Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 30, 21 December 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) *'Auhea mai oe e ka malihini maikai. O ko'u wah? no keia i hanau iā ai, a mo'a rio hoi ka'u pulehu maia la i keia wahi o'u i hanau ia ai, a aole loa wau i ike me na kamaaina pu no hoi o Makua nei, he ofie kani kekahi o Makua hei, e like Jhoi me'ke kani 0 Nohili e kamailiō ia mai ai e ka poe o Kauai, ao ka ai'na hoi au i hele aku nei a'huli hoi mai la no kau huakai hoi i kon aina i ka hikina a ka la, Ai hele nohoi a oiaio kau mea 1 kamailio ae nei, ālailn, he mea kamahao loa ia ā makou na klni o keia'aina i ike mua ole hoomanawanui iki 'iho kaua e ke Alii, wahi a Hiiaka i ka— . mailfo aku ai i ua Aliiwahine 'o Makua; A ia hoi a pau ka oukou paina ana, alaila, hele ae hoi kakou a kuhikuhi aku hoi wau ia oukou i kahi o ke one kani o oukou nei," I kapa® io ana. jxo o ka paina ana o na mea apau» alaila, hele, like aku la na mea apau no kela: puuone kani hoi a Hiiaka.i ka— | aku ai ia lakou, I ka hikii |ana o lakou i ua puuone nei,' alaila, o ko Hiiaka pii aku !a nol iā iluna o ua puuone nei. ] la Hiiaka e pii ala i keia puu-j one. puiwa āe na mea.apau e ku ana malaio o kela puuone, no ke' kani a nōnolo pu o m wahi.a ke. kapuai o Hiiaka e hehi ai, a f .oia no ia 3a o kanunuluaka leo' 0 ke kai. j r 1 Ia manawa no hoi o Hiiaka ii ( kahea mai ai mai luna mai o ka puuone i ke Aliiwahine o Makua e pii aku hoi iluna o kela wahi a Hiiaka i pii mua aku ai. I ua Uiiwahine nei e pii ana iluna jo kela puuone, ua lohe pu aku la no na mea apau i ke kani io no o ke one e like nd hoi me ka lohe ia ana i ka pii o Hiiaka. I kela me keia kapuai a ua Alii— wahine nei e hehi iho ai, e lohe ia aku ana ke kani hoene ana o ke one me he kai ala i ka pueone. I ka ike ana hoi o na poe ka— maaina o Makua i ke«a hana kamahao o ke one o ko lakou aina, alaila. ua hoomaka iho la hoi lakou e hahai aku mahope o ka mehou o ko lakoū Aliiwahine i ame Hiiaka i pii mua aku la. ¥ | I ka hiki ana o Hiiaka rae ua I Aliiwahine nei ilunaokapiko o |Heia puuone, alaiia, huii mai la q • Hiiaka a kamaiiio mai ia ia .ua (Aliiwahine nei o Makua i keia (mau olelo. j ' 'Ka, e ke Aiiiwahme o Makua |nei, i na oe e moe ana ilalo ko ;alo, »oko poo hoi iluua nei, a jUHa t kahea aku Ko) wau i | Alii o olua e kii mai a huki ia oe jma ko mau wawae e kt; alii» | alaila, lohe ana no oe he kani janohv#ilo& la, ai k&awalo aku J mai ki kani a kaua i loho mua |iho kaua i pi! mai iKi/' i 1 k| lohe ana no o ua walune «Aiii nei o Makua i keia rnau okuo • |a Hiifca, ao koua moe io sho ta| [no!a«ato lee a!o, oki, & is no!

kela manao hoohihi iloko ona no ke Alii kanaka ui o Kauai. Ua kahea aku la no hoi o Hiiaka me ; keia mau okk> ia Lohlau no ke kii mai y huki i na wawae o keia :Aiiiwahineo Makua. , "12 Lohi&u-ipo i na hala o | Naue-i-ke-kai! E kii mai hoi oe a paa ae i na wawae o neia alii o oiua, a huki aku hoi oe ilalo, ae ioh© hfiu ai hoi. oia i ke kani <> ke one o Makua nei, ae pau ai kona kuhihewaike kani io no o ke one o kona aina hanaul Na Hiiaka hoi ka,leokena no ke kii aku e huki i ka wawae o keAliiwahine o ua eleu loaaela-hoi ua Alii Kauai nei t oiai, aia no hoi ka iini me ka makemake iloko o Lohiau no keia.Aliiwahine o ke one opiopio o Makua. Paa io no na wawae o ua Aliiwahine nei, a huki ia ana iialo.o ua puuone nei. Ia Lohiau e ko nei i ua nei o Makua i!aJo ma kor?a mau wawae, ao ka ne ae hoi o ke kani 0 ke one e like me ka hanehane o ka po, ai ka hui ana iho ho.i me ka iima o Lohiau-ipo e hpki-lomi ala i na wawae kilipohe o ua Aiiiwahine nei, aole i kana mai ka ialawe maiie p ka haKuko'i ī ka houpo o ua "Ui nei o ke one ©piopio nei o Makua, . Eia hoi o Maile-lau-lii, o Koi—> i ahi hoi, a me Hala-i-ka ipo, a me ( ko lakou mau ohu hoi apau, ae nana aku hoi i o Lohiau i na wawae & ke Alii— wahine o Makua, 'ua komo. pu mai Ia no hoi .iloko o lakou *na mapao hoolaau ē pono no hof e _loaa ia lakou pomaikai, oka pa anai o ka lima o ke Alii o Kauai ma ko lakou 010010 wawae oiai, ua ike aku h no "hol lakou i ka lomilomi o Lohiau i ka 010010 ' wawae lioi o kela AHi o Makua/ f Mamuli oia makemake iloko o jlakou, ua pii akii la no hoi lakou ;iluna o keīa puuone kani o Ma— |fcua, a 'moe iho īa no hōi ko lakou alo ila ? 6, alaila, kahea mai la' no hoi lakou i ke Alii kan'aka ui o Kauai e kii pu aku hoi e huki! pakahi mai ia lakou ilalo, ai ike 1 pu ai hoi lakou i ka hoene kani 1 {o ke one, amēkapa pu īho hoi o ( ikaiimao Lohiau-ipoi ko lakou| j mau oioolo wawae, a mea hoi o, loaa pu iho no hoi a pomaikai ial ilakou ma ka lomiiomi pu ia ana, iho o ko iakou mau 010010 wawae- i Mamua nae o ko lakou hana ana i kela hana, ua huli like ae la lakou lakou Hoahanau Hiiaka a kamailie aku la i keia mau olelo iaia. **E Hiiaka hoi e> e olelo aku; hoi oe i ke Alii o Kauai, e kii; mai hoi e huki aku ia makou; iialo, a inano hoi kona he make | make e lomilomi iho i ko makou j mau 010010 wawae, alaila, ua noa | no hoi iaia ia hana, e Hke no hoi me kana i hana aku la ika Alii —• j wahineo Makua nei/' j Ua akaaka ae !a o Hiiaka i. keia mauolelo a kona mau hoahanau, a kamailio mai la ia !a— 1 koti i keia mau 01010. **T T a ponokela, aka. e ' hooma-' tiao ho nae oukou o * kuu maii Hoahanau, o ke wa'o no ko oukou kuieana, aka 4 waiho aku no na ka Haku K«»kuaana o kakou ka waiwai nui oko aleha, oiai, ua laahia oia na ua Haku Kaikuaana nei o kakou/* ' 'Ua pono io no nao ko oukou; hoohihi ana i ke Keiki Kauai, »1. ka ioo aloha a Haku o kakou. | tka. e akahele no nao ka mako - ' make a loko, Elia ka'u i6 oukou> ! e huli iho paha ke alo o oukou i*a*o, a na*u hoi ia e kahea aku | iaia e kii mai e huki wawae aku iialo.** \ I hakalia no apau kela nmu joie*o a Hiiak». o ka huli papu iho llanowo ua poe wahiuo noho Ikuamwi nei iialo ke ak>. alaiīa. 1 ! ' _ i" ' m

kaihea aku la o Hi'aka ia Lohiau- , ipp me keia mau o'lelo ano hoo— kaau no hoi i ka ipo a lakeu. ■ 'iiia ala hoi e! XJa loh-6 sho nei na wahine au o keia noho knahiwi i ke kam o ke one o Makua uei i ke Aliiwahine o Makua nei, ao lakou aei hoi kekahi e make—make nei e lohe pono hoi i ka uwe* hone a ke one 1 ka pueone, uolāila, e kii tuSi hoi oe ia lakou nei, ae r huki pakahi aku hoi ilalo, Ua noa no tiae ia oe ka lomi ana i ko lakou nei mau 010010 wawae, a malaila iho la 110 nae pau kaua. ,t Ike iho Ja no o Lohfau ua ahu— waie no kana hana i kana wahine, ai keia poe wahiue uoho kuahiwi no hoi, ua ano pii . ae la ka ula '■kanaka niaikai f i koua māu papalina." a ua okooko ae la hoi ka ui kanakā māikai iluna o kona mau helehelena, a ua ike akū Ia .no hoi o Hiiaka i ka pii io īuai o ke kulana ui kiiakila o ka lakou kāue, ā ua mīnoaka iho la ois, oiai oiā pu no kekahi i anō hoohihi no ike kane a lakou 3. ko e waleino hoi ke]a manao nui i na olelo hoo- ' paa i ka Haku Kaikua&na e noho inai ]a i ka Halealii o H«l«:iiiaumati. ' Ke eleu wale ala no hoi o Lohiau a hoea ana iluna o ka puuoue, lalaiia, lalau mua iho īa oia i na ! wāwae o Maik-]au-lii, ā huki a"ku []a ilalo oka puuone, a uwe hone, lae la no hoi ke one i kda manawa ' a Lohiāu e huki nei, Ta nianawa ptt tto' hoi ke loini a]a hoi oia ī nu 010010 wawae pmpuī o "ka Ui o ke Kuahiwi, a ua hele loa iho ]a" hoi ka manao kuko Hoko o MSi]e-]au-]ii no ke Alii Kauai. Ma ia hūki lana n'o hoi a Lohiau, «a puehu liilii aku la k» ]ei maile laulii o ua XS\ nei oke Kuahiwi, a he]e aha i kekai me ka aina pu, aole nae hēnana ia ae oia lē]e mokaki o ka ohu, 6ii«!, ua ]īlo ka manao lioohihi i ke r *Keiki Alii ui o Kanai/' Kaa dku la hoī ]a t\ahine ilalo* pii hou mai !a no hoi oia iluna o ke]a pnu onē, a hopn 'lho'" ]a «o hoi i na wawae o Koiahi; a huki aku la no hoi ila]o o ka puu one. " Ao kā hope loa hoi oka huki anrt o Lohiau ma uā wawae, oia no boi kela wahine o lakou, oia hoi o [H:da-i ka-ipo kekahi no hoi o na Vahine ui oia kuahiwi, ao ka ' wahine hoi o lako'i j ohu i ka h&la me ka hinano. Ua huki aku l a no hoi o Lohiau i keia wahine ilalo. " 6 ' • Ua korpo ibo la no Sca anoi me ka makemaki? iio&o o kela ul o na kūahiwi o Makua i ke sei&i KaUa?/ a«R, o "Kuu asaka wale co ke boo> maona i ko aloha, ak?, e koe aiu ana no oae ka waiwai na ka mta waiwai no ia." I ka haulp ana o ua poe wnhioe nei ibio o ka pv>uone, s!ai?f», k&<— mailio akn la o H iska ia lakou i keia tnuu oloio"V>9, pomaikmi maoli no ov>koa, ua pa ko mau'hī ika liaia o ke Keiki K«iUd?, t-ia ka ole la, ai Hai aku wau ia oukou, ma o*u ala | paha e hooko ia ai kel» olelo ka — |hisc t "He imi loaa aua hai eae s |inu6awai. v j iioi aku k o Ilu*ka iUlo o kek {puuone, » hoi ae b me ke AUī~ I w.ihiaa kamaaua o Makatu alaiia, ;sacQBiho la o*& i keia m&u ol>io ī u& nei. ' '&*, pau &e \s paliĀ kou kuhi— ia 1 ke ke one o kou aie» hanaia hei?'' . | "Ae, ua pau O ke [Jiuuju bo hoi o ko'u hoole &ua i k?» [kaai o fee oae o ko'u &iriH aei, ai* wahi oo uialou e paaiū m 'xsi 1 k& wa kauiAin a aia keis pnu* [oue u*> hoi e i«k\e & aole u? hol ;oa&sou t ike s ki he k,atū ke oue o ko* ;m*koo a*u*, *t keia !i ike k [iia* keU tuea t k«.niah*o 60: . I He U tamaht. uo- s»hit ! keia, i