Ka Hoku o Hawaii, Volume XXI, Number 51, 15 May 1928 — HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

(KaVau?ft e Hoolaleakankiu)

MAUHLK II KA HELE AM O MAKALEI IA KAUAI Psu ae !a Iftia, alaila, o Paueo — uale anie Kokoiki, a ua lilo eo ia Kokoiki niamuli o ko Puuonale koe an?. i na lula o k? paani ana a heohole» ka Ilamoku o ka ia u» lilo ia Kokoiki. a pāu is. o ke lealea ino 1« noia o oa poe ke'a pua. I ka Ina o ka leaiea, hoeloli ia mai la ka iea'ea he kukiei, a o na moho e lilo ai ke eo, ela kt heihei knkioi, a o «a moho e lilo ai ke eo, oin. ke heihei knkioi me ke keikl alii kaulaua o Kohala i ka mama i ke kukini, ota o Kap«a«. noua ka oI&Hi hapuku ka wahie o K«p»a»." j O k«kabi o ue keiki mam» ma ke kukini, aohe mohoj 01 ae niamiia ena, a no ka loaa ole. o kona h<-a kuklai ua noi i.i mai la 0 M&khk? e boao me na keiki kaeaea eia «k.hl, a o keia kahua he holo iuka a hiki i ua inakaeipaio, 2 poa: ae a holo hou CQhi i kai a l>oes heu i ke kabva beibei, lilo ke eo, a o ka makana he ktvlDi kapn pa'inla. botuo eHa k-eiki a o Maka!eij ka ilma a kuiike &p 3a a kabea mai Ia o Kaiv«ba3 oia- ka mea nsna malaeii? ka aba kukini. E alii, e ala, e makaukau 'a e, E kikee, e keokoo, e kv» iiuna la a kowa ka lima !a e O holo, o holo, o lele kiko.) a mamao O kiaup.u. ki» iiau, o a ku i o i a 1 O ks» 5 :-u\ o ku lele, kikou a neho la e, 0:3, a hv l. la, a !e e la e, , O kfc li*e aku la uo ia n u« poe kelki nei a o Mfckalet ka hope o ke, hoto ana a ua manao ibo la uo t.a ooe a pau Makaki ka mee hopt ioa e hoea eeei a**a.

I kela wa i holo el o Makalei, ua ike oia o kōua mbu hoa heihpi e ho]o uai'he poe lakeu uo kshi hookabi v.ele uo, a i ieo 1-ikou ecs, ua batile o Makalei ihope aisil=-, e helo eoalie aoa lakou, a i na tDakanitntio a huli ee a iho mai i kai o ke btiliei, alfi!a kvui pau mai i ka holo. a bē oia?o D0 ia mr«uao. lioko o ko lakou nama. boi he maalo&na ka lakou i ike a nalo aku la o Makalei a ia kuupāu aaa iku a lakou i ka huie, m puei ae la ra n-akanipaio U Mekalei» a «| iln mai aua me ka 1< !e pua o mi | fae ;>ui3au ala no niakua'.ki k« ko—' kolo 1 ua pali o ahf o Kstnaiie. ; Aia o MakaUi ke iho U fiue ka haaheo a hoea i ka pahu heihei A lilo ae !a ke eo, a be mea »»ul !oa Iho 1« ia I. ti« mea a pau o keia eo «ua U MakaW, olai, ua ike ia oia mabOt,e loa, ja eia ka ofa ana ma--mua e hoea mai ana. "TJa hoi mei na keiki f h«ihei «i a ©klo mal ]8 ua eo io lakow la Makalei, oUi, ua i!re U oia mahooe !oa, a ela ka oia aoa mamua • hoea mai ana. ** Ua hoi mai na kelki i heihel ai a olelomai la *a eo fr lakou ia Ma— Jrai«l," a be wea maikai loa nae e lioeo ka maltbiui me ke keik? aiii fle Pnakea, *laf, o!a ka hela ekali! p keia kabu«, a ua holo ae 1a kela ®inao. Hoomaka koke noia oka beihti o Pmakea a mt Mākalei, kshfa t.i : ia © Kaipuhaa me W _#S*

Eki% e ku, ekn e Puekea E m#kank«u, makaukau, ia lele wale Ia oiliili, la puahiobio la e Oia e Mak*lej, Makalei!« e ila lele, ia iele. lele ka-wa, lele poa o. Ia holo, holo a l«it wale, Oia ( « lele a hoio. O ka kle like akn la noia, ooa ma« kukiol nei a uwa ae la ka oibe a haalele wale o ka analna, a i ka naoa aku a ka aha *aaaka, ua ] like loa ko l&ua aiaina a iiawai ia o laua ke eo, He oiaio no, he mama io no Uqh a elua a nawai aua la ka to a laua, a oiai g k&li ana ke anaina a ka Aha leolea fke ia aku la o Makslei me he makanl puahioliio hla e wili ana ina opala a kiola ae i ka lew?, a m«bope mai o Puakea ua haule i muliwaa i ka hope moku, ■ Hoobef!e ia e« la o Mekalei ke kukiui e heihei ai me Kapaau, a ua hoouna ia aku la ke keiki alli e hele a kuka pu ,rae na iii o Kohala ioko. a ua hiki aku ia o Puaken, a ut.i mt oa lii oia mau okiaa o Koi hala a me Kukuipahu ke alii okana o Kohaia—loko, a ola no hoike alii nui mai amaī a pau na Hono 0 Kohaia. O Hinakahua oie ke kahua mokomeko a hakeka o Koh&la, a oia no ke kahua e malama la'i na lealea a pau oia &u a oia no fee i hooholo ia ai malaila e heiheī ai ua moho. Oea mea i aelike ja oia no, lua e lilo ka eo ia Kopaan, a haule o Makalei alaila, e noho o Makhlei | kanaka hana malale Kakeipaku ma ke ano bc kauwa a he aipuupuu na ke lii na kokoipahu a hikl i kona meu la hope. A ina hoi e eo o Kapaau ia Ma — kalei, alaila, o na olc> n* a pan o na mai a hooa 1 ke kahua le'ale*& o HiūHkahua, a koe o« okaea o Hoeopneo a komo i Honomaka»J, na Hōr.o eioa o na Kohala waho. a Hifeapoloa e nohoi aina ne l ia Kohala, | OI4JO D6€ ō Poakea, el;a e lioohoohoio loa keia pili ala a apono *nai ka moho mia ko makoii aoao, \ alaila, hoepaaia ka piii, # a hoopaa 1 no hoi na trea a psu, a ina ej hooie oia alaila pau ae la no hei. |

[ Oielo mai o Kukuioah», iaa hoole ka o'obo oaa ka ourou aoeo, akiia lawe ia na okaoa a peu mai Knlopae a na llouo elua o n& Kohala waho, a eukou i na kalana ala* a pau a uoho an>i malal? o Kukulpnhu oei, a ua toke aktt la o« e kt keiki ; li:. e ho[ a 000000 pouo, | Hol aku la o Puakea me ka ' tuanno HjBiksi ole uo &eia kumu pai. a imua o ka nfca knka, a boike aku la ina mea a pau, 1 kn lobe aua ō Mākalei, oa [olelo aku la o!a, «p biki hoi ha, ae ia aku ke kumu plīi a aa lii o na Kehala loko. He naoi ia eo l«kou ka make — make, a ma ko lakeu |aoao mal la uo kā boonobctiobo ana i aa ma— hele o keia kumu pil» a kakou a tia hoi ko'u mauae, o ke kahua heihei ea. Hoomaka ma' k&iaei aku a hulo pololei a pli iluua o Pill a me KalaMkiola a huli mai no ke kohua kahi o ka Afca e kaVi aea, « o ka mea e puka mua mai ana naoa e eo, aua pau Loa ue mea j ! a pau ika hooko elike me is i oitlo ia, i Holo hou aku la o Puakea, a hui me ke lii ke kukini a me ea paaielo o ka moho, a hoike aku la 1 ke koi a ia molo ma ko lākon aoao, eiike- meia a k&kou i ike ae nei mamua. U# ae ia mai la no keia oei, oiai, ua mauao ibo ia no o Kapaau e ohi hapuku uoa uo ka pulupniu o Kapaau, aohe opala koe .aku elike me koaa k«ulaua mai o a o. Holo *e ia uh mea a r»u, a ma— āaukaa ua aoao a tlua ao ke ka-~-hua helheū Hiki oo&i Ja ka la, a be la icl maoii hef o® o* Ko»ala i olel& ia j «Uma Koaaia a k*ukie wai« ma* k« o»o o oa K°bel« i oUlo i« eijOJa Koi>»<* « kiHlele wale mū ke 000 o ®a KohaU i oielo ia — kala i»Ioa Ha»kto w* na f>oa ttatU iua ike ka&iii a ke Bpaaj?*a a.t ka & Aol* 1 Fa»