Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 28, 7 December 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) "Maikai no ko oukou hole ana ma ke kai, a mauka no hoi wau o ka aina e he'e aku ai, a kahi no hoi a kakou e hui hou aku ai>" O na kamaaina hoi o Keawa— uia, ua hahai mai la nohoi kekahi poeo iakou a hui iho la ma kahi lo ka waa a Lohiau ma e ana, alaiia, kamailio aku la no ua poo kanaka nei ia Lohiau ma i keia mau olelo, 41 Ea, e kau no oukou iluna o ka waa o oukou, aDa makou hoi ia e hapai aku a komo i ke kai."

ae oluolu raai ,lanQ .hoio Wahineomao rpa i keia inau olelo muikai a na kamaaina o keia. wahi. ai lakou kau io ana no i|una o ka waa o lakou, ua liapai maikai ia aku la ko lakou waa a iana ana ike kai. īka lana ana, i ke kai, ua hopu ae la no hoi o Wahineomao i kana hoe mahope o.ka waa, ao Eau-o-pala-a hoi mamua o ka waa, alaiia, olelo ' aku la o Hiika i keia mau oleīo j i kona wahi Pokii Kahu. "Oia! Huea ke kai o Kona. OUpa ka hoe ike kai Koolau. Q. oe hoi eke aikane, ouli hoi ka hoeehope, āo ke one opiopio i makua ka paena waa." f Oka 'manawa no ia o Pau o- | paia-a i oehu iho ai i kana hoe ma !ka mapuna hoe akau, ai ka hoi jana hoi oka mapuna hoe ma ka jaoao hema, a hele koliuliu ana j lakou nei iwaho liīo. Ia manawa ji kamaīlio ae ai kamaaina o uka 10 kela wahi. "Kahuhu, he |ka hoi kela aka wahine ikaika nui wale ike kulai-hoe." " j Hala aku la ka waa ma ka mo(ana f alaiia. oko Hiiāka hoomau mai Ia no ia i ka hete ana mauk'a o ka aina, a hiki i kona hoea ana mai ike "one opiopio o Makua" Ia Hiiaka i nana mai ai i ka poe o keia wahī, ua hele a ohu i ka maile laulii o Koiahi, a he ui mai lio! kau i ka ohu kai o keiā poe o keia ksha Ika maile kaulana oia mau kuahiwi* ia Hiiaka e hele aku nei a ko koke loa i kela wahi, ua ike aku la oia ia mau hoāhanau o lakou,, oia hoi o Mailelaulii me Koiahi, aiaila, hu ae la kona aloha no ia mau hoahanau o lakou. ao kona manawa no ia i hapai ae ai i keia kau ia laua. Aioha wale hoi.olu» e na wahine e» li wahine noho kuahiwi, noho kualono- —e E Mailelaulii me Koiahi hoi ~e I*a pulu-elo walo.olua hoi e IMie kiUkili hau o ; Kaa]s q Aala mai ana ka maile laulii, j Hooialawo i kino oke I . aloha. | Aloha olua o nuho mai la ike anu, Eia no hoi wau la ke hoi nei-->a Aloha oiu-a # a alona iiiai Uoi ! t a. | * Hoomau aku !a no keia i ka ;hote ana a hijki i kahi e akoakoa 'anu ka aha« kanaka, ae | hoi lakoa ike ieono oMa •ku», ,a!aila,f haawi aku ia keia l ; ks,wui a-oha « lakou. j "Anoai Jale oukou o nonoho |mai «oi i kaone opiopio hot o ka 'aina, Aiohi, ea» M

la manawa no hoi i oholike mai ai kela īehulehu i ko lakou aloha iaia nei, ame ka ninau pu mai iaia nei, "He mahhini oe la i kipa mai ne? i Makua nei?" Ua ae aku la no hoi keia me ka olelo pu ana aku i keia mau olelo ia lakou. "Ae. He malihini'KElA LA MAI Hawaii mai a hoea i Kauai. A mai laila mai la keiaMioi ana m£i la a hoea iho la io oukou nei la. E kala wale ka'u hele ana no Kauai me ko'u mau hoa, a ma na Koolau ae ka makou hele ana ae a hoea i kalae ae nei o Kaena, a mai ilaila akir ko hiakoii holo loa ana a hoea waie no ī ka Moku o Kauai, O.ko'u mau hoahele nae o ka hele ana a hoi hou mai la, a ia aku nei lakou maluna o kela waa e holo ala, ae pa? mai ana no hQi paha io oukou nei. Ke ike nei nae wau i ka oukou e hana nei, oia hoi ka wili maile ana. Aloha no hoi ka wehi o ka aina.',' I ka lohe ana o na kamaaina o Makua i keia mau olelo hope a Hiiaka, alaila, ua ninau mai la lakou iaia i keia ninau, j "Ao hea kou aina o ka hele ana mai a hoea aku Ia i Kauai. a huli hoi mai la hoi mai Kauai mai e like me kau e hoike nei?" Ika lohe ana hoi o Hiiaka i keia ninau maikai o na poe ka — maainao kela wahi, ua pane aku la no hoi keia me keia mau olelo

ia lakou. "Aia ko'u aina la i ka hikina a ka la i ke onaona hala o Keaau e liKe no hoi me ko oukou Keaau e hea ia nei. O Puna paia-aala i ka hala ko'u aina i hele mai ai, a oia la' i lohe mai hoi oukou." Mamuli o kela mau olelo kai a Hiiaka, ia lakou, ua komo iho la iloko o lakou ka manao maikai no Hiiaka, aua kamailiō mai la no kekahi poe iaia ia ma-— I' nawa. "Ea, auhēa mai oe e ka ma— hhini, a aia hoi a pae mai kou Imau hoa aukai i uka nei, alaila, | e paina wahi ai hoi oukou mamua oka au hou ana aku i ke kai ; loa."

} Aole no hoi i loihi loa inahope f koke iho no o keia huakai kamaiiio ana mawaena o na kamaaina 'me ia nei. ua pae io mai la no īhoi o Wahineomao m& i ke one o Makua, ai huki ia mai no paha iakou e ka mana o Hiiaka. Ua miki aku ia na kamaaina o a kokua mai'la i ka h&- , pai ana i ka waa no uka o ka (āiua. j, Nana aku la ua poe kamaaina |n«i o Makuai keia poe malihini j kipa iko lakou kahaane, a liooliuaoiwpo iho la iakou, he poe j īuaoli no keia i iehia. ka ui iiuna Jc lakou, ao na mea oi ioa no nae } o ka ui iwaena o.iakou. oia no ka j wahine ihookamaaina.mua ai me j iakou, ame ke * kane hookahi o Ikeia wāa, he kanaka ui kilakila aaoli no kela* ai ike ole ia e ,ko lakou mau tuaka kekalu kanaka ui ma ka mokupuni o OahuUa ne iho a ne. aku la iwaena kelapoe kqmaaina ka ,ui kilafkila o ke\a wahino iuua* ame ikeia kane liookahi uo Uoi, a ua j.nu iho lq, no iwuena o ua poe .kamaain» uei ka oleio uialu afia, a|ano ka ; hoa e .kohu ai $eia ui tnc lvc'a waiiiue i k)pa mp mai ai i\v aeaa o lakou, I Ua #leu koke aku la no ua poe ne» o Makua a make |kW puaa t a puhoio no hoi ka mpa» kau no hoi n& iawaiu ia i ke | ahi iaaahu. a hoomaka ae .ia r.o |Uoī kekaii» uiau kauiaa>na e jlitH»waii n& kumau umeke jkū j uwaia. HoLo aku ia ho? kekau*. kane me ua wahine i ka iuu >-ana, ao kekaiu poe Iwi i ke ku, r Op'h r , a olii ohiu uo ho; kekulu ,poc i na hua ina. a me na hau.^e

uke mouipna, a wailio iloko o na . pi-laaii, ua niakaukau.mua 110 na iuamona iloko o na kilu puniu. TJ« hana niaoH iho la no kela poe o Makua he ahaaina.hookipa uo keia poe malihini. a lakou i malwlo nui ' ' ai, • v./v^ A makaukau na niea apau i hoomakaukau ia n»a Keia papa-aha— * aina i hooiuakaukau ia, ua noho iho la na mea apau ma kela mau papa-ahāaina. Ika noho aua nae J o na niea apau, a oia'no ka uianawa a Hiiaka i kaiuāilio aku ai i na poe kamaāina lokomaik.ai i keia mau olelo. ' ' • •-* "JĒa # eua kaxuaaina maikai o t keia wahi, e oluolu n.Q oukou e hookuu mai ia maua/ oia hoi owau me keia wahine no hoi e noho nei »ia k'iu aoao hema, oiai, aole uiaua e ai ana i _ko oukou loko — L maikai, aKa hoi t o ke Aiiikane uei a makou ame keia wahine la, o laua ke ai ana i ka lokoiuaikai o oukou, oiai, ua niaona mua no hoi maua. 0 laua nei o makou ke i hoonuu aku i ka lokoinaikai o , oukou eua kamaaiua o keia wahi i hookipa." ...._

"He keu hoi ha keia a ka mea pilikia, oiai, o makou ka. hoi ke a; uie keia mau malihini, a nolao , mai olua i ka pololi. Ua hoomakaukau ia keia mgm mea vai 110 oukou na malihim, ā he hoaai ; wale aku no hoi inakou. Eia ka lioi aeie olua e paina pn mai ana memakou." He māu olelo keia ikamailio.iam.aie. kekahi wahiue 0 kela wahi, ā oia no hoi ke Alii — wahine o ua aina nei o M a kua. "Auhea mai oe e ke .Au.iwahiue. o keia wahi, ke ai uo hoi na hoa o in aua aei la, alaila," o ka mak<S»t ai like atia uo ia 1 ka lokomaikni o* oukou e na kāmaaina maikai okeia wahi. O. ko maua ma« waha, no keia, ao ko l»ua lokomaikai īa.. ana mai e oukou, ua ili pu no lekomaikai malun.a like o mākou. E ae mai nae oukou e.na kamaaina e uhau a.e'wau i wahi kauuenae puie hoi uo ka ana o ka papaaina ohuohu a oukou." Q ko Hiiaka paeaea aku la no ia i keia kau pule, hoomaikai i ka papa— • aina. 0 Makua aina o Maile-laulii, Aina a!oha o Koiahi i ka uka, Ma uka hoi ka'n hele āna mai,. 1 ka nopn hulili a ka la, La olalo o Waianae e. O kuu nae aloha 1 ke oho o ke* kupukup», 0 kupu, o laua ku iuauao e ai, E «i i ka ai a ke alohn, U* iho «la wau eke hoa e, 1 ko ai leo o!e, he hookahi uo leo, He axat, he nuv—j hoi e 4 K katu.au a hele ae ke kamahele». Ua ike iho la uo hoi i ke oue opiopio. A pau keia k«u a i aku ai. M nh, o kona kama—" iho akn la no ia īke k.me \x Lohiuu mau o]elo. 1 rt K Loh!,iu i ka polo ! Pa iho i k» i\ : eL'.o WaiUnae. N.ui a! o k'> AHi- M.ioua k* A!i>. ao ko maoiui 'ana no lio? i,i. A'- m k.* ;oko:ua:— !katoko A.!ihvah:rc M .kua uei, loOhMtkoloro Ker,„-,: ;:o hoī. w | I HakaJ?» no kela buu ■ olelo a Hiiok.;, .'l ii.a, oko Lohiau 1 1.*ī.iii ta mo iīj ua puaa a \>< h.\ . ka nv.,lu, ao Jka onUi ne 'a n ;•* i ka uuki .i 1 oniu a. he JuKvaon: wU- ka j*uu, a lie oao * wai hoī k'**\ j X; 5. u v v. k.t »;« ouu-i i ba , i h .k īuk.u; Ui, o | K.i liho : «K«? iA HO ia Uit.S» o |»ap.a iu, \ic .u pa m.i |hv>i sui uw m