Ka Hoku o Hawaii, Volume XXI, Number 43, 3 April 1928 — HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NAN AKA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI AME KA 'AHA-AH O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NAN AKA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI AME KA 'AHA-AH O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

(Kakauia e Hoolaleakankiu)

Pii mai la na kaiknahine i ai na lako», ame kekahi poe e ae, a kaanaha i ka ai, a iho aku laa noke aku la ika haanni no k.i nui o ka ai a Makalei, hewa kaika ke nana aku aohe ike ia o ke*ahi aoko. Ke Kalo, ita ewala. ke ko, ka maia a me ka awaKaalana aku 1& o Makalei no

ka makaakaa i ka lawaia, a oie ka ik«ikt i k& m&hiāi, a oui na poe m&kaa e kuko ia Maka'.eii k&n# na kc lakou maa kalkamaki««, H® oi&io. «& ho« mal Sa no kek*H> m*u m« ka 1«% on m&u kaik&mihin itTiu% o n& miHaa. ftk«. uaoleloaka »« niaKua. &i« a hoi mai ke keiki aiailā mao popo k& manao o ke kefki. H«i aku la i& poe a he'e m&i ia kekahi maku»i>ine ipe kana m an k&ikamahine nui pa'ipu'i, &in% nui p&i&h&Uh-i a k&hi oi&hiai * noke ft i & luhi, « maop& i ka pae-'i i k» m&hakg& o Kaahew* kamala nui & keiii i m&hiau Hoi &ka ana i« poo * hoea hou mai no ua poe hon no ia, no, & na 'ilo ia i raea na' a oia kana i olelo aku &i i ka poe toh e n'u kuleana i ke keiki." u a hooh«lo maua o na k&ikamahine nau e hoomoe i ke kane, a a& moe iau» ina kane -i& ke noho nei me na kane he ma* keiki Ta ' waia no Kaelehuluhulu. a oia ko*u kuleana ina kaikamah;ne a «**« ka hoowoe ana i Vanc % © ke keiki kant & maea kora m&ku&kane ke kuleana. P«n« in&i l& ka m&kuakane aohe ho o'u kaleana nul e pa» a! i ke keiki, a!a noia iala ka ae ā hoole ellke me kona taati*o 'KM ak« i& k& wiakpahine & loaa ua Mak«!ēi eneu nei & e mahiai ana eo, & k« ana k* ma- » nin*» mai la o Mgika. lei. heaha keia? i kii mai la au ia oe e hoi kaua, he ma'ihini ko ka hale nau. Nolaila e hol kaua o k*K loa fmai'» knua, n]ai?a he n»ī kane keia i hiki m&i 1&, 1a ka makuuhine, oiai, aole e hiki ke hon'e aku, a&poiolei ?oS ka w»ea & kc keiki i oieio mai la iaia. Hoi &ku la laua a ka halo, e ik« aku la ia Honoaie'e a Hoo. ( mahie, e noho mai ana, me ka upena ku" a ka lawaih manu, he owahi ke kapeku e hee a», a ke nana ak«, he tc»mo kukn'i io no«a hel« & hee k& pilali a kamalii e nolt# ai i ke an»eame apau ke 'aho ka*a hana heonaukiuki nui fw»!e a hi»«tuhaa noonoo. i U* *oho iko 1& ka lakaa aha kukā, & f ka uinau ia aku o Ma kalei na oieio mai i& «a keiki rei I i k« mak«akane, aole au i noonoo nokanoko *na rae k& w&hine > kei& m&nawa, & n& olelo au, aole a*e hoao me k«k«hi wahiee & ik« mu& &u i» Kauai a ke ao lewa i k& l&ni »el#l© ia o K&n*i mok«lthu& panee ioa j ke k&i» 'O B»ik«i K&uai hwM'e I ka

Kupukelakela ke poo Waia'.eahkeīa i ka !ani. Nolai:ā ea, e hooknu ia'u no ka noonoo ana 1 kant aa a i wahine no hoi keia, ao h hele, aahale iho la no f a noho no a hele maī, he ai do he i'a no, a na hale kipa iho la a mei noh 0 a liilahlla 1 ke kipa ana mai i ka hale nei. Uaolelo au, aia au a ike ia Kauai aUila, paha noonoo ia keia mea he wahine, a oiai' no hoi, laole no au ! kupono e nuho ws. | hine. oiai aole 1 pau ka nwoneo o nalakamaUi, aia pa"ha a kan !ho ka hulu makua a ulu ae ka huTu a puka ae ke kakala o ka moa o«o ea, alaUa. paha kohu ka olelo ana o ke kane a m'e ka wahlne. Hookuu ae la ka aha kuka noi kane. a hoi akti la makua a meka lau» kaikamahine kikala «pehttpehu me ka aina nu' pa tahata ha e moke ai oe a pau ke ano i ka pii i ka pali o • 'Kipu-a-hool a' " Nu« na noi kane i hele mai me na u'» Hke ole, a ua nele like ro iakon a pau loa, aua lilo īho 'a ia i mea e inoino no na noon<K> o kekahi poe. a olelo iho la i ka !apuwale ame ka hookano o keia keiki o Makaiei a «*a!e aka aa oie'o e kipehī aua noinei. Hiki mai 1» ke kau law%it "lu' ahi.** • ole'o o Makalei i ka me. kuakane e iho i ka lawaia ' hiahi, 'aem*iU ka makuak«nc a oka iho )a noia. a mamoa nae o ka iho ana, ol«lo w*Bi la ka makuakane. Eia iw kau aho "ahi" o Kami-kolea-i-Kakiki, ke aho a ito kul»»mnhine a H!aatkamatama-o Kaelo. he aho kaaoha na>a kn.. p«isaVane o Kini Kaiiua, o Mano Eaneohe O kao pulupulu e kāu ii ea. o Ha«?haekamanii o he aha Vapu aoe a'e ke aho a ka t o. kee e k?kshi mea, i mai 'W'aimakaoleh^a luka nei no oe e kau i ka pu>d, a iho no a kan i k» waa. a ho-o a kr»u i ke ko*a a kuu ks pak&« u nana oe i ka Uk; ka is i ooiio ai, iwa ua fcf.utana o ka la akah* ka »«ku, aiua, ka poli. »>o'.u ka manamana. aha» ka r• 'ki. a' nia ka paku aow-. kahoiiua, aMku, ka papainoe, pili i ka papaku o 1a!o o lre ko'a. Noualro v a h«homi ke?a. ao na Vo*a papau ea, hel§ no Ka *a a ka manaasanB a pīi mai a ka poli a hoea ika nuku, alaila ua *ana kalaihma a he lauha'u ka ole!o ana oia, aohe wsa ho'o ofe o kp Ahi, fttna na raea mai Xa holon» maukauka ai k& Tawa(a » ka !a loa. rau »o katawaia a&a ea, wehe. wehe no ka puiupaiu a a bo kR mea, he i'a ai alii keia. AJkalana a' ahupuaa almoku, a mala ia ks ahaa ti!o a ma ka i*a. e !ke iaī ka pu!upu!a, a ola 'a o? a holo aku !a !»} ka mea n\ ki! ma'u ka ahal T T a m*tama no o MakaVi \ n ft a'oa ka makuakane, a oia n® kalnei mea oka hooko >na. ao fta kaohi waa no ame! o TaVoa no kolnei mau hoa e holo ne" i ka lawaia hiahi ,, hele no koi lak on nei a ka& i ke kf'a « (ana ana ūo hoi ka auwaa, aohe i aina e ke "Ahi. Eiola aka la o Makalei ika "pa-ka M meka op"<u a uae ka makau nohoi ana i maii ia a paa ahfcic»pau ka n«ku ak» i k A j*oiia paa iho la keU a kok<; ae?» 1« k&mo, a kahea aela, ala a ke &hi paiaha |I a't e ke«hi ponnui I Ao'e i pau