Ka Hoku o Hawaii, Volume XX, Number 52, 24 May 1927 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU (No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU (No ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

Nolaila e hoomaka kaua ma keia wahi o ka kaua moolelo, E ka hoaloha helūhelu, ae ike ana kaua i na paio ana mawaena o ka wahine palekoki uwiia o Halema'uma'u ame na eueu o Maui, oia o Waihinalo me Ka— wēloikaehuehuMahope īho o ka pa6 ana o ka Hiiaka kamailio ana mai i ke kane e like me īa'i hoike ia ae la. ua hapai ae la o Hiiaka i keia kau, oia hoLkeia pule i hoike ia ae maiaio nei. Waihinalo a ke po'ipo'i e, Ia wai o Maui, Ua make ia Ua make ke alii nona nei moku He puaa kau ko Molokai He ilio kohokoho ko L,anai | He pale ka aaka ko Kanaha | He puaa kai Molokini • I j Huii kaele o na hono j i Paiauma wale na aina j Uwe kamalii, «we ka wahine i l I ke kula piii o Kamaomao I Oho kikepakepa na aina j Ia wai o Maui-e |

! I ka pau ana o keia kau aj i Hiiaka, ua pane ae la o, Olepau, | 'aia hoi paha kuu make la ia l 'oiua, e kala wale nohoi au i olelo; ' aku ai ia olua o Hiiaka no kela.j iwahine a olua i kuamuamu a, ,va!e aku nei no, he ole' j waie no nae kaoUia- j 1 - Oia paa no nae a olua i ka ole, i aia kuil pilikia la ke kau ia maj la e Hiiakaikapoliopele." Ia wa' no i huli ae ai o Waihinalo, me kona ku ana ae a hooioi ae 1a ka noho ana ame ka paa ana ae o , kona mau iima ma kona puhaka, ( aolek> kaena aq la, aole oe e| I make e kuu kane, i kela wahine Imahaoi a hilahiia ole, hookauoj j kana mau olelo, a na'u aku hoi! j ka hana pilipu oia ia'u i ka !paia." I i He nele aumakua aenei kal ]kpkou, e lanakila mai ai kanaj pule a-waha e like me kana i hana mai la. He nin.au ka kela! ino i mnau mai la, uo inoa! je ke alii o Maui, nolaila, ka'u ej f hoike ae i kela pupuka ma ka'u I pule i na aumakua o kakou." | A mamua o ka puka una mai oj ka pule a Waihinalo, o ka ma - j nawanoia a Kapo i pane maij a i i ka hanai ar.a, , Auhea oe e kuu hanai, wehe ka piko la o na hoahanau, liemo ka pili a ka makua mo ke keiki, ua hoea mai la ka ino. 0 kela i wahi wahine pup\ika au e olelo houkano nei. e kuu kaikamahin*;, aole ia he mea e, aka. o Hiiaka j po ikapoliopek kela. j i H# wah' pono no kau e kuuj kaikamahine, i na aumakua o oukou, eia nae he pono ai a &e J>ono aehu wale iho no ia, o ka io ame ke kuonoono aku, ea, aia | k«ia wahine, oiai nona o luua hona o Wlo, ka akau wae ka hema. ka )iooVui ame ka W*a\v&i ka nui ame ka hilii, ko ke kai, ko ka wai ka aina, ka ua Hme k| makani, ka hekili ame no ke!a wahiue ia, He lo ah|iwi a he koko no kela poe apaulwna. I koke ae la ua Waihi - aei oiai na maka >ia ;;!o i Hope |o ka leo hoi ua hele a pilia I ipa i ik inaina a pane mai ia i ka lahu hanai ona ia Kapo. 4

"He keu kela wahin.e o. ka lapawale, e hele oe pela, he a|ha kou piii ia*u, hilahila ole maoli kuia wa!iir,e luahine. O'a, o kau punahele kela, o Hiiaka ia he alii no ia, owau ke alii, ka mea i ai-alii ia Maui, Heaha kana o na aumakua apau no'u lakou, ua ai lakou a ukauka na! waha i kau loaa. i nei la make o Hilaka ia'u, ao)e ia e ola." , Ia wa hapai ae la o ua Waihi— nalo nei i keia mele.

I ole paha ia Ka'ani , , Ke alii Kauhinonohonua' a Kama 0 kamalalawalu'kahiko . A Kiha i hanau i A Kauiaheanuimakaokalani, Ke aiii iaia o Maui e Ia wa pane aku la o Hiiaka ia Waihinalo,/'ae o ka inoa io no ia o ke alii nona nei moku, oiai o keia inoa e o nei maluna ona o Olepau, oia ka make ana o ke kaikaina ona i ka la o olepau, ano ia la ua hea ia iho la ia inoa i maluna ona, ae hoolohe mai i ka make ana o ka imi loaa e Waihi nalo i ka po'ipo'i." 1 keia wa ua kau iho la ke ano eehia maluna o na poe apau o ioko o ka h&le» ame ka makau nui loa i kau iho maiunStr o lakou, a ua noho iho la l&kou me ka . hak&mu me ka pane leo ole. Oi kekahi poe wahine ua hele Lakou < a.haa'ulu no ka nui maoli o [ makau i kau iho maluna o lakou.; Mahope iho'o ko Hiiaka ka— mailio ana me Waihinalo, oia ' j.kana i hapai ae ai i keia kau, 1 I U& make a ) I Ke hai ma»nei na akua wa— | hin* " •: ■; j | Ika hikina aka la . ; i j Na wahine ikala o Haehae j. i Nsj wahine ikala o Kumukahi i Walea wai o kamilōholu ; Apo lehua o Kuakala ! ' O ?ele honua rnea i kd Lua ; , O Hiiaka oke Aka, ! 1 • Ika alawa maka o akea ī |Ke i mai nei Haumea ; | He Kalawa ka mai a puni la j 1 Ua make-ia-e . j I ka pau ana no o keia mele a o ka hoomaka aku la no ia o ka mai e kau maluna; o Olepau, o ua mai ala he Kalawa e like no me ka Hiiaka i hoike {aku ai maloko o kana mele. ) oka hele ia oka eha a puni ke | kino o Olepau. mai ke poo a na j wawae. , lia puni holookoa kona kino, i ka eha. He ikaika maoli keia mai i iliki iho maluna o Olepau, Ia manawa, ua huii ae la a ka|— mailio ae la i ka wahine ia Waii hinalo. "'Auhea oe e ka wahinv\ |oi hele mai nei ka hoi i ka ponp, a ke hele loa aku la i ka poho ole. He mai ano e loa hoi keia! i kau mai nei o'u lfa ] hele mai la ka 'hoi au a kuhaiHi. 1 Aohe wahi o kuu kino i koe i kau o ua mea o ka eha, koe wale no o'u mau maka M ! la wa ua pane mai la no 4a wahine makona iioi >a Olepau kana kane, aohe kena he mai nou e make ai, oiai he nui kdu poe akua. Eia lakou ke mai nei ma ka ni o ka puka, a! ka ni'o ka~ paepae pufta. 0 kk' mana no anei o kou mau akua; jamc ka mana nohoi o na akua p, jko Kahuna o Kauakahimaiku ■ . Uani k aole oe e muke aiia. 1 mea ole loa kena mai : >a lakou. j Kc hoole ao no maua la, o kk s helolei wa*e iho no keua pilikip., ou. Ia W8 ua hapai ae la ua mtu wahine nei i keia m«i'e Aoie e enake kuu alu ia oe. , Ke hoole m»i nei na akua oit nei. | O Pnpa. o Htx>hoku OHoohokukalani. o Mahinanuu| O o kupuw&inana | ! '■•" '• • i : : i :

0 Kupuwaialeale akua oia nei Ke hoole mai nei a Aole e make. 1 ka pau ana no o keia meie a ua mau wahine nei. o ka pau loa ae la np ia o keia ma' i nui i kau iho malana o Olepau, Ua oluolu loa ae ia nohoi o Olepau, a hoi hou ae la no e like me kona ano mua, a kani ae la nohoi kana aka, a oielo ae nohoi i na. wahine nani no kuu peno la olua e na wahine, Ka, mana no ka olua puie, ke hele a.lā apau nei piiikia nui o'u, I keia manawa ua lohe aku la 0 Lohiau i ka olelo a olepau i kana mau wahme, a oia nōhoi kona manawa i huli aku ai a olelo ia Hiiakaikapoliopele, kana wahine, osa hou o .olepau la, e Hii, aiaJa.ke.aka nui mai la T me na wahine ana.. Ua pane mai la no hoi o Hiiaka ia Lohiau, e make aku ana oia, jhe aho hoohoihoi wale mai la no kela a.kela poe ia lakou nei, no ka ai ame ka ia a lakou i ai a maona i kela mau rtiea a olepau, a nui ko lakou maona; I keia manawa ua hapai ae la o Hiiaka i keia mele. Ua make ia . Ke hai mai nei na akua wahine 1 Ike komohana o Lehu» I o kaehu .wahine a Manua t o Nu'akea, wahine a Kapolei— , , aiku o Kaula ī ka wekiu aloha ■ oka makani o Waahila wahine 1 o Kaula, o Kaula wahine, 0 Kaheimoana Ke i mai nei Haumea H he kuni ka mai j Apuni la ; Ua makp ia la. i ■ :■" .:■■■".■ ■ -. - v . ■-.■■:■ 1 ioa nu a pau keia ,meie a Hiiakaikapoliopele, o k* hiiei mai la no ia o ka ii ame ke kuni : maluna o olepau, ke Pheie ala a 'naeikika hanu o olepau, i ka jua mea o ka. ikaika o ka U me ke A ia wa ua huii ae ia o . io:epau a oielo hou ae la i na jwa)jine 4 "'Auhea eia nei mai o'u la, he li me ka kuni, ua /hele maila kuu kino a puni i ka , wela. o kahi hanu keia aole hiki kupono ke hanu ae, a he , paupauaho lqa au ke hanu ae. Ua hek maila ka hoi a nae iki i 1 auwe, q make ana ka hoi au," . . I Ia manawa ua pane mai la no Jka wahine makona ana, aohe I kena hē ma'i e ke kane, aohe oe . ,| e maka i kena ano mai. I ka pau ai\a no o kana kamaMo'ana, ua hapai mai la no oia i ksia ■ |me!e. * ' Aole e make kuu alii ia oe, I Ke hoole mai nei na akua ( | wahine oia nei j >-'a wahine ike komohana j Ika paepae ika puka I ka ni'o o Kaneikapohakea | Ke A kua oia nei I & hool* mai ana | Ika pau ana no o keia mele i hooie a ua wahine nei, ua ae iJa k«ia make o olepau i mea ok\ lauahoiaela no oia e Hke me j mamua me he ala aoie he mai i i kau mai maluna ona. I ke hou jaku la no o ī.ohiau i ke o!a hou oo?opau. ua Vou aku jno oun ika waliine, r Ea, ola I hou n0 o oiapau ia, o kela pehu j nui ka hoi au i. ik« aku la, ua liīo ji mea oie, o kakou antv paha ke i keia mau kaeaea. He mau auwae Wna mav\ī se:a mau wahine e hana ma; ;a la Oiepau. Pane ma* !a o Hiiaka : ke kane, « kal\ m&lie iho oe, e kuu kane- ae īk-e ana oe ka make o