Ka Hoku o Hawaii, Volume XXI, Number 47, 1 May 1928 — HE MOOLELO NO MAKALEI KAEUEU HIAPAIOLE O KEKAHI WAIOLE, KA MEA NAN AKA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKALEI KAEUEU HIAPAIOLE O KEKAHI WAIOLE, KA MEA NAN AKA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

e Hoolaleakaukiu)

MAHELEII KA HELE ANA O MAKALEI IA KAUAI H : ki k*i* i ke ko'a a hooooHka e lawai anai*Da ae la keta aku i \ vka poli, n ka nannaEOKi)», h ka i'.«-ifei t eUila'knn ibo la ko'a ! fes> u:i-k8 mna Joa « o ho' ia, he!» 1 a ka eiuku a paa iho la keia s ku ee U kna ft kahea ae ia i k« kupuna— weh neE Hinnikamalaina->-Kaelo, e heoulu i ke ahi, ke ahi palaha. ke ahi poonuu; ke ahi uial«ial?fta, i ke kaawiii, i «a haiuka, i k» uaa— PBBB oili i ka ili o ke kai. O ke ahi i ka nUko la i ke u — laaa'o ka hale o H»ehaekf»tuauu-o-Kaupea, oia, e ala, ei» mai ka ai leo ol?, kamailio ole, ohuoou o!f, i lawe ia mai nei i aina na ke ahi nui he #nana « muku R« loa, O ka holu aku U no ia o ke abi • o k« hele no hoi ia a ma«e o kainei ia mua loa uo hoi ia t a lbo hou skG ia ka lua o ka p.-ke, a i hakaiia ao a hemo o ka holo aku la ooia o ke ahi, a kau ia ahi, alua is, a ke ike ala o Makalei i nui o ke fthi, a he ko'a ia maoli io no keia.

. Unle ia a elīma ana ah : , ano kojao no hoi ko waa om, oiei he ftbi nanui wule n<\ auana a mu&u • eiuH anana no hoi.

I oo hoi » feau i ka wae, īoh« ae 1h ttid ika lihlū—la o ka *!«* a naiHp.i'.i oihī ka makani iue ke'*ikiai, » bortEBnao iho io keia he maan; ; , a he Kob«lapebc hoi feft mekiim. a o ka mnkani boi : makH'u ia e na !asfiti'a fe«nuaaiaB. O koiuei kakolo st< la noia i ku o fea waa ols, kau ka pea pa— l^unioeni 6 , a o k*i ik;=ika loa m>ii ln Boi# o k& irskkf ni. a yii i'o uaai la co ka al? ®i'he līap.ā o M ikal*?', o koioei h*K»ho _aliu la ooi» ik» wea uo h»le i* * ftbuwab ans« o Kīp# — bmlo a tii« alai?f> hooholi 1« Heiaa iho uo Kohaie, oie kt k&u aa« i k& ihu «> ka wsa no k« 1«« u Updu I Koh*U mMei» aVu o Honoipu* a lo»a mai it« keia i k6 i •paapa» a 0 ke okī neola noia o fen! eei wep, 1 hele ooia a pi|i i| ka \&t> 0 Upolu ā kotr-0 keia i j Honoipu, a lo»a na kaoaka ]awāi'aj op«iu, • hanwi aho ]& ktisi hookshi aU'i na laua. a koe eba ahi oka wue. < O'.elo mai la laua ua oki uo k»u 1 «, i uele aa&l.hini «ku ia no op i kela Ko'a, aohe keffiB«ii.p, a u& oki kuu i't, Aole i>llikip, » uo ka U2es, u« elua maika'u aaunu, a ua haawi mai olua ia'u me maikai a he — moiele, tt)e fca ohuuui oU iloko 0 ko olua naau, a oia ko'n enea i ai ia «i e «se abi, * elaa e ike iho la i k«ift Bjau ia l;i, wshi a Makalei, Pane eoai la kfkahi o ua uiau k»naka uei. pebea i haule !oa ee ko iraa i lalo» a hoopii rnai nei naalale aa»iQfl!«

Ko ko'*i aUft * * a makaoi ana aia? a pii pu mai U fc« aale, ft loh« au i ka 0 k* nle e tnai eo«, Ha ako k« «alU&i & hedkcasoa i ka *'e m*i» kuiiiO Q?. fcco — liolo sa 1 ko'u, ao M&oi, a maiiaila ao*i a 13 00 fob*i« |ie ? , • oi» »» i bf,,}a ffiai ,4 a t§b*m* r gm $9 uo koo ««k»«k«Q ae %* «** 1 yijl k» scit } loaa k«l* ike, »o!« i U e koooei poe Itw«it, t I* es wsls 00 i fea&*ss 8? kHt b«niSss!elskĀ t» Honolpo, a komo »0 fcd i k« **»> 411,0,8 158 * lßf* kt icaka<ifetr,« hookfcrr t t j r f p..nn 'w »« nt Kfttonrfa« pu'.

Hookahi o!«le a na mea • pau o t» lski iie *hi, » o k» m«li« no koi o ka meana a e!a nae, ke ue» mai la ks apaapa a ke komo mai 1& ka makani hooln», a ke kuupuhi mai 1« ka moaoa i ka bao a ka oiakani-

Hoik« hko la kela i ka nni o ke J ahi oke ko'p, a m 8 koinei maopopo i ana ika hoailana e hoea mai ao» aa makani ole nui neii o akoakoa i moana o' Honopue, a oia koua mea i hooholo ai e hooiho i &oqB waa i Hana i Maui, a loaa oia i kh makani malan' a eoe fea eniuipua (he knikuelaeo \a) a huli a hooiht pololei mai la i ka lae ? Upeiu i Kohala nei. A i ka ioaa ana tnai ? ke apaapaa. pau ka pilikia, a no ka mea, he makani kaooaaina, aobe ale, hf aiania ke kai, aohe āle uana e po'i ka waa. Ike tto, a pookeia no kou ike, s ia oe hooheio ia ka wa& no aoie hookahi lawaia o Kohala uei i baa« i keia hena ati i hana aka U, o oe waie no, a o o« ke pookela s pnni o KohakU* haawi aku la keia hookehi ab> ea ka pee hapai wa<?, a kee ekoiu ahi, a no ka boe a ke kupuna knie « Kapaailuna oiahoi o Kukaiapaoa, hooiahi »h ; . ahw ahi ia e hoolae tfta i ke kupuaakana a oae ka hoe hooiiiL.B, iiie Kukaiapaoa, a ua poke ia īho la no hoi ia ahi a kau- 1 - iai. Kesahi ahi ua hoolaa ia no ke aho a feft uiakuakaue i huawi ai< s 0 ka iuoa o keīa ebo o Hanakeufei, he «ho kauoha oa Ko Haeua fcu — punawahine na Waiakahe o-Haa— koakua, a o ke ahi i koe ua okioki īa a haawi ia ī na poe i heie mai ai 1 ko iakou wahi me na holo ai, » pauoo hoi £a i'a> Kaulana aku ia keia ahi a Ma — «ftlei a puni o Kohala, a o na poe ]aw&i'ft lohe lakou i ke ahi iw Awini, olelo lakou, aele e hiki ke kii i ke ahi o Awiai a no ka me* ( ai« ka makaoi he koholapehu kv uoho mai la i ka moana/he ko'a u Awini lo ka la malie aole no ka wa inoino, he naake ka wsa .a me ke *anakaAkani no a hoomaka mai ka I malie a loaa ka la e neho pono mai •ai ee apaapae, alaila k*u ke ahi o ,Awīd:, a tia ho< k® kaulaua uei aeii» keia keiki a Haen^-kukalauL

F He keiki pahn keia aa koQa o'ieii?, a »iā me Haena e naho uei. 0 o ke keula&n nae, nnl ke kaulaae 1 ka la«?*U, * n'.e ka lan i k« I«'— waia. he kulia aiholi &o paLa i ku lawaii. K*kshi?k» uoi i»o o kek*hi la a« makaukhu ae !a ao * Makalei a holu ālu Ja no » !oaa ao kti nei mao K)»uuu i Qt kanakß Ih*ri'a <p£i« t;o e i«u«i oa i kela ia oiua uoHeit ro kt;s » kau pouo i u& ku'a ee', a bßca no hoi ka pa-ke» * ktio r hiki oo i kahi ana » hoailona r kahea fie !a keia i kt; kuruti»wahiwe ia Hinhikaeealaenn-o Kaeio. E jßiiiaikBoiBktna'C-Kae!r f hoonlu ia mai ke ahi a oui i ke ke'a kaola o Aw : r.\ o ke kaawill, o ka holopapa, o ka halniu i fea inapuna * !t!e kuh? i ka hn'a o ka i'a la oif., hoooluia, hoeo ia, hosla ia ke ahi palah», ke ahi poonii', Le ahi a*n — laialeun, 0»«.- a\oni ia a paa ! ke kuuau pihfcpihā, o Haehaekamanu-o-kacp®a k» aha, o Hanaktuki ke aho, ke aho a kau kupunawauiue heokama a Waiakaue-o-Ha-ikoakop, a e ike mai if.'u ia Makalei Le pua kela i ke ao, \ A ku, ia Hiiehaekam»nu-o-kau— pea, o ka holeaku la noie» o ke ahi, a kau ia i'a aise : , a bo! hou do a paa hou no, a o l»a helo ia a elluaa ahl a komo no'hoi Va waa, a o ka hoi iho la uolh, « aohe he ike ia aku o k« makani a!e ab!u oua ko'a aiwaiwa oei o Koh«Ja ō vb Ia i ba!aNa ke apaapa ka hana io ks uli wale oo kkioel a komo aaa i Hooofpa a kiola a¥a !a k«ia hookt.h! ahi jnanakaDafra lawai'a maenu aj ane*. K«i oaaoH kou lokouiaikei U eoaaa, wahi • ua ooaa kanaka U!« n«t, O* Hke oo k*ko«, lo*im«ik«? no hoi oln*, a ooia lokomaikai no e« 4 * p*a«i aka oo hoi «o i ka oiaa 10~ Ikomaikai, olai, o k« oia« k» &>««, )« lom, k# «hf a o ki'u ka I hop* a hiiwi eko !« etci 8 peli • do iūmekee !t

kakou Ina polapula ie, a mau k« kUlia 1 ka~ ia in& kau a pith | Aole pela ko mako* poe lawaia o onei aohe he like me oe ka haawi mai 1 ke ahi 10» na ano l'a [no apao, oiai, o k« maka iho la j noia o ka lawaia o ka i'a, a he min&miaa loa ia ka i'a ke haawi. a ia oe ka, aohe m<oamiua ia. Aoie ia be mea minamina. pla i'a wale no, oiai ea, opof o no loaa hou m&i 00 ka ia k<§ kii ia, * oka mea minamina ea, o ka .haalele mai o ka aumakua lawai'a ia oe, a &el« oe, aobe au i'a, o ka nele a me ka hoaa ka mea loaa ia oe. Nolaila, e hoomanao iho oloa, e malama i na loina a me na rula maa o ka oihapa l r .waia, moi mi — namiea i ka i'a, o obumn ia h pa. kalaki kau olhana iawaia a kaou ka namu a nie ka leoko'a o kou ohana no ka hasw? ia o ka i'a 1 h«i, he mau loina paa īoa 10, ioa be iawaia poo ofe, a he mamo puba oe me na kuuia pili oihana lawai'» mai ka po mai h oia ka tuea ikapu ai ia oee eole e olelo a kainailio iki ia n:i mea pi!i i ka ia. Kapu ka wahibe, k* ohana, no bo h le. a p;la pku, a kapu kB wahiiie sme kou ohan uōho haīe, oia hoi kapu lakoe aole ē hiamee iloko oka hale f aele e hue i ka moeoa u ole ee, aole e kukaa i ka aliumoena. He mau hoailona pilipaa loa la* kou no na k«naw«l o ka oihana lawaia oia lioi he halawāi me na poiuo, be nele, he aakani, D« make 1 ka moana a p?IA wale aku a noiaila ia, i maiame alna liwai a nat a lawaia uoo, a ao eku i ka wahiae a tse na keiki a m« ka a&an?, e malama la mau mea a ua malaiua ia 00 hoi. Aole i Pau