io maj kahi waa, ake waīho mai la no iloko o ka halau waa,, Tla ninau mai la n.o ua kaiknnane nei o Hiiaka i keia mau olelo iaia- . ",*{**, ,akij nei kau huak ai, 9 .ka .ana ak u" ji ei no &auaif' /'Uoko o make'me ke ola ka hoomanawanuj f ana mai nei .i kela noho ana mai nei i a huli , hoi maila. no hoi. a, no ke.aloha no hoi kipa mai la e ike ja olua, ao na hoahale hpi » U. aku la no ma ka! alna e holo ae la, a hui aku makoii i ke pne o Waianae, O

,ke no kp oiua e na kaiku— .nane kiai o keūa kaha/' r .0 ko Hiiaka.&<a la. no. ia .wauka.Q 0 ko ia pei iieie mai la no ia a hoea i kekahi wahi i i kapa ia o ka "Kipuka kal.o gilauea," ike, k§ia i ka oonoho aku o na kane me na waiiiiie ame joia keiki pu no hoi, a ua iiele no hoi kekahi poe o iako.u a ohuohu, i k» lei-ilima* Ag ka haua mi a e. akoakoa mi ma kela wahi. he 4 'iele kaW*." I ka hoea ana aku o Hiiaka t ic*hi e le!e kawa ana kela poe o iMakua, «a ike inai la lakou i ka fwahine uf o keiai -'wahine e hele i*k*i nei, n hookani aela !akou i fkoiia'tii. Ua lilo iho la no h«i i »mea ntme a nune mao na kane mfe wk wahine no keia wahine . malihini hoi a lakou i ike mua ♦ole ai. . " 1 Hele akuja .keia a kokoke loa i kela wahi a keia e lele-kawa Inei i kela wahi i kapa ia o "Ke kiokai o Kilauea." I ko ia. nei kokoke loa ana aku i kela wabi leiekawa, ua r ano mahamaha mai. la. no ke'-a poe iaia nei- a ua kahea naai la no hoi kekahi poe e hele aku e lelekawa pu ine iakou, Ua hoole aku la no hoi keia i ileo kono maikai a na kamaaina, ! a ia manawa no i hoea mai ai ! kekahi kaikamahine wahine ui 'maoli o kela wahi, ai hele no hoi a ohu i ka lei ao ka holo no ia a lelel kelifawa a lakou e le;e mau ai, ai kona haule ana no lilokookela wahi lele kawa, ua pa iaelaoia i kekahi pohaku kino ! kan&ka i ulu koke ae iloko o kela !ponaha-kai e lele-kawa ia as, ai ik'apaanano o ua kaikanahine |nei iluna o ua pohaku' ano kupua i nei i ulu ae mai loko ae o ke kai, !ua make loa iho la ua kaikama I hine nef, & ua iilo aku Ia kona !fkino i ke kai. -Ikaike ana o Hiiaka i keia poino o ke ola o kela kaikamahme kamaaina o kela wahi* ai J*ie i?aaupo ai me k& hoomaopopo | iau& ole i keia pohaku' ulu waie īai, ua ie(e koke aku la o Hiiaka liloko o kai, a imi aku la i ke |kino mīee o i : iiio Bkdpd i ke kaL Ua k?aa t \ms la oia & luki ]i «ahi | pili pu ana rji<: wd.tku4» aela oio i uka a ka ! a T na n» ka a,n;i mui i ke

«Ua ike aku la na kanaka i keia! poino ana o ke ola o keia kaikā"} mahine, & me ka lele ana o ka wahine mahhini iloko o ke kai e imi i ke kino„make o ke kaika—> mahine, ai ko lakou ike ana i kona pae ae ma kela wahi kokoke no i kahi i pōīno ai ke ola o ke kaikamahine, ua nee aku la k£i poe kamaaina no kahi a Hiiaka i ae ai me ke kino make o ke kaikamahine, Ēiahoi ka ohana ke uwe paiāiima nēi no kā mina mina ikā lakoū mea aloha. tla Dapa mai la nae o Hiiaka i ka. ohana, aole hoi e t uws ī, keia manawa, aē h'oao oia i kana walii pono no ka hodJa ana i ke ola o keia kaikamahine i make i ka lele naaupo ana iluha o, kela pohaku uluwale mai iloko o kela kawalele mau ia e lakou i na manawa i hala aku la, Hookuu maikai iho la o Hiiakaj i ke kino o ke kaikamahine makej ao kona ma'naWa no ia i uhau j aku āi i hoola noj 'ke kaikamahme make. j 'E ka pua 6 k'a līima e, ■ v Homai ana hoī fie-ola. | ' EMakua ika nua oke kai--e, Haawi mai ana hoi ua ola-e E o-la kuu kama i ka hūa o ke kai-e, ' . A ola'hoi ia Kane ola e. ' • - i

Ia pau ana no o kela kanaenae leo pule ana 1 hahau aku ai, alaila ku ae la o Hiiaka iluna, a pua ae Ia i ka pa-u ōna a paa i ka lima, ao kona hahau aku la no ia ma ka akau ame ka aoao hema o ua kaikamahine nei, ha iho la oia ma ka waha o ua mahine make nej r 90 ke ola ae la no ia o Ua kaikamahine. neī. 0 na wahi 0 ke kino 0 ua kai— kamahine nei i palapu i kona manawaipaai i ka pohaku, a me ka poh§ku hoi ploko oke kai, olelo mai la 0 Hiiaka i ka ohana oua kaikamahine nei i hoola hou ia ae la. "Ka, auhea mai oukou. ua pau ae )a hana no ka hanu ola oia nei, ao na wahi palapu oīa nei 1 pili a«;u i ka iii, aiaila, na oukou aku hoi ia hana e hana aku aiHe nui na lau nahelehele 0 ka uka o.keL kuahiwi, a oia hOji ka P!|kou §1 a , kapai mai ma ka il! oia nei i hoopalapu ia e kela pohaku ino, a aole r\o hoi loihi ka manawa i koe ao ko ia nei ola loa no ia, 0 ka'u hana hoi 1 koe, oia no hoi ko'u kii e hu'e i kela pohaku kanaka ©ku mai la ma keia wahi 0 ke kawa-lele 0 oukou " 1 ka lohe ana 0 kela poe i keia mau olelo a Hiiaka ia lakou, ua pane maf 3a kekahi poe 0 lakou 3 keia mau olēlo ano kanalua nc ka mea a !a nei i kamailio aku ai. *Tehea anel hoi e hemo a( kel.a pohaku nui ia 00 kt? kii aku e hue laia, oiai, he ix>haku a tK\ nei kela a lohe ,i. ke K ao» Ūa uln ae la ola mai loko aa 0 ka hohonu a ompaa paha kona mole Hoko 0 ka hohonu 0 ke kai." Mamuli 0 kela mau oloio a ko Makua poe kini, ua pane aku la o nuaka 1 keia mau olelo ialakou e hoopau \a ai ko lakou maneo kanalua. * * 'Heaha hoi ka mea e hemo ok ai ia ia'u, oiai, ua heni\j ae uei hoi ka poiiaku 0 ka ma iaia neL a he pohaku ike maka ole ia hoi ka make, aka» 0 feeia pohaka nahaha waie hoi ? o : a ka hoi oia ke itce maka ia aku n«i, m me& nahaha w&le no ka pohak' l .. Eia ka oukou haua 3fu — hoiUolaku kv*uhi ha'e, ae bw|.<i .-H ka; i kc]4 £ j|Mka :>)i O k<>'. * U»U <aiu ae ;ui wiil?" uk u v-ukc.v. 1U u > kela .-i Ua i h4iu I£u i ,kvU :*.> _

- Ai uui uo hoi koaa ot>lea.|<ilaila p&a oia nta ia wahi aua eku ma— haoi mai la, aka, i hapa uo hoi konā ikaika, alaila, e lele ana oia iinna a haule ftku ma kel-4 aoao o ka lae o Kaena, ae pili ala lioi ma ka aoāo o Waialua, ae ku-kolia aku apa oia ma keia uuia aku i t>a k«m a kau, I hai aku no nae hoi wau ih oukōu, wahi ao a Hiiak*» i hoomau aku ai i ke kamailio aiia i kela,poe kamaaiua o Makua. O kainoa o k&a pohaku oiā nō o Pohakuioa. He kupua keia po—► haku no keia mau kai, a he pohak« wawahi waa a pepehi kauaka oo hoi. He kino kanaka māoli no kona i kekahi manawa. a no kona hoowaha i ka ui o kela kaikamahiiie o kela Johana, a oia ke kuinu o kona oili kamahai gana ae nei ma i keia wahi a oukou e lele kawa mau ai a oukou boi i hoomaopopo niua ole āi he pohak'u kekahi i ulu kamahao ae la mai ke kai mai. I na e hemo ole keia pohakn ia'a ' alaila, e lilo aua keia pohaku i pokaieu hana hooinafnoino mau ma keia mua ak<t, ae Uui ana tra waa ē pofno, ae nui a«a hoi na ola kaoā■ka e poino pu ana nia ka ia i*ei mau hana ino, ao ko oukou pale— kana no hoi, oia kona lele la'u mai kela wahi ooa e ku mahaoi mai la." * , ' - /

īa wa no 1 ku ae ai o H«aka ifwna, oiai hoi ka oliāna okē kai- * kamaīiine e lioihoi ana īaia i kauliale no ka hooko nna aktt i na olelo ao a Hiinka ta lakou, Ia Hiiaka e hele nei inanuia, a ia iō ka lehnleha o na kanaka' t»e na % wahine k£ hahai nef tnahope o k£ia wahiue inalihiin a lakou e ano hoohihi nei. V ? Ak« o Hiiaka ma kae maī a kalii o ua pohaku nei e kn ana,. alaila, huli ae la o Hiiak? a ka— mailīo īnai la j na poe i hahai ak» la mahope oua i keia uiau olelo. "'O kā ponahakai keia o Kilane£t» 0 ke kokoolua keia o kē Kilauea i kahea ia i Kauai, āo ke kolu ona Kilauea, aiala i ka mokupuui uui . o Hawaii-nui-kuauli i houpo a Kaae. Ao ae ia iuo hoi la i k» haoeoe ae nei maanei,, hē kauakā kino maoli no keia. v . O Pohakuloa ka ia iaoa pololei. fi i«le aua hoi wā«* e paio uae ia, āe olepe aku -hoi īaia iuai keia wahi aku. ae pau ai hoi kaua mau hana i«o wawahi waa a me ka hoopoino pu hoi i ke ola o na kanaka. I naua ae a ua nei oakon, ai pii ke kai iwaena kouu o ka moana me he wai puiiani alā, ai hina ke ka* flttna o ke Kulaokāla ae uei, al«i]a.

Hianao ae oukou ua make ke kino i« oua nei iVti, alaila, e |ke »1» no onkou j k» lele o keia kino pohaku o na kanaka nei mai keia wahi atsa e ku mahaoi m*i ~ wi.** * , * - — -■». Ika pau ana no o Ktu ruas olda i HlUk*i, 0 koua ao »4 i lele ajtu ai iioko o ke k-ii. a ma k*hi hoi o kela ponaha-kaī. Ia koke no i mai 'ai ko kai koo, a ho!c n« lio! \ kaaa |m:ii ikaika ō kc e iui iiuua oka aina, Kupikio kst jmoaua, popoi ka ikaika o ka aalā f ii»aa oka »iua t a hu? ia Ia i fes ftit» ok« kai a knak?* ae U I 'nka o lea aina. Halulw ]āuaa 01l |na umkalae i ka maoli o ke |kaiepoiaaa r.ie ka o k€ ik«ikoo ik>Htk«t a aok oo hoi |i ike ia kekahi kaikoo <? ko u ! e Uk« me keia « lakou e ike uei» * j I i li-uik aiu uo o H4«fei fibzksi si kC kU % SO kou;i n&low&ie . '*kn IH> W. v « aosc oi.i I ik;> lion s li*. *n« k. fc v.?!U • e r.jiri bi*£';2 'l*w i kona •:»: n ; _kvi v> k. -a r '•>O : - ; 'l