Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 31, 28 December 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ¥a poniilileai o ko ka Hoku poe heiuhelu) "A ina.hoi ha a ua pau hoi kou kuhihewa, alaila, e huli lioi kakou no kauhale, , Ua huii jioi aku la. ua mea £j?au 110 ka Haie j>aina o iakou i paina ai, ao kekani poe nae o kela poe kam&ai.na, o Makua, ua noho .iho la no lakou i kela puuone, a hoo.maka iho la ko lakou paanlana maluna P;keīa oiai» ua ,lilQ iho la ia i m§a kamahao loa i'ko.lakou man^o,. la Hliaka ma i hoea aku ai i kauhaie oke Aliiwahiine, rJaila, q ka olel.o koke maj la no ia o ua ' Aiiiwahine n.ei o Majcuu ia H-ii — aka i keia mau olelo. I "Ea 4 e moe paha kakou.i keia po i ko'u wahi nei, a apopo hoi oukou he|e aku ma ka oukpu huakai hele, a hele ana no hoi ia he ia okoa. Oka hana lealea e ko m&kou nei wahi la, oia no ka liealea paani kifū. a malie ne hoi.he ike no hoi ke 4}ii K,auai ia ano paani, ae hoao' p! hoi kona akamai me ko makou nei kama. lii" Ke ike wale ala no o Hiiaka i ke kaona oiaio o keia kaohi a ua Aliiwahine nei o Makua, he manao meo no ia kohiau,' a h manawa no hei i pane afcu ai e iHiiaka i ua Aiiiwahine nei o kt -one opiopio o Makua- | ' 'He ae no wau i kau kaohi € ke alii, ke ae mai no nae ke Ahi |q Kauai nei, a iaia no oe'e hoo— [kolo aku ai i. kau noī ka-ua ia 'makou e noho," ... , Ika lobe ana e u$ aliiwahine |meo nei o Makua i.keia mau 'olelo a Hiiaka, alaila, huji aku la | oia me na ano houmaKie luna,< a ninau aku la ia Lphiau. | "Ea. pehea keia manao» e noho no hoi.kakou 5 keia po, "a kakahiaka n.o hoi hele hoi i ka la okoa- Me ft*u. hoi oiikou e lealea ai i keia po, a ,he hoi ka kaleou lealea. e p|ia-paa-na ai; Pehea ia" i kou manao e ke Alii?" " - I ka lohe ana o Lohiau i keia mau ol'elo a ke aliiwahine o Makua, alaila. huli mai'la' oi& a nana ia Hiiaka, a o ko Hiiaka hoike ole aleu ma koha Wlehelena i kekahi hiohiona e ae paha ae hoole paba, ao hoole paha, alaila, huli aku la o a kamailio aku 1a i ua aHiwaīiine nei nei o "Makua i mau alelo, . V "He ae no wau e noho e loalea pu me 6e e aUiwahlm; ma ke kilu i keia po t ina nae hoi e liolo like i ko'u m&u hoa o ka hele ana mai oke kai loa. K aho no paha na HnāVa e pane ae ko makou hookaHilua ' iho amo "ka ote, e like me kou makemake e nol mn! nef/ Ē' wimil aku no oo m!n t\o ia mea." ■ I keia lohe ana no ooa wahine atit nei o MMeua f kela'mau olelo |a o konahuii ko\e kku la la 8 j aku ta \ |eta mau olelo, ' maT oe e ta nea *h1&, ke »he pu ae 1a rio kaim \ *ka tttansoo ke alil. | Aiarlkaia oe \o oukou * auinoe Ibp la nei*

no'wau e hookaukoo aky i ka ninau ana. Aole anei hoi oe eae * mai e hooaumoe kakou ia nei?" 1 Aka. mamua nae o ka hiki ana r ia Hiiaka ke pane mai i keia noi- 1 hope a ke aliiwahine meo nei o • Makua, o ka wa no ia i puiwa ae > ai me : ka hikilele ona mea apau I i ka lohe ana aku i kekahi leo \ o kekahi mea e.hele fc mai ana xi?a k* al&lpa, a ma ka l huli mai hoi o ka heie 1 ana mai, i Na keiftJgo kala ana i i hoopuewa aku i ka lehulehu e 1 noho ana iioko o kaiale e lohe i keja leo kani-kai?i-ul.a e Iph,e ia £ akū nei, I ,ko lakou ike &na aku « he lcafee ka mea_ nona keia 3eo e 1 lohe nei, aua pea. ka lima o ua kanaka nei ma ke kua, ae i uwe ana me ka leo sno wal^ohia.. Hoi koke mai ]a kekahi, poe ; kanaka a hai mai la ia Hiiaka ma, he kane ka mea no.nakaleo uwe e hele paiauma ana t a ia manawa no hoi.o Hiiaka i ka— mailio aku ai. i ka poe i i kela mau olelo. "E kii aku hoi h& oukou i kela kanaka, ae hookipa piai hoi iaia i kauhale nei, ai nin&u pono aku hoi kakou i kakou i kona pilikia e kumakena mai nei- Jleaha la keia olopihe kumakena o ke ao?" Ia manawa nb i kii ia aku ai ua kanaka nei e' na kanaka kamaaina o Makua _£ hookipa ia| mai i ka hale a Hiiaka ma e jioho nei. mai j r | ua kanaka nei iloko oka haīe, alaila» noho, ae wale iho la no o|a ma kekahi aoao o ka puka, a ia manawa oJ Hiiaka i nana pono raai ai i ua, kaiiaka r kamaUip r maj la'i keiāolelo, i

"Ea, jpakela." Ika lohe ana. 0 ua kanaka.nei i keia niau olelo a Hiiaka. alaila, hploiae la oia i kona mau waimaka, mai kona papalina aku,'a.me.ka leo haalulu ua kamailio mai la oia.i keia raau olelo. x "Ae, he* make keia e/.h.ele ae. nei, ae naauau-a ae nei a. puni. He huakai pilikia'keia au e hele ae nei, ai lohe msi oukou apau, 1 hele kaapuni hoi. 'wau ia Oahu' nel a puni, ( ai loaa ole ka'u mea e ( huli nei, aiaiia, k.au aku ka ma—.] nao o ke o?a i ka puu o ,TJaupu Kauai, ke ola io nae hoi ia . t Ai kaapuni -wau ia Kauai a pun a loaa ole ka'u mea e huli nei, alaila, huli hoi mai \vau a mpe . kauwawe'o kuu la poino e māi laMai Haifali m.ai nei.wau, , Ua pūhi. o Hawaii ia'u, kah',ma-, nui, aohe hoi aohe, hoi kllo nui, aohe kuhikuhi puuone, a aote ho hoi Kakāolelo nana e wehe ae i kuu pilikia e naauau-ai nei ike ālahele o ka poinp., A' Maui ae nei hoi , wa.u a puui o Maui, oia ana no kuu a hoea hoi i Lapai, a yla aua, no kuu nete 4 a kamoe mai ny; ho! ka hele ana no ka 'moku o JMok>kai». a oia nele ana no, AJikf- a ,like ae nei fuu ka moku o Oahu t .ija*u, a nohe no lie mea hookalu nana i wbhe ar kuu pulkia. A eia hoi wau kehui nel me oukou, 4 He wahi pono hoi ka ole ao no ao helē ak.u no ia, ng mm e hoao ana e loaa kuu niea e T kalohe ia ana tio o uslq;4<ī u kanaka nei» a'aHa, o ko UHakn pana koke huu la no ia i, ua \anaka nei l kēia m&u ole'o. - -r. ,f Ea, he nane ka mea i hui ia mai !a 00, a he liane huna hoiu a 9.ta fio Koi & Toau ia ee 'atsila, ola pahs oe. dia anel ka okio*" " | 1 I Ao, he nane io ap keia a'ii e ,huii aei, ae lioao nei Uai.e ioaa [ke kua f !o aku. keu uo [hoi leoU \kc e ka o.a:, lua fkt ma! Ia m oe! ka mea iieke m« kuu hoike mua ole aku ia uo hgi tj uolio m&i lm-. ~

Aole hoi \vau i hoike aku uei ma ka olelo ia oukou ike kuuiu o keia . uwe kuinakeiia e hele naauau-a uei . ma ke alahele, eia n;ie ua loaa mai [a ia oe ka ike ana i keia mea huna iloko o'u, M a ia manawa pu no i inohala iki ae ai ua heleiielena o ua . ki'uaka uei, a olelo iho la oia iloko * iho ona. "Jsi6 ka paha ia uei kahi : pjut di kuu a hala ae hoj %i , ka la oka Ua ,nap£ mai , , ia ka luanaoiauu |loko q ua ]cau|ka. □ei, a ta manawa uo uae o Hiiaka i kamailio mai iua kanakā nei i . ? keia mau oleio maikai. •!„ ''Ea, e katqau wahiai oe niamua , s a paa āku ka houpo lewalewa, <!( 4 alaila, hoike uiai oe ia m?ikQU \ nane uaua e hoapuhih nei ia oe» , He poe oiohe wale. no kooaei i ka . iuii i ua nane pohihi, ae hai e ak** . rfo wau ia oe no.ia mea, Ao ka'u , v no nae e haj e aku nei ia oe, e" ~ kamau wahi ai £ puipuī aku oioko, .., alaila, lana mai no ia o u^ana»o + āe ai nae me ka māuap oiaiu e. „ ~ halawai aua oe me. ka pouiaikai, ae haia ae ai ka make maia pe oaai,. ae . 0 uana uku ai hpi ia uma īue k» maoaola.ua uluniahiehie. Ma ka'u nae e hoike e aku uei no ia oe mamua, He la keia o kou ola» ae huli kua mai ana ka iuake ia oe e..... ka malihini imi ole. Kplaila, ai ana me ka ono oka ai, ua hala aku . ka omamulu aAa o ka make ma— ■» mua o kou. alahele, £ huli hoi jaku aua oe uie. ka pomaika,. X ka lohe aua o ua kanaka nei i keia mau olelo hoolana. .maikai. a - Hliaka, ua paue uiai la oia me ka leo inanaolana. oiaio. ..< ' Auwe hoi ka pomaikai. He ia hoi paha ja he uku uo Kaualoa Kahoolawe,'' a ua mohala &\aikai loa mai Va ua lieiehelena o ua ka—■ - uaka uei. „

. Iā uiauawa koke no i- lawe ia' ai£U ai ika bale paina oua„ 04ai„ aia.no i kaiiaiau ahaaina kahi o ka ai. Oiaiua wahi kamahele e inii oia uei e paiaa aua i ua mea ,i pa— hoia ia iuai imua e na kamaaina iakomaiki»i o Makua, uā huli o Hiiaka a kamaiiio aku Ia L kona -uiau kaikaiua oia kaha t oia hoi a ilaik-iau-lii, ā ia Koiahi no hoi ame a me ke aīii — waliiue pu uo hoi q Makua i uiau olelo. " 'A.uhea oukou, eia iloko o ko oukou uiau iiiua kc ala me k<i iaake - 0 uei kauiahele i iuii uiai ia ke .ola . . laa ua wahi iehukUu, Nolaila, ia ia haawi iho hoi oukou i ka oyikou ik« hoi uo ka »ei 1 heie uiai ia uia ka aiua a uia ke «kaiiioi» uo ka iini auā i ke oia. -«-KoUiia, ia oe e Maiie-lau-lii ka uiua, Heaha kaa ike no ka kia o keia kauaka? Kulou iho 1a ke poo 0 Maile-lati-Hi ilalo no kekahi manawa pokok\ aiaila, ea ae la iluua a j>atie mni itv i keia mau olelo ia Hiiak». "ATrtiea ms! oe eko niakeu Poo o ka nane i hoea inftt ft?\ aia U i Waipio, i ka ,xrut lele o Ht!tawe,' ao ka olelo o ka nsne ks*u e ike nei. Penei ka Ote!o o nane. *:u au. ak4hi # J&u. ait. eiua, . ivu au, akoiu, , iLu ia ehtw ivu «u eauw, E kA t« okiio e, : i kuu maka, t * ai«iio e, } iv4huu ua ia iuo, > JbLokolo ae. oiaio -e, [ _ ilaniiu a,u ia l;o;o vtiu, \ **A<* ke kn:u!o ana nat ? eia ki? r.iea l'Malia hoi, eia ae i kuu \Ktim e loaa ai ka • u k.i 1 ae U o '■'a a hi*fv.u U iSv.> ! āa koi. o k-i «a«c a Uū-iii i Loike