Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 43, 21 March 1927 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU (No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU (No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

"Aole e pono e lawe wale mai i ka hai kane, ae lilo ai hoi ia i mea haunaele no ka Aha' lealea a ke Aiiiwahine. Aole hoi a ke Aliiwāhine kane, a ao!e no hoi a'u kane, alaila, ua kohu ko maua noho pu ana malai'a. A aole hoi e maka ino mai ka poe mea kane i ka ike mai ua lilo aku la kana kane ma ka aoao o ka mea okoa "' I kalohe ana o Peleula i keia mau olelo a Hikka ua f ano komo io iho la ke ano hilahila iloko ona, oiai, uapololeii na olelo āka wahino malihini. ! Ua pane koke mai la oia me ka maikai ia Hiiaka i keia mau olelo maikai ma kona aoao. "Ua ipololei kau mau olelo a ka Ma ilihini, ā ke kono io aku nei wau ia oe e hoi mai kaua iluna nei, ae kohu io ana no ka kaua noho ana e like me kau i kamailio mai !nei. ,> *

I ka lohe ana o Hiiaka i keia mau ol*»Io a ke Aliiwahine Pele— ula. Ua ike ae la ka lehuiehu 1 keia wahine helehēlena ui poo— kela, aua lilo iho la no ia i mea e nune ai ke anaina nul i akoa— i koa mai, a ua kau aku la ka maka o kekahi poe kanaka opio Huna 0 ka wahine malihini me ka manao e kohu lakou me ia, O ke ano no ia oke 4< Kuko waiwai ole a Keinohoomanawanui. f ' t Mamuli o keia hoi ana no hoi o Hiiakaanoho pu me ke Alii— wahine Peieula, ua kaawale mai la oia mai ke aikane ma| e me ke kane a lakou, a noonoo pono iho la no hoi o Waliineomao i kana mea e hana ai, ae makaala paha 1 ke kane a lakou. E iho kaua e kuu mea heluhelu maikai, ma keia hele' ana o Hiiaka a noho pu me Peleula, ua kaawale io mai la o Hiiaka mai karia aikane ame ke kane alakou- - E ike aku ana no paha kaua e kuu mea heluhelu maikai i ke kumu o kela noi okoa ana o Hii-

aka e lilo 01'a i hoa noho pu eae ke Aliiwahine Peleula. Hoahua ia maila ka pa "kilu»" a kukulu ia mai la hoi ka pahu ao kahi hoi .e hoolei ia aku ai ka ipu kilu ke hoolei ia aku. I na | hoi ma ka hoolei ana 0 ka mea | iaia ka hooleī 0 ka »pu kilu, ai pa 'hoi kela pahu iaia, alaila, e kapa ,ia ana hoi ia he akamai, I na e hele ka pa ana o ka pahu kilu ia ka mea hoolei kiiu» a pa.mau iaia $ loaa na kualima elua, alaila, e kapa ia aku ana oia he "Mea akamai loa 1 ke kiiu ana," aka, 0 ka mea e paole anai kapahu kilu iaia, alaila, e .kapa! ia aku ho hoi ia mea he 'liawawa toa ma ka hoolei ana i kana ipu kiiu."

I ka makauliau 'ana 0 na mea apau r»o ka boocet ia aku o ka paani kilu ena imua, ua aoho ham&u iho la na mea apau, mai ! ka po« « kiiu ana ame ke a/)sijaa e nana ak u &n&. * 0 tat Loliau ma l*ua *o*o mai, a ma kckalJ •oao «%u Wi 0 Aiiitf*biztt K.*uU ®njir Hii4kkf ka-pv!; Pel k« U&OM fi|Mi &ts 4 hām $ k&w. sm.

a*no na ko Peleula ma ke kukulei mua ana i ka pahu |kilu, ao ka hoolei ana hoi i ke kilu ma ko Lohiau ma aōao.

Nolaila, ua miki mua mai la no ke. Aliiwahine Peleula ma ke kukulu ana i ka pahu kilu a lakou, a ia manawa no nae hoi o Hiiaka i kamailio aku ai ia Pele ula i keia m<m olelo. " Auhea oe e kuu hoa i ka ipo lauae o !Ma—< kana, o ko mea no ia e paake ai, a lilo ka eo i kekahi aoao, j oiai, 'a ia no ma ke kukulu ana oj kapahukiua ma ke ano T ,o kē; kukulu ana e maopopo ai ka eo mua, oiai, i na no e maikai ole kau kukulu ana i Ka pahu kilu t alaiīa, o ka hiki mua no ia.o kou eo i kou hoa papmoni." . ! la manawa no hoi ke Aliiwa — 'hine Peleula i kamailio mai ai ia Hiiaka i keia mau olelo. "O.ka makou ano ltuku.lij ana iho la no ia ,i ka pahu ki|lu, a make no hoi i ko makou apso i kekahi manawa, a in* no .hpi no ke akamai loa o kekahi aoao, alaiia, lilo no hoi ia lakou ka lanakila. Aole makou i maopopo i ke kulana pookele o ke k]akulu ana i ka pahu-kilu." "Pehea ke ano o kau kukulu ana i ka pahu-kilu. E mai ana oe ia'u no ka hoonee āna io kau kukulu ana? !

la manawa 110 hoi o Peleula i hoikeike aku ai i ke ano o kana kukulu-pahu-kilu ana im|ua o Hiiaka, a ia manawa uo o Hiiaka i kamailio hou mai ai la Peleula i keia mau olelo.

" Aia hoi paha la. Aole pela ke ano e kukulu ai i ka apahu. E haawi mai paha oe na'u e kukulu aku ka apahu kiukuīu mua o ka.pahu-kilu," Haawi mai la o Peleula i ka apahu ia Hiiaka me ka olelo pu mai i keia mau olelo-

"Eia mai ka apahu, a nau io e kukulu aku ka apahu pahu-kiu a kakou-

| Ua kukulu iho la o Hiiaka ika apahu pahu kiu, ai ka rnakaukau ana o ua pahu nei, ua huii ae la oia a kamailio aku la ia Peleula, ."Ea, ua makaukau aa mea apau, Lao ka ulftle wale no koe o ke |-akaw. M . \ Ia manawa hookah no o Biiaka , i kalokalo ae ai i kona mau au. makua kilu, a ia manawa hookahi no hoi i kalokalo pu ae ai ia ■ *Kenfkawi me Kanikawa, a oia hoi na aumakua kilu o Lohiau, ae lawe ana o Hiiaka I ko Taua mana kokua ia Lohiau, a fie'e o u>hiau ikē kokua ole o kona mau au. makna hu]a.

t T a !i!o aku la ia Lohiau ke kilu mua ana. a iaia no hpi ke mele kilu mua. Ao kana'naele kilu i kanaenae ai. oia no| keia malaio iho nei. Ua oli ia hoi* e Lohiau me ka maikai maoli'no 0 Ikonaleo oiai, 0 kana hana no ! hoi ia! hana ai a ailolo. Ua lilo 'no hoi ka leo oli 0 Lohiau i ! mea lawe "mai 1 ka mahalo <?|kela anaina makaikai kilu oke Alii— wahine Peleula, a ua hele pu aku la no hoi ka nani 0 ka leo oli 0 Lohiau a lalawe iloko 0 ua Aīiī— wahine nei o Oahu. Eia ua mele kilu nei a Lohiau i paeaea aku ai. ■ •'' - ■ ■ ■■' "■ ' i

Ke heie aia ka au-huia 0 Ka—• laiau, , Ke poi aia i ke kai 0. Milulii, Ka laau kui 0 Makuaiki, Lawe Ika haka la a lilo, ! Makua/ ke keiki i ka ,poli r e, I ka po- li. , A pau keia kanaenae pa«aea aaa a Lohiau, aiaila, 0 kona hooniniu ae la no ia i kana ipu kilu, al kona hoole! ana aku hoi me ka manao eka ika pahu-kilu. Oia niniu 00 nae o ua ipu-kilu nei a k*tt »0 0 ka pa iho ia o ka pa&w-kiiu, ti& ka t hoi nele un& m km%t y ip ydl k%u!»m 0 ... .. j

He neo ka mea i loaa ia Lohiau rna ia hoao ana e pa ka pahu-kiu jaia. I ka .ike ana o Lohiau i keia hoi nele mai o kana ipu— kilu, alaila, hapai hou ae ia oia i keia paeaea kiiu hou ana me kela mele.

I ka pali no ka hoa a hele. Kalakala i ke kua kā opeope, Auwe hoi—e. Manao iho la q Lohiau ua iohe leai la hoi kona mau aumakua hula, oia iioi o Kaoikawi me .Kanik&wa i keia ieo kanaenae o |Lahiau, a ma ia ano ia hoi e ; hoihoi mai ai laua i ka uiia po— ma ko Lohiau aoao. ae ae heie poioiei ai ia hoi kana ipu-kiiu a pa pono ia hoi ka pahu-kiiu. Aole ioa oia i manao ua piii kona mau aumakua hula ia Hiiaka mao Haumea aia ke S»o nui o na aumakua, ae iilo ai kana mau kalokaio ana i ua aumakua nei ona i mea hooiohe ole ia mai e iauā, oiai, ua paa laua maialo o ka papa-ia-ieo ana a Hiiaka. Hapai hou ae la o Lohiau i kana ipu-kiiu a hooiei hou aku la me ka manaoiana hoi e pa ana ka pahu kilu iwaena konu, a aole no nae i pa aku ia, aia manawa no o Hiiaka i kamaiiio mai ai ia Lohiau i keia mau oieio, "Uoi nele no ia i ke kula o Kaeeoneo."

TĪts pau ana o kela mau cīe!o a Hiiaka, alaīla, hapai ae !a no hoi o Hnaka i keia mele, ae ollstjB no ho 1 me ka leo nani mab!f. Ua manao la hoi kanaka oka o? nc ko Lehiau leo e-o'ī» akā, i ka !dhe ana m?i o na kanaka i ko Hiiaka leo. ua hoo--pfha ts lakou me ka eehia, a eia ua kau nei a Hiiaka i paeaea aku ai. A ui«k&ui pua ia olaio, Moe ko a ka hiihu, Aia iloko hoī-e, 1 ' Hoi a ka lili i ka pua o ka wao, Noho ilaila ka hihi, ka paa, A ka mauawa hui e. Oia uo hoi a pau sa oii ana & Hliaka, o kona hoolei aku la no ia 1 fcana ipu-kiiu. O ka nium kaalewa no ia o ua |ipu-kilu iiei a Huāka a pa āua i &a [pahu.kilu. aia manawa no oia i | hapai hou ae ai i keia mele hou t [ O kuit nianawa naeleai hei i ka | nioe, 0 oe no nse kA*u e lawe a Ulo, I»iio oe ia- e. Auwe ho; e. 1 ka pau aua hoi oka Hiiaka oli *oa i kela kau, alaila, o ko Lohiau uiauawa uo hoi ia i oii mai ai aie kiieo uaui maoii, ai oi aku hoi ' kana mau oli i oii mua ai. A eia m oli nani uei a LoWau i »)!i kamenne aloha tnai af. A uiak®ai paheie haia ko Mailehuaa, KA wabi mai ia ua lualauaalauiaNoha Wailua, pau ka pua, " Pau.pu uo me ke kino o Ka— iehuawehe e, I uka ka ua i Moeawakea, m i kāu&Uele o ka iei-la. Au-we hoi a.

A pau ia mele ana a Lohiau, alaila, lalau aku !a. ō«a i ka ipu-ki-lu me ka manao e hoolei aku i kana ipu-kilu, ain manawa ī liau— pu ae ai oia a hookuu houua iho la i kana ipu—ilalo, alaila, hn!a oli maoli aku ]a oja i keia mele huia, Ke Ki mai !a o Kauia i ke kai e, Ka malamalama o Niihau i ka malie, h imlmiw ia kc- kau o ko a!oba, , K<> a}'Ai& uo hoi e, (Aok f*o)