Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 1, 29 May 1928 — HE MOOLELO NO MAKALEI KAEUEU HIAPAIOLE O KEKAHI WAIOLE, KA MEA NAN AKA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AH O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKALEI KAEUEU HIAPAIOLE O KEKAHI WAIOLE, KA MEA NAN AKA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AH O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"E HINAIKAMALAMA-O-KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

(Kak«ota e Iloolaleakaukiu)

MAHKLK II KA HELK ANA O MAKALEI IA KAUAI ■ <* ■ Pii mai la na i'a nei, a lann ī ka ilikai a hoaeūaka aka la e ahai, a hookuu malie akuia keia t kfi *aho a pau ekolu kaau ka loa, a pāa iho la keia aia wa l iho aku ai «a i'a nei i'elo eue koinei hookun ooalie no boi I ke aho. • Ika w»'•* Ura mti al ua ia nei, o«a koinei wa e Hoki ai a p»ha ke kaau a oia kiwi hou aku la ao ua i'a nei ' 4 A-U-lele oka moana." Ke nei ua i'a nei iaia nei i ka mo?,-a lewa heie a na-ha na rftok«, haule o Hawaii ma ke kua, a o Ma'-'i ma ka aoao a o Molokai malala a o I,anai aia ks waihouiai la ma ke kowa o Maui a me Mo— ' Ohi ua "a-u 1-le nei o ka oorana'' e»bai ala. Kahei ae ike kupunawahine. ''E Hinaika-malam.a.o-Kaelo. Paa ia a paa ka i'a a kaua," I Heit; ia k«s ; keia mawāho ae o ka lae o Kekaa uia Kaanapal), a oīa wa i kaohi a! i tia ia nei eia nae ola mau no ka ahai. Uhi mai la ka po f a paa aku !a koioei ike aina ana, a ke ahai al« no ho; ua i'a r.ei aeia nei ke k -hea j ; ala noia i ke kupunawahioe "e Hiuaikamalamao Kaelo, ] Paa ia a paa ka i'a a kaua.'* ia fro ia po. e]ua papi,. r o, r Y anfi:.i«ia uei me ua l*a hwkaia— kupua nei o Awini, a ike ao loa aaa, &e afifahi uo a uipī ua

ia oet a huki ia enei la a pih i ka waa, aok i kaoa raaf ka nui o ua i'a tiei, aneaoe e euiku anaua ka ioa, a perehi iho la keia a make na i'a uei* pae akn la i kaohai iuka o ka o K B uiulaau. Piha «uai fa kahakaii na kanaka » haawi ia aku la ua * i'a nsi i ua fcauaka kamaaioa, a hookipa ia aku la uo boi keia uie &a maikai a maiaeua ia no hoi e oa pos kau>a — ; aina me ka oluolu. - i laia t»ti j ooht> ai ia Lauai, ua hio keia i m?a uui i ua kamaaiaa a' na ninau «ku la keīa ina ko'a'ia | wai'a a bai ta mai la no hpi, O Kaooolu ke kea kauipna loa ame Keal»ikabiti t aKa, he uui uo ua ko'a, 8on« kea poo pae kela, - I kekahi la, hoio aka la keia me ua kamaaioa e makai i le a*u o Kaunoiu, a ike qq hoi i ua ko-* uei. a t iawau aaa ao hoi u« kamaalna ei* kah». Nao« aka la kei# i ka hkeu la - - waia aa* 4 a olelo aku ia i na k£— ov«aina a iakou « helo pa nel t He \m paani kei* na ka«alli o ko't» aio», o be» kott aina? 0 K<uiebu , uhulu i Koaa i Hawa'i, k« aika kupo'ua s ka yobu, 1 ka ia puka ui* ke kua, a aapoo iho ao na ke alo, lieaiua kaukaa i'o oo o K*>ua i ka poliu a me ka amioa q ke kai a ueUila kt kii uiaokleki l ka m* iaoi. !\ ka pt kolouah;, ae, aku H k*\ «t, oi* n* hastvi«3 a;au e ua *u»a «ta e !uj>ea īa ajo« o *» htit a hiun ke kai o kor«. Nin*u »ku 5« ke!« *ybV* (pah' *ku n<* ka oakea) nluaa mai !a l'Ākoī', eli tnta !?e "aiii'?" oia ka M pa' l elike me ka keU e lawaia mai la. A weke ae V* i ka **pv' «n* « hoikeiae aku t« la Uko« f « nnil U ke k*M k«u«ka k* u»aa:u«, o ut o Ukeu ao ka i>«e ut«t4«ma i keua uea.o iw «kn' po ke isk<*u ike ue U a\e», * t ka *Va"'!

~ 7 " 'mā Olelo aku la o ijUkafcj, iua p»hl ne oh« ka kakoo, l»a u> !1 hoao ae au i kau pa ia Kolomlki— ©iki t fac p* hooiiioa u« kuu pdDft«Ahia<i na Hio«ikeajalaiiift-o- _ K.elo. m B bolo aku kakou . a pili aie kel* * M < la*ia inai U, o kuu kalKoa-*- «I aaa ia o Keouako, he kauaka la— Waia oni 09 k*ia kaha o Kauoja|,u. Holo aku Ia iakoa a olli a olelo «ku la aa kanaka n«i e haawi mai . I i oae he-aku ua iakou» a ua loaa 1 | mai la no hoi, a ninaa mai nja o ? Keemuku. Owai ka onkou lawaia? Oke keiki maiihūii nei, a t he pa uo fca oukoa e ]a«aia ai la, * At f he pa na. na ke k«siki 00, « ol« koi ko makou mea i noi aku 1& 1 oh« aa makou, a ua ioaa ae la hoi a o ka lawaia a"£u koe., Hoe āku la lakou a kaawale. a boolaaa ihr) la ka waa a aui iho ia keia i ua pa nel ana, a uiuau la i oa kanaka hoe waa. "~2j Owai ko oukou in'au inoa a'u e kahea aku ai ia oukou e hoe, oia ko'u ru{a uiau. i ka wa e la— wai'a ai. " -# 1 na holo ole ka waā e ka&ea 2 «na au ina kāohi' e hoe. aia-a lioio 2 ks waa, alaiU, alna ka pa e ke aku, lele no.paa, a ina aole holo ka waa, aee holo ka p a , a oia ka mea e kahea ai ka lawaia a ola? a ul£ a ofa ka mea i ola &j no ka ole o ka waa. Hai inai U lakoa i &a moa 'pa,— 5 kaui o Pali tee kaeaka ma ka ihu o t ka waa, ke kanaka ma 2 .ke>u kia, o Palawaī, ke kanaka l * Kainalhi 1 ka pe'aa o ka «aa, a o ke kanaka m 3 ka kuaiako bop fe i'^J ka ekea o ka ivaa, o Hopu, *Aia t?o r.a auwaa ke laua wale ala nc?co ke ana i ka au ae o i ke akii, eohe ue m.e Ue au ae o ke ' aku,akebele ee la ka la i awakea. * . ! Kahea akn ia kefa. e hoe e Paii, j ke kaohl mamua o ka waa, e hoe e ' Malama e boe e Palawai, ke kaohi ' Kainaliu oKa waa, e bo? e Uo — 1 .**" pu ke kaohi i ka ekea i tope, na kaohī ,a Makalei ka la— waia o ka Ia loa. - E Hinaikamilama-o Kaelo. kuu I kupunawahine i ka la o lalo e pa

pale ike aleha bomai i makina ns»' u na Makaiel i waa piha ī ke ftkv. . Hoala ia m&i ke kahuli t ke kaa— wili, ka booltli 9 ka holopapa t ke aku i ka hale i ke koa la o uolu i ke aktk£hiki, i ka haiuku— lakū i ka mapuua i ka piko o Wakea, ka ia alakai aoho i ke koa \ ka hals o ka i a. P I ka pae ana uo o ka kahea aoa o ka wa> uoia i haloka iho ai ke ake ma k* aoao o lakou, a httli ae 1*- no L:oi keia & pe'a aku la i ka pa, a paa rr,al la i ke aka % „ jkapalili ana ? ka waa, a kahea aku ila keia ja pa]i, e ]alau raai a wailw ' j aka ma ka ihu o ka vaa. " Aia o Makalei ke ohi ala i kt ,_A »»ku me ka ha]a ole, a ua like k« aku me ka IHo nohu ka hae, o ka hele ii a .kokoke u waa Q lakam a iahei mai h o Makalei, e. Palawai, *kaia' ka Hu.o ka waa kakou, " E Hopu t e hoi ua make ka v»aa 0 Kakso 4 e Pa]i, e Malaaia, e kaop k* ho; a pae iuka t a ola kos— ksi, <r>la .koa uka a ola ka h»ile a me ka hapaiwaa. * • I ka p&a aaa oo o ka lawaia *Q*l m a I«koa eei, o ka pau ae ia uoU » ■ ka aa ana ake ak«2 t & aoe loa akn ta oa «l!» aoha au > P<*e aku la lakou uei 1 iho U o M«k#>ei i keU «Jkn „j~ t iu«i ĪO4 «uajuu* o ka w*te|U 1 a huh ae U iaa kaohi aaa a 1 Mah«ie emkou ikaia a u» onknw, • haawl aku oukou ea • &«|)ai«taa « ka U k «m tttle a ueho hale. % Uia a©tt <%»»u h*»*i h***! u4 i* Uio '■! a ae ka pua#, * ©ai uooeoe. aako* «» ao ka'u akb, aea U*a aa 1 '|auikat*i , a. v , H* «ea ho» loa iho la !a i& *U- . ic«a t oka liattrTTa o kt Pa a p*xx 1 toa bi lAkou, « h h«tw: iS o ka | i'* * »«u tea »* !'«kou a • hookaHl " J aoka *na akvu , * ,~1 aok htt o V«la, *&\t t i hana a ? m l*w*U o | mia ae k& UwiU AU jjj «* maa * p*u aoh? k«ia bt kwa;*** hi mkt!( kakea. i r Mti . , ~3