Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 27, 30 November 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(X>io ka pomaikai okp ka . H9KU poe heluhelu)

Manao .wale ae la kela poe kanaka iehul§hu o ua r make la keia wahine malihini mamuii o ko.na. nalos;aleJ.pa ana aku Ia iloko o ke kai, a ua lumillumi ia aku la paha e ke kai ikaika, s>iaj,' aole no kekuhi o kela poe i ro,anao iki* o ka Wa~ jbine hookala-kupua kei.a o Kir: lauea, ao ka jPokii_ jvahine mananui hoi o Xa. M o vwatiine o, Ki— lawea.. Ua,nyi ko lakou manao aloha no.keia .wahine i nalo\yale Āonua aku la«Daai ko lakou alo /|ku. . , „ _,

I f Ia lakou na,§ §_nyne §na no ka o.keia ,waMne is4iJhjui, ua nke'koke a}& Ue q KIo. ai 'jpii.3fi hoi aku ?a lakuu i ka mau no,o ka pii ana q aejike Ipa jio hoi me . waiiiil&ni i ka moana,. Lele ia.Q ka wai $ ku pololei ala. puna a komo 0 ke aouli, a„jaole po hoi i loihi iho ia ike ana .o i kela. pii, 0 ke kai a ,korao i ke aouli*' pia no ka .mauawa 0 ua poe kanaka .nei i jke aku ai i uhi ana ae o Jte kai i ka uka,p jCu}aokaīa, oia no v o§ 0 ka.. ua hun§ Jiilii i ka isyya, . ī keia ike ana 0 na kanaka i keia hiohiona e like me ka kal wahine i kamailio mai ai ia īakou alaila, hoomaopopo ihola lakoti,' aole ka i make ua wahine nei, eia' ke hooko ia nei kana mau mea apau i kamailio mai ai ia lakou 'mamua o kona luu ana i kela ponaha-kai 0 Kilauea. | Ia mana*a 1 ae ai kekahi oīai ano ikaika maoli. ae hoonaue holookoa ana l kā Mokupuni holookoa 0 Oahu, a ia inanawa pu no hoi i lohe aku ai kela poe kanaka 0 Makua i ka halulu ikaikā ana b kiēkahi mea kokoke !oa 1 ko lakou wahi e ku' nei, a ike f)u aku la no hoi lakou i puko ana ae 0 ke kai me ka ikafc ka loa mai kela ponaha-kai 0 Kilauea, a ia manawa pu no hoi i ike aku ai lakou i ka oili ana ae 0 kekahi mea eleele nui mai loko" ae 0 kela ponaha-kai, a lele ko—>l heoheo ana ua mea eleele nei ii ka lewa- 1 „ka ike ana aku 0 na kanaka i keia mea eleele nui ej lele ana i ka lewa s ua hoomaka ae: na kanaka 0 Makua e uwausva| me ka hookani ana no keia mea kupaianaha a ko lakou mau thaka e ike kumaka aku nei. Ua kahea leo nui ae Ia kekahi poe 0 iakou me keia mau olelo,; ' "'Auwo ka mea nuī e t A ia la ke lele koheoheo ala i ka lewa, a \le nee aku U no ka l&e 0 Ka — ' He mea oiaio no t ijka uiauiawa uu i aku ai q Huaka iloko 0 kela poualia-kai 0 Kilauea. ua h*i&wai koke aku la no oia me ke kino mano 0 Pohakuioa, »0 ke,— kahi hoi o na kupua ino 0 na kai q Waianae oia mau la kohullu waie i haia aku la o ka noho ana lo ko Hawaii nei poe kupa, t T a Ihoomaka fa iho la ka hoouka ĪUaua ikata ,ana uiawaena o' mf ke Hluo ia ua|PQhakul» ml j

Uaneeaku la ka laūa hooili kaua ana a hoea loa aku la.J kai uliuli, a ia manawa i lanakila aioHiiaka maluna o kona hoa paio, a ike aku la hoi na kanaka 1 na hoailona a ka wahine mali— hini i kamaili" mua ai ia lakou, a hoomaopopo iho la lakou i ka.like loao na mea ā lakou e ike nei me nameaa ka wahine malihini i kamailio mua aku ai ia lakou, a ma ia ano i manaoio Iho ai lakou, aole i meke ka wahine malihini i kelar kupuino o ke kai uli. X ka make ana o kelā kino ia o ua Kupua nei, ua huli noi mai la 0 Hiiaka a hoea i kela ponahakaioKilauea, alaila, lalau ae la

na lima mana o Kinaka i ka nioie o"ua pohaku kupua nei, a me ka ikaika lua ole no hoi o ka, wahine 0 ka hikina, ua kjofa ae la oia i |ua poha'ku nei i ka lewa,,a oia ka mea i lioonaue ikaika ia ai ka mokupuni holookoa 0 Oahu. I ka lele ana o ua pohaku nei no kahi a Hiiaka 1 ka-nailio mua aku ai i kela poe o Makua, alaila*, hoea ae la oia.mai, kahi no ana i !uu "mua ai, oia. hoi mai kela ponaha kai no ho| o Kilauea, a kau hou ae Ia oia i uka o ka aina, ae kokoke ana hoi i kahi a kar?naka e kuku aku nei me ka uiha loa i ka pahaohao no . keia maaj hana a keia .wahine malihini.

I keia lele ana no ,hoi 0 uaj pohaku nei a haule ma keĀ' aoao 0 ka Lae 0 ae pili ala hoi 1 Waialua, a ,eia. no ua pohaku r nei ke waiho nei, no n, hiki i keia , la, ai kapa ia no e ko Waialua me c ko Waianae a hiki no i lteia la 0 ao ka poe holokaahi no hoi. e ike aku ana 110 hoi lakou I ka w.sil\o jmai p. kela pohaku loihi iwaena 0 oa pphaku lehulehu e wiiiho mokaki ajia ma kahi kokoke loa.iio hoi i ka Lae 0 ,Kaena» . Noiaiia* nia keia mahele 0 ka moolelo 0 Hiiaka, ke ike ae la no kaua e kuu mea heluhelu maikai i ka moolelo e pih ana i kela pohaku kaulana oia kaha 0 Kaena. ma ka huli aku hoi 0 Waialua a oia no hoi ka inoa i hoike ia ae la o Pohakuloa. ! I Keia manawa hoi a ino e I hana ana ma ka nioanā, ua pae [aela no hoi a Wahineomao me [ Lohiau ma i ke one 0 Keawaula. a pela hoi lakou i pakela ai kela ino i hoike mua ia ae !a, I ka pau ana no hoi 0 ko Hiiaka kamailio ana me kela poe mahope Iho 0 kona hoolei ana i kela kinp pohaku o Pohakuloa ma kela huii 0 Kaena, ua haawi aku la oia i kona aloha i kela poe kanaka, a hele mai la oia ma kana huakai hele a hiki i ka loaa ana mai 0 ke aikane me ke kane a lakoiL Ua halawai pu ae la no hpi 0 Hiiaka 'me kekahi poe kamaaina 0 kela wahi, ai hoomaopopo hoi i kela mau hana kamahao a Hiiaka* oia hoi kekahi poe kamaaina 0 Keawaula, ''Ea, mamuli 0 ko kamahao a <vupaiauaiia no hoi 0 kau haua a makuu iike maka iho uei,' uoiaila, ke hoouiaopopo loa 11 ei uiakou« aole kou he kino kanaka t* iike nie neū, aka» he kiao |>apaiua auo akua kou* Nqe kala.mai ue i ko makou oe i keia niuau.. , "Owai ke kupua 0 oe i hoea vm nei iwaēna q makou uei. a,i ike maka ihp nei hai makou 1 kau mau liana kupaianaha nui wale°' * V" i "&o kau nmau e ka makamak& maikiu, aole no paha he mea iiewa no'u ka pane aku i kau niiiau me ka maikal O Hiiaka-i-ka-poh-o pele ko l u inoa, Xani ia ua iohe mai la oukou i ko'u iw», eia ka hoi kekahi mea a v u e kamailio aku ia oukeu i ke-a _x v „ _ |

0 kela kuikamāhine i poino ai kona o7a, a'« hoi i hoola hou iho nei, e hpauau oukou iāiu i ke no eHma uiauawa, oia hoi a kua— | li |,, 3> . hod.ua u \pu hoi .oukou 1 lala no elima hou nu hoi mauawa i ka wai iuholū Ao ke pani mahope , oia. hoauau ana i ka wai Hiaoli. e i»a«i wahi ohiki makaloa, kanu i kela ohiki uialalo iho o ka paepae o ka puka koiuo o ka hak o ua kaikamahiue uei a k6kou. , > 1 ka hooki aua ae o Hiinka i. kana uiau kamailio ana i kela poe. o Kauweleau, .ua pane koke jnai la kekahi kaaaka , kamaaiua q kela

4 waht ia Hiiīika i jj;eia mau. olelo, "Kal oka pilikia aui o keia wahi, oia no ka nele i ka wai ole. He wai liapa kai ko m&kou wai e iuu ai. He aina wai ole keia a makoii e upha nei. ai noho ia ao . hoi.mai kp makou laau Kupuna mai." . , I ka lohe. q Hiiaka i kela pmau olelo a .ke kanaka k«maaina |.no .ka hoole i ka wai ole o ko lakou aina, aiaiia, kamailio aku la o ilii.aka i keiā raau olelo iaia. *'He aina wai no 0 ka hele no ia q ka wai mai Waima—. iuai a hoea ioa i Waialua. He wai 6 Waiiuanalo, a he wai mai uo hoi o Waianae, a Ue wāi mai uo hoi a hoe.a loa i Waialua. 0 Waialua nae, oia no i,a aina o Waia, ke keiki a' Haloa me Hiuauiauouiuae, 0 ka wai uae o keia wahi ia« a ia ilalo o e . waiho uiai la i kela ahua palaha-— laha. .Aē haele kakou e kuhikuhi aku wau ia oukou i kahi o ua wai nei o oukou, a oukou hoi e ik.e ole. iwi ī ko oukou kumuwai," : oko Hiiaka aiakai-aku la no u i ua poe kauiaaiua nei o Keāwaula i kahi aua i kuhikuhi aku ai, Hoea aku la lakou i kahi a Hiinka i katnai!io aku ai ia iakou, oia hoi kahi ma ka huli mauka o Keawa—■ ula. Ika hiki ana i Jtela alaila, ku iho la o Hiiaka ma ia a olelo aku la i na kanaka e ku niai ana. "Ea, e wawahi oukou i keia papa one, a iho oo o kā loaa no ia o ka wai or>o fia oūkou.' Aka hoi, i qu— e luhi ole ai ī k« eli ana, ja!aila, na*u no hoi ha e pao ae ka fwai a oukou." 0 ka manawa no ia o Hiiaka 1 tmli niai ai i kona pati, ai ka hoea anā inalīinH o koua poōhiwi akau, ao'kona hahāu iho ta tio ia mahma o ka papi-kumu-oīie manoanoa. atsa ka mea i !ohe ia, a bof hamamā ana kekaīii hia hohonu mā kahi a Hiiaka i hahaū iho at f fea pR-tt ona, a ia mauawa oia i katnai!io s akti ai i kela poe k&waka e ktikt3 x inai an.i a uau& ī km man hana kamahao a Rnaka. f r Eia ka wāha o ka hue-wai o TotiVou- 'A ke loh<e aku ]a no hos fonkou ? ka owe o ka wai olalo. |Eia keia wai e kāhe nei niālalo o |kft honua fi hoea loa iwaeQ;i konu fo ka moana o Kaieiewaho. 0 |keīa maOHwai,'īue n* manaWiU o |ttft kahawai elia o Kaena. ua hui ffakoii nia ia wahi, Kolaila, eia |wīft« hele nei, a unn p ina nae fhb? oukou i ka*u mea i kamailio • āk* «e! U oukou r.o ke koikauu— fhine $ kakou. | Elu oko aku oukou i kuu k&uioha tio konk hoauau mua i5 ■kM kualima, a 1 h.oauau hoLi wai luv.lv.ii r,v"> elima :iq lig| |munawa. ! Pau no keia mau* ote«o a Hiiaka >ala|!a, o konahsawi ae !a no u i k* | aloha i k"?ia poe kauhk'i e kaku I aku nei e ana i man !Ckieb» aiail.»» hele aku ia uo hoi o|a , a hui aku I* me Re aikaue ame k£ jkaue uo hoi a Ukou, ahiU, — t luui «ku la uo UiU U koi;. IBiSigMinB|BfflBgiiWißBgpMpMfci^^KteM