Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 2, 5 June 1928 — Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana (Kakau ia o ia no ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana (Kakau ia o ia no ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

HELU 1 KO KEONI KAELEMAKULE MOOLELO PONOI (Kakau ponoi ia mai no e ia) He eono mahina mahope mai o ko'u hanau ia ana, ua lawe hanai ia aku la wau e Kaaikaula me kana wahine o Pake, a ua lawe aku la hoi laua ia'u no ko laua home ma Mahaiola kekahi kauhale o Kekaha, a he kauhale lawaia hoi e pili pu aku ana ia Makalawena, a he wahi hoi he 12 mau mile ka mamao aku mai Kailua, Kona Akau. He mau kauhale lawaia keia e waiho ana ma kai o ka aina laula o Kekaha wai ole o na Kona, ao ka hana nui o keia mau kamaaina o keia mau "aina Kaha," oia no ka lawelawe i ka oihana lawaia o na ane lawaia like ole. Mai loko mai o keia mau oihana lawaia e loaa ai ke ola o na kamaaina o keia mau kauhale ma na wahi pili kahakai o Kekaha, O ke ola e ola ai keia mau kamaaina o keia mau Kaha, oia ka lawaia a loaa ka ia, a hoomalooia a maloo, alaila, i ka hoea ana mai o ka poe maauaua ai, alaila, e panai aku ana keia mau ia maloo me na pai ai mai Maui mai, a mai Waipio me Waimanu mai no hoi, a mai Kohala Akau mai no hoi i kekahi manawa. He aina pololi no hoi keia o ka noho ana, a me ka hoomanawanui wale e pono ai ka noho ana. I ka manawa maikai ua hoea mai la no kela mau waapa lawe ai, ao he Moku kiakahi no hoi i kekahi manawa, a loaa io mai la no na pai-ai, ae panai ia aku ana hoi me na ia maloo, oia hoi ke Aku maloo, ka opelu maloo no hoi, ao na poke ahi no hoi i kaulai maikai ia, ame na ia moana no hoi e loaa ana i ka lawaia ia, oia hoi ka "ulaula" ke opakapaka no hoi, ao ke kahala no hoi ame na ia ano like oia mau ano. I ka manawa nae e hoi mai ai ka ino o ua "Aina Kaha" nei, a hiki ole mai la na waapa lawe pai ai, a hiki ole no hoi ka poe lawaia o na Kekaha e holo i ka moana, alaila, he manawa pololi maoli no ia o ka noho ana o keia aina. Ia manawa pololi o ka aina o ua Kekaha nei, alaila, o na Makua noonoo, ao na Kupuna aloha moopuna hoi, ua hoomakaukau no lakou i kekahi ai e pono ai ka noho ana me ka hoomanawanui. Ua kaulai ia kekahi mau paiai, a hiki i ka maloo ana, alaila, malama ia ma kahi e maluhia ai. I ka hoi ana mai hoi o kela wa ino a hiki ole mai na waapa lawe ai, alaila, o keia mau paiai i kaulai ia a maloo, ai uhae ia hoi iloko o na hokea malama ai, ua kii ia aku la ua ai maloo nei mai kahi i malama ia ai, iloko o na hokeo pohue i huki ia iluna o na kaupoku hale, ai malama ia hoi me ka maloo ma kai, alaila, wehe ia ae la keia ai maloo, a hooma-u ia i ka wai mai ke ahiahi a hiki i ka kakahiaka nui, alaila, wahi hou iloko o ka lai me ia mau anopalupalu hoi i ke ku ia ana i ka wai, alaila hoaimu liilii ua mau ope ai maloo no ai mau iho la, hoi i ke ku ia ana i ka wai. I ka moa ana o kela mau ope ai maloo, ua kui hou ia iho la me ka pohaku kui ai. Eia nae e nui maoli no ka hana, ae noke ai ke kui ana me ka wali ole o keia mau puupuu, ai kekahi manawa me ia puupuu no e hookomo aku ai iloko o ka umeke ai, alaila, me na ia loaa oili kahakai, ua lilo iho la keia ai maloo i malama ia no ka manawa nele ai, ua ai akula no me ka hiki ole ke [illegible] a ia ano ai, oiai o ka mea nui o ka piha aku o ka lua o ka inaina.

I ko'u ntti kopooo «na ae*. a !Ite huī waa i ro«a keku» akn 5 kp'u cßsa M«kci«ban»i f u» !&w*!s»we !hc< ia wau i keia bao* ai inaloo. t>i ook® aka no ooi wao i ke Ikoi a hoe» wab uo i k« akt*hi, eōi» he waii maikai iki o kaia mao poupoo a'« e kui oai. a rfii&a)!io axo 1h wao i k«« haoai !» Pok« i keia aaaa oielo. 4S JB Mam» aoie be. wah ik: o kei& oaao paupuu a'a e kni nei» ao ka po »e no ia o ka la- ' la mamawa no ua Maiuahloe Kahohaaai nei o'« i kamaili® euei ai ia'o i keia oao okio e ke. poe kahiko eia mao K&ha, "Mookacsn aka bo iloke e ka amake a ai ako no hoi kakou. oiai, aole ia he mau paupan paiii okoU e pillkia ai kakoe. A aol® no hoi he Ipo ioli» naao, a ia bo ka naoa • Vā ipo ok» ■aaalkai ooa maka, ai ka poohu eiia aka. oloko a poipoi a piha aku ka loa o ka ioaloa, aiaila. eoaikai oa aiaka ke nana ia oielo paaoao maoli ao keia a kau . i iamaiiio mai ai ia'o, oiah' *ua no ka mkoao aeina ae i ka ai puapoa hoepan pilikia oia ma« !a nele ai, alaiia t aole nn he wab? okoa ako e hoolawa ia t»ai na palai iīoa, ae kui maikai ai hoi a wali maikn \ko k« h;o-— kōmo as«'iloko-o kd 'umeke. Ma j ht wahi paha'la e kohu poeo gi >el& 5 fr.au nklo ro&ikai a Pauio j kaiwa - hhoako ai oōa kekahi w»hi o ka ' t p fif>re i ka poe o Pi.lipi', ,ae hoo» f pili anue waie ia nei hoi ia eeau ' uh'". i keKahi mm mea hoopirikla| iiooooo. "Ua o!oola no o Paulo i uh mm i ioaa iaie." I ka oianewa e hoi inai ai ka ioo 0 ua mau aina k-ah'a oei o Ke6ah(s. ; a ua pi-mai la ka makaoi tm b& ! loaoli, a koakea ka n a 11 na.&ie o ke kai. a e pii m'a'i sna ho! iaa n«lu ounui a poi ae la me ka {ikaika ina ''M*ka-laft aloha o oa ain» kaha nei o na Kapona, alaila, pao se la paha ka waiwai o kela; j toau oieio ao a ke Kahnni Hewa— ' hew» i ao akn ai ia Kamf?hai»eha i ikee» ooanawa ? kukolo moa ai i ka I H«īku o Mauekmi ed« Kawaihae. .Ua ao ako k oia i oa Aiii,Nai'Anpaoi oeii keia maa olek. '*E Kalani e. e haahaa oo k« Hale o ke Akua tiu e kHHuIu. pei? j K hapai no a kiekie iluna, a hoii aku ka hm ke-»lo i fee kāi/ alaila, : a>ai ke kai wai ka hoi k» pomei— kai '■' ■ I Kela roso ia inr> e kuakea aoa ika c tnoana ika pa a ka makaoi j ae pnpoi ana hoi m« k& | iknika oa oalu o ke «si i na oaaka" llae o »a tin» kaha eei o pa Kekaha lua pao ae 1* ka holi aoa o na īmaka o ka pne kwaia i ke kai, obi |ua boea mai ia ka ino poipo o oa ialiiā o«i. 0 makou hoi ua kamalii f pololi, oa pii ae la inakoo iloua o '• p kurru'g%n "kou'' nuūu ; . aiiuli 1 ike 'a ka maka i ukt» o ka aiha, ae 'ak? eu'i ftna oa m&ka o k» ike aku * t a rrakar<.aka o nka o ka aina, ae isbo mai aoa hoi nse k*hi pai-uwala is ms 08 wahi ko, a me na wahi a j' a u)p kekahi mau ooea a: ese p """io f> |, ioi ka poe pololi o uh K#h* »'oha oei. O keia u&au KumoUaa "K')u" mai ka poe k» hmo :tjhi no, a ma llahaioU ia mm ln <■> ko a nobo holoholo k»t»alii at *, « uia jn» ht 19 «iaa koooo— iaaa k«u uaaui mae-li, ssi hiki ole i «a kbnaaA e'ua k« huopooi ae i ke 1 kumu o keU mau k«mo!a«u kou ! &»hsku 1 kauu ia paha »ai ka m* — aawa kahiko mar o Q« Alil 0 kt s 1.6 la H«nry W«k* o Kavu»''u a oia ba euauawa i oki i-I «■ & f ii*u kuuiulaau kuu nuuui, « h'ii'* i«a • ia ! na aoaaka l«»u, a n:o tt w»u kuiou-koa [ kukalu «i o>& , Kt • * Ha*« luikiul haaa ameka % aka o K«!c*' ; .*, «i lilo «i oi« i kn k rciu l .otH» loa oiahap# mai N-v Kekalā was ©k ako « oa Kota 1 loaa ako a! ke!a m»a lā»tt baot uui«ke Uau kou ake \ v n . g* nth.h»a «o* *ku 0 kela mao K an aw h waki'*» m ktmaiii e \'li ai * aau ako oa m<ka ! uh» o 1« a;ua. »• ak» ak'i ao« b< i 0 k« 1 w i' • i K * ut& kāui v' i*, !nv* #> hhf se % ta| 1* nuaaa pomuuiu iK'iuu ■ ka ai."*, K t!> oko aua paha makoa ea ka * uia' s1 k* k^V-#1 .« MahāiU'» I kēla >.f.» u A'i ilakuoi«l« e ka iw - *»sa ik leha aktt ko 0 i j u,» s aii'-' ! » mii ho! ko'u kū k kua f h!H Oifc'. *■■ *' i he