Ka Hoku o Hawaii, Volume XXI, Number 35, 31 January 1928 — HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

(Ka|tao'a e Huolaleakaukiu^

Hē moolelo Ha>i*ii kah'ko o np. la i h»la, a i hooniaopopo ia ma na hana a rne na mea i hanaia a e waiho nei 'me ka oiaio, a eia no ke waiho nei he mau hoike oieio, oia."'aoau uiea * hauaia. Ke ia ako nei keia moolelo imua ona tausani heluhelu o Ka klaku o Hawaii no ka hooußneti ana uaa na Hoaae oluwlu 5 piha i ke aloha. O Ko*amokumoko-o-Hepia k« makuakane, a o Ke>aapoiaihft!a-v-Kahaluu ka makuahine, Ua hanaj na laua na kpik', eliia kaikamahine a me ka mea nona keia moolelo oia hoi o Makaleī. Ua kapaia ka īaoa o keia ke : ki o Mak&lei, ma ke kauohh a ke kupnnawahine, oia hoi o Hinaikainalao::» o Kaelo. Ō ka haoa a %a makuakane o k a lawaia me ka iawaia nui a ke'lii a Olopaoa nona ka inoa o Kualoo, a ī ka make ana oua lawaia nul nei a ke'lii, oa haalele ako la o Ku*«-«ioku«uoku-o-Heeia ia Kooiau a hulo mai la no Hawaii nti ma kone ohana, oia hoi ka Wahine a m« ua kaiki a uoe ns pono apau o kana oihana lawaia. Pae uo lakoo i Molokai, a mai Molokai a Māui, a ilaiia loea na hale «ikane t na kaikamahiue, oiai, he mau wanine u'i laua, a ua ko— pono no hoi ī !•« hoouufuna, Au'a la na .kamaaina e ooho ii*ila, aobe ee o ka makwa— kane, a Uolo mai la a pae m» Kaalupuitbu, a hoaikano me lena, hs kanasa kaalana i ka oiha-, na kUokilo oel • , Ua noha iāo la ūkou nei me kej kamaaina -ne ka niaikaī, a ua no hoi lakou i oaea nui i ko Ukou maikai a piha olaolu iu_. hoi.

I kakehi ia oklo euai la o K"eaWil. i.u la E», o keia wahi ieui & kaua, he wahi koiki hookaHkupna t«feu sua ke aui. O kuu« m»u ouH * p&n he kanaka kaolana a h* aiwaiwa ne hoi. k&ua iuoa? O M«ka — iei.

He wihi inoa kamahao i'o uo, aole kaua e h(»otuaopopo l keia wa, aia aka a ulu ae ke keiki, a c.!u eu ae *Ji6 taaa mau haua a kau» e ike aku ai ua keU uoho ana aku, a uawai i uaiiei i **>la iuoa i ke keiku Na ke kupunawahine qo e neho sla i na pali haulinii o KooiaUi o Hi — caiknma!areia*o-KavJ®> 'luahiae haha-paaoao aeue ke pale keiki i k fc wa haaau ai«

Ae, he ia o ka Papa Ka ~ huna o ka o;hana Barc, oia }o ka mea oana : k«h?a h:oa o ke keiki a k%ua ( * e liij aku «un no kela kui uUela alnkai 110 ke k«ibi ma ua haua a p&u tna keia hop* aku.

I ae lea ana iho oka noho aua o Koawokmoku-u-Heei* £uo koua kamaaina maikait h oiai he aioa kaha no boi keia he aina »i oie» be uuku kahi'ai, i» 0 ka ia nui, a eia ka v tiea i ulelo ia *'> o b.<kiba oi ka tbea u'alam* * o k fc hakina ia ka mea kiol<* u.

No ka ik'e o KeaaiOKuuioltu-o— Heeia i keia »do o ka ooho ana 0 ka ohan«, ua olelo aku U oia i kana ilkane ia Keara!'eca, e hoi o'a iuk # aO ka uu»h(«l kana haoa e hau*, fti i ai na iakou, a o ka ia, b« loa*» bo ia ia o« ke hoot*ftiußo ae. Paat t»»i U o w«ltoa o ta plnkia nai do o %i\». eioa e?* o kt wai ole ke boi aku o« e ke aik»ce Uka o keh waM ke boj mai kfi h t m*loo oa mea *pao, a r>e!e i fei W-% « noJa nele hoi n*» kanaia w» P a knpikai ne» kahi *>o; oke wai [ Ulo i& b$ tr<ii opunpi-

Pehea ka hoi e loaa nei ka wai i t:a poe e noho aaa) ia ieka? He wni na ka no, i ka wa *3ai, hoiliili i ka wai a piha na "haoiia" am« na ' huawai" a oie na "010 n«noi," a hoiboi a hoahn iloko o na Ina pa© i hana pa-pohako huina ha ia, a hoi mai la ka la aohe ua, a e aho ana ka wai i mAlama ia lloko 0 na laa pao, a o ka poe i loaa na kauUo&wai, oia hoi ca ana wai» aohe. o la'<on wa e pilikia ai i ka wai. O ka poe aohe kaulana wai, o lakou ka poe pilikia loa, he pono na ka wai na ka ua, a hoi roai kh la aohe wahi e losa ai Kft w«i a hnli ae la ka noonoo e hoī ma na kahabai nei kabi o ka hoopaapaa ole. 0 ka wai oloko oke ana, he wa? kulu, i ho6haia i ka laumaia, os haona a me na waa ohia a 'me wlliwili, a o «a pue e unanHO e kii malu a loaa pono aka ea, e make aea ee ka ike ole ia o kona kino, a oia ka pilikia !a e ke aikane, a'n e ho'ke ska la ia oe. ITa maopoPo se la oo hoi na pilikia o ka wai, e a'o naai ana no hoi 1 ke kaoftkft • hoomakaukau a e uoakhala e naalama me ka hpoma — tnulii aole hoomaanaona, U« pii akula o Keawalena a me ke Bikaue a hiki ioka o Kaulupulehu aohe wahi kepono i kt-e 1 ka sjahiajj ua pau do na kihapai a noe oa moo aiua i ka neahiai e na kamaaiua, a nee «ko la iaoa nei a na kukio, aobe no he wahi i koa o Makalaweaa, hoea i ka pun o Akihipua e ku nei i kahi o aa hale o e ku pei i keia wa, a i kapaia o "Uuehiie Kaneh," Na aina a pao «a pan loa no na wahi kupono a noaikai i ka mahi ia> ao kahi waie no 1 koe o Mahaiula, mt ka «Oao o «a d«o o Akahipoo' |ua haaiele ia kela wahi no ke "a" mateaiua, «poopoo, a puiliih ūo hoi a paia ako, Ika hiki tna o lana ma keia wahi na oleio a%O ta o Ko'aenokn — I mokn-o-H«eia i k* a?kane, eia kahj | maikai • mahiai ai ls, I O kaia wāhi "#a** aloaloa a poo- | por. iho la aohe !epo» oia iho la ka kahi maikai 'e ke alkane, no ka ike a tia īcittia*lna i ke knpoao ole keia wahi ke mahiai oia ko l&kou mea 1 mahi&i ofe ai ooaaneī. He ai keia, he apeo, he malaa—, laa, he kalo ea ai, he mah ua al,' ae ko ua ai, he usla ua a", he nwi' ua ai, aole nele ka ulu o Reia tnau wsa he kanu ole ia ka ulu ole o keia mau ooeft kanu, Bia bvu paha < he a aluala a aohe nui o ka lepo, | ke hoi mat ka lu o ka tualoo uoia, | oiai aohe nui o ka 3epo.

Maikai kni*, aoha uwi o ka hana aia walt» oo kahi inauu ms &&M o ka apoo e kauu ai ka u:ea kauu, eui ka aiaikai o kei* wahi, a uaaa — nei ko'u wahi« uoho ai, a e ike aua oo ee e ke aikau» mahope aku. Mle 1 Pau