Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 36, 1 February 1927 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

(No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) Ma kekahi mahele o keia Moolelo kaulana o Hiiaka, ua olelo ia ma Hilo Paliku no kahi a Hiiaka i ike mua ai i ka make ana o kana aikane o Hopoe, a malaila no oia i paeaea aku ai i keia kau i hoike ia ae la, aka, aole ia o ka mahele o Hiiaka a makou e hoopuka aku nei, aka, a ia no i ka luna o Pohakea i huli aku ai oia ia Hawaii, a ike aku ai oia i ka make o ke aikane mamuli o ka lilili kohu ole o kona Haku kaikuaana, ae manao ana no hoi mamuli o keia loihi loa o ka huakai a Hiiaka i kii ai ia Lohiau, alaila, ua lawe ae la no o Hiiaka i ke kane a laua nana, a ua haule la laua i ka hewa, oiai no nae, he manao kuhihewa wale no kela o Pele. I ka pau ana o kela kanaenae mua i hoike ia aku nei, a ia hoi na ka waimaka no e hele, a mamuli hoi o kona aloha maoli i ke aikane i make mau-wale aku la mamuli o ka inaina kohu ole o kona Haku kaikuaana, a ia Hiiaka e nana aku ana maloko aku o ka waimaka aloha no kana aikane hewa ole, ua hapai hou aku la oia i keia mele mai kela kiekie mai no o Pohakea, ae ike iho ana no kaua e kuu mea heluhelu i ka pololei o keia mahele o ka moolelo o Hiiaka, oiai, ua hoopuka pu aku la o Hiiaka i kela wahi o Pohakea ma keia kau ana e paeaea hou nei. Eia ua kau hou nei a Hiiaka i kanaenae hou aku ai. Aloha kuu hoa i ka Puali la, A luna i Pohakea, he luna o Kamaoha, He lae ino o Maunauna, O Lihue ke hele ia, Honi i ke ala mauu, 1 ke ala o ke kupukupu, E linoa ala e ka Waikoloa, E ka makani he Waiopua, Kuu pua me he pua ala i kuu maka, Ka oni i ka haku onohi. Ka wai la i liua, I kuu maka la, e uwe no au la, Nana aku la o Hiiaka ao ka a mai o ke ahi wela a hookala-ku-pua a Pele i ka ulu lehua o Hopoe ae nee ana ka ai ana a ke ahi a hoea i ke kai, aole i kana mai ko Hiiaka ukiuki ame kona huhu i ke kaikuaana lokoino ona. A ia manawa oia i hoopuka ae i keia mau huaolelo. "He keu no hoi keia a kahi makole a ka lokoino nui wale. Ua kauoha hoi wau ia oe e malama i ka'u mea aloha, oiai hoi wau e hele ana i ka loa me ka laula o ka aina, ae au ana hoi i na kai lehulehu, no ke kii ana hoi i Kauai i kau ipo aloha o Lohiauipo. Owau o kaua kai malama hoi i ke kapu o kau kane, ao kau mea hoi i aloha ai, eia nae hoi, o ka'u aikane hoi kau e hana lokoino mai nei. Heaha la hoi kana, aole hoi o oe wale no ka ike i kena ano hana. He ikaika a he mana no hoi kou mai na kupuna mai o kaua a mai na makua mai hoi o o kaua, a ia wai la

e holo ai ke kokua ana kupuna me na makua o kaua, ia oe paha ai ole ia'u paha. E ike ana no hoi oe i ka'u e hana aku ai. E lawe aku ana no hoi wau a mua ponoi o kou alo, alaila, ike hoi oe i ka'ū e hana aku ai imua o kou mau maka makole no kau mea aloha." Ua hiki no ia kaua e kuu mea heluhelu maikai ke hoomaopopo iho, he mau olelo keia i hoopua ia me ka huhu no na hana uhai aelike a ke kaikuaana i hana mai ai iaia, a oia ke kumu o kela mau olelo awahia a ua Wahine-poai--moku nei i hoopuka ai. E ike aku ana noe nae kaua ma keia hope aku i ka hooko ana no hoi o Hiiaka i kela mau olelo awaawa i hoopuka ae mamuli o na hana lokoino a ke kaikuaana i kana aikane aloha ia Hopoe, ai na mala lehua punahele a laua i ke kai o Keaau. I ka pau ana o kela mau olelo a Hiiaka, alaila, ike aku la oia i ko Hilo poe e hee ana i ka pue-wai, oia hoi na kane na wahine me na kamalii o ia aina aloha, a ia manawa no oia i paeaea ae ai i keia kau. A makani kua mu lehua ko uka, Ke hoowaawaa ae la, E ua i Hanakahi e, Ke ua ala, ua mai la HIlo, A moku kahawai, piha aku la, Na hale lehua o kai e. Eia no o Hiiaka iluna o Pohakea, ae hoomaha ana hoi i ka luhi o ia pii ana mai, mai Waianae mai, a ia manawa no hoi huli aku la i ka aina aloha o Puna, a ike aku la no hoi i ka a mai o ke ahi lokoino a ke kaikuaanaa, ae ai hana ino wale ana i ka aina, a ia manawa no hoi oia i hapai ae ai i keia kau hou. Aia no ke akua la i uka, Ke ho-a ala i ka papa a enaena, A pulelo mai ka ohia o kalua, Maewe ke poo puu, maewa i ka makani, I ka hoonaueue ia e ke awaawa e. Alaila, huli aku la ko ia nei maka a nana ia Kauai, a ia manawa no hoi i hu mai ai ko ia nei aloha i ke kaikoeke o lakou, oia hoi o Kahunanui, ao ke kaikuahine aloha hoi o Lohiau, a ike pu aku la no hoi keia i ka lele mai o ke ao iluna o Waialeale, alaila, uwe aku la hoi keia ma keia mele; A luna wau o Pohekea, Kilohi aku kuu maka ilalo, Me he wai ala e haale mai ana, Na lehua o ka Waikini, i Waialeale Ke haale mai nei kuu waimaka e hanini e. I neia manawa a Hiiaka e kau nei i keia mele, ua hele aku la ia a lohe o Wahineomao iluna o ka waa a laua e holo ae nei, ai ka pau ana ae o kela kanaenae aloha ana a Hiiaka, a ia manawa o Wahineomao i kamailio aku ai ia Lohiau i keia mau olelo. "Huli aku la ko wahine nana ia Kauai, ao ka lele mai o ke ao aina iluna o Waialeale, ua lele pu mai la no ke aloha o ke kaikoeke ko kaikuahine, a uwe aku la. ko wahine i ko kaikuahine ke kaikoeke hoi." Ia manawa no hoi o Lohiau i pane mai ai ia Wahineomao i keia mau olelo. "Ea, he keu no keia a ka wahine opu aloha nui wale, a ua piha mau oia i ke aloha no ka poe iloko o na pilikia." "Ae, wahi a Wahineomao i kamailio mai ai, aka, i hai aku no nae wau ia oe, he hookahi no oia nei mea hewa, o ka hai o kona kanawai i kau mai ai i ka mea ana i kau ai ia olelo kauoha, aia kanawai paha. Me ka hana nui

loa e na ai kona inaina no ka mea uhai kauoha a uhai kanawai hoi, aka, a ma na ano lehulehu no nae, aole o kakou puuhonua e ae o keia wahine puuwai aloha wale no, he wela no kona huhu, aka, he wai hoomaalili no nae kona aloha," Hoomaha iki iho la laua oia no hoi e hoomau ana no laua i ka hoe ana no mua, a ia manawa no hoi kamailio hou mai la no o Wahineomao, ae mahalo ana no i kana aikane me keia mau olelo, "Hele mai ka pilikia a nui, a ina no e pono kau ula-leo ana aku iaia, e pau ana no ia pilikia i ka manawa pokole, ae hookaawale ia aku ana ia mau pilikia mai ke kanaka aku, ke hahai pono ia no nae hoi kana mau olelo kuhikuhi." E waiho ae kaua ia Wahineomao me Lohiau e hoomau ala no i ko laua hoe ana no kahi a laua manao nei o ko laua wahi ia e pae aku ai, ae hoi hou ae no kaua i ka mea nona keia moolelo kamahao, ae noho mai la ma ke luuluu i ka luna o Pohakea. I ka pau ana o kela kau a Hiiaka no Kauai, a no ke aloha hoi i ke kaikoeke Kahuanui e noho ana i Haena, alaila, huli ae la kona mau maka no ka lae o Kaena, a kilohi pu iho la no hoi i ka waiho ae o Waianae, alaila, hoomanao ae la oia i kona mau hulu makua i ka lae o Kaena, a i na hana maikai hoi a Poka-i ia lakou i ka lele ana mai i ka aina kaulana o "Ka makani o launiu, alaila, hapai hou ae la oia i keia kau no ia mau wahi." Kahuli Kaena holo i ka malie e, Ua wela i ka la ke alo o na pali, Auamo mai la ka la i Kilauea, Ikiiki i ka la na Keawaula, Ola i ka makani kaiaulu, O ke Koholalele, makani ia o lalo, Ha'o ka la i na Makua, Lili ka la i na Ohikilolo, Pau na Keaau i ka la, Haa ka la ia Makaha, Oi ka niho o ka la i Kumanomano, Ua wela i ka la ke kula o Alio, Eha kuaiwa i ka Malamapo, Ola Waianae i ka makani Kaiaulu, Ke hoala ala i ka lau o ka niu, Uwe Kanepuniu i ka wela a ka la, Alaila, kuu ka nae, ka maloeloe i ka loa, Auau i Lualualei, Aheahe Koolau-wahine o lalo e, Aheahe i ka lau o ka ilima, Wela, wela ka la i ke pili, I ka umauma o Puuliilii, I ka lalawe i Paholona, Hoomaha aku i Waikonene, Ka piina i Komoula, Aheahe kona, aheahe ke koolau, Hoomaha aku i Pohakea, Alaila au ku, kilohi, nana aku wau ia Hilo, Ke hoomoea ala na lehua i kai o Puna, Aloha Puna, o na hale lehua, I kai o Kukii e. E kuu mea heluhelu, he elua a ekolu paha kau ano like o keia kau a Hiiaka i paeaea aku ai e pili ana ia Kaena, a he wahi paewa uuku wale no o na olelo no ia mau kau, a na manao iho la no hoi ka "Mea Kakau hou," ua lawa no hoi keia kau i hoike ia ae la, ae ike mai no hoi ka poe paa moolelo o Hiiaka. I na no hoi ua like ole ka lakou me keia i hoolaha ia aku la, alaila hooko aku no hoi i kela olelo a ka Buke nui. "Malama ae no hoi ia i kana ipu ae, ai kana ipu ae." (Aole i pau) Ua hoomaka iho nei ka paani ana o ka Bana Puhiohe o Hilo nei i kai o ka Uwapo Kuhio i ka La pule iho nei. ■ -*«