Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 7, 10 July 1928 — Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana (Kakau ia e ia no ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

Ka moolelo oiaio o ko John Kaelemakule ola ana (Kakau ia e ia no ka pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

HSLU 8 0 KO H.ONI KAHLEMAKULK M9OLELO PONOI "~X (Kakan ponoi ia mai qo e i»)

O ka inoh o k<>ia wahi a oaakoo! e noho nei. oia no o "Uhn'', a oia'i no boi ba paleoa paa o liahi nohO j ia e oh kanaka mn ka aoao mtkai 1 nei o Waimea. Ua kokeke no hoi i kahi a makoo e uoho ana e Kn be. lelei rofti ana ka hale pona haielei ' o kekahi mea nooa ka 'moa o Ka«hini. aej£yl nei uo p%ha koaa paia h fi le'ei i* hoea K»a no i keia manawa a'a e kakao'nei i keia oeau 4rHooliianpo o ku'u ola ana." Iloko o kd makoo pa e uoho «n«, he ojBū hale eae no kekahi poe fcamaaira no hei o Waioiea, a mai »eia wahi aku •> makou u noho anf,; ne «kolu mao haie e ae no kakahi poe kamaaioa no hoi o Waimea, a 'mai keia wahi aku o makou e n(>ho «na.heikwwole ia aku no o Puoiki a oie hoi kekaH hale neho o Pa-1 kana ma Waime». Mamuli no hr»i o ka noho loihi ana o uiakou ma Waimea, ua aoo maa ahu la ka •11 i ke anu o Waimea, a liio ae la oa kamalii oia #abi a ooakou e Loho ana i mau hoa paani pn me a'u, a ua hele like makou i ka auau a lelekawa hoi ma kekahi kio wai e koKoke ana i ke •lanui e iho aoa > Kawaihae, a ma kai iki iho no hoi o Puuiki, ai īk* ia hoi kela rio wai lele-Kawa o ] oeakoo e auaa ai ma ka inoa o Waiakeea, abe aaeane mile ka m«uiao mai ko makoo wahi. aku e nohe anp t ai ole he heokahi mile paha roe ka hapa ka poloie' loa, a aole ua« he loihi oia eaile i ka hele ia e lelekawa me na kama.lii o'a wah l *. Uk hana ia no hoi e ka poe k«hiko o kela wahi he auwai e kahe mai ana o ka wai a komo iloko o i makou pa e nohu aaa ae kehe aoo hoi mewaeua o kela āau hale Uoko 9 kela pp. a he lohe wala ia aku oo mai ko aakou hile ako ka owe a ka wai i ka o ka po, h oīa no boi ko eeakou w»i e] inu ai, te holoi ai paha, ao auau| ai no hoi i kekahi manawa. I ka' auanawa e lohe ole ia ai ka ewe o i ka wai rua ke'a auwai ika onaoawa , moe o ka po, alaila.ua pani ia mai la ka wai e kekahi poe, ai ke a B na ae oka po, ua kena koke ia | mai la mak( u na kaaaalii e kii e hioLuh hou mai i ka wai o k 0 inakou auwai. He ekolu makou keikikane oloko 0 ko m»kou bale, owau j»o hoi o j Kaeleuiakule, ao Ahole arue Na. ihiwa, a oa ano like no ka nunui o ko aoakou mau kinp. Ua oi nae ko Nahiwa ano naauao ae i ko maua me Aholo. Mahope mr.i nae o ka noho ab* no kekahi manawa, ea kaawale ko makou noho aua, a ua koi makoa a noho ma Kawaihae, a aole boI i hui heo a hoea «r«ie no i na Kanaka m*koa, ai aa faai o'a { wehe h*Ukoaī ei ai nt kahi a'o e ooho n«i na Kailua uei. 0 Nah ; wa hoi «« wehe Halekoai no boi oia ma Wiiue*, a o'ai hol | oia a milioia Halekuai ina nooa ma Waimea, ua lawe boa a« la oia j "'He Halekuai hoa nooa'' a oia |hoi ka "Kaikamahine a KaoUha", | o kekahi hoi o na wahine ui loa u 1 Hnweii nei. a ma k«ia halekuai hou :o Nahiwa, na puka n® oia m» ka | hoohua an* mai i n« hua oh»*ha o i noh.i ohana ana. a oia hoi oT, Nahiwa me kona mas kaiknab<n«' « eia oo kana wahiue ke ola oaA' noi ke "Anu o W«imea', a ■ Vu>ea oo i mauaw* a'u e ki» U*u ue:

[ I ki biki ui i kt d«o»«* » |bo3feolokolo hi •( o M«do k* Hnihtu«« oaooi o KMik«olttkoo Kthobaiifii t «l hookoiōkole U boi *m«a o k* Abt Kiffre, o« hookop ia oia, oi&i, »ole i l«wa na boik« noH ka ao«o o ke Aoponi e hoike «ne no ka lawe aihoe aoa o Mano i kela paha dal« n ka halekoai o Pa-1 knna.

Haeleie makoo ia Wainm a ho 1 mai 1% « iioho mi Kawaihae, ao ka aioa kao!aB& hoi i "Ke Kai Hswaoawaoa.'' Ua haalele eko la ia Waimea i ke abiahi poeleele o h®kabi la, a na l.ookaa ia wao nāaiooa o eekahi !lo (ne ka noho ole, a he p»le holahnlo nae ■ pale ana i k« kaa o k« lio. Ua hao« ia ke kaul* likiki o paa maUlo ok* opo o ka lio, a hoooaa ift kela kanla iikini \ koo miu.aha, ai oaaai wao nai'una 0 ke koa o keia lio, oiai, aoU no j maainaa loa ī ke kao lio ana i ka hokua o ka lio.

I j£sia iho ana no kii o Kawaihae me *uo Kahnhanai Kaaikanl) na holo ia fca hapanni alaūo : , ai ka hoea aoa i ka waena kouo ok a «laoui e iho n?i i Kawaihae, 'na pah"mo ako la ka pal«s malalo o'n k a matru!i no hoi o ke ano poeleelp aone ka hoio mao<i oia holo ana o ka i io, aole mau%wa e kamailio 1 kun Knhnhaoai Kaaikanln. ai k B hoea ana aka i Kaw&ih&e, a enama'i paha o kc\n holo "kuii ka ariHi." na ano paioo ae la ke k&plt o l&lo u ko'u wahi wbb, a na pala ae la ho l i kah' oke ka-waa, ai ka heea ana i ka hale o Paim«ka ko makoo k& — maaina o Kawaihee, oa ano hiki pono ole ke hele pololei akn ko'a mao wawae. 0 keia oale o wakon i noho ai ma K»waihac, he hale ano hal&o pohaku o lalo ahe pili maua iho olnoa, a« k*i aua keia hale m* ka aoao Kohala b« o ka H«l«kaai ka* hiko o Kawaihae, ae kokoke ana bo hoi i ke kahoa o k& Haienoho o Kanehaka i noho iho nei i kel» tnau makahiki akn oei.

Moe iho la makou i keia po * I hoea i ao o kekehi la ae. I ko' u bjao ana akn e heU iwaho o ko makon hale, āi ka ike ana mai o aa kamalii o Kawaihae i ke ion o ka'u heleaoa, oia hoi e hele kaiena ana, ae aik<>o ana hoi Kahi waewie io a io, aa.hoomeka kela poe kei— iki e K\waibae e akaak* hoohene— { heae ia'o, ae kahea m»i b< i me| keia mau olklo ia u. "Ea, r,a loaai ia paha oe i ki mai pala k« hele kaiena ooai n»i, e kau koke oe i ka iinon ei pao koke kena mai pala ou, 1 ' Ua komo iiio la Moko o*o k» hilahila oo keia kahea hoohenehene i* mai e o Kawaihae, a hoo — holo iho la wau i ka'n manao • noho .nahlii iloko o ka hale a hiki i ka aiaoawā e pau i»i keia piiikia ava k.i'u lemu. I'a noho iho la wau oo na la «kolti iloko o ka Ha!e ka-"-□eaaina o me ke ake ol« aku i ka pao»i rae na kamalii, oiai» ua koo>o naai ia ka hilnhila iloko o'a i ke kahea honhenehene ia mai ua loaa wau i ka "pala." I ke kaaiaaina pono ai.a iho i k® R ioa o Kaw«ihap, na lilo iho la k«ia mau keiki hoohenehene ia'u i mau hoapaani no'n, ae hele iiae ai i ka auau kai me lakon, a lilo ae la ho, waa i hoaaloha no ua poe kamalii hoohenehenn nei o Kawaihae. T ka hala ana o kekahi dfanawa o ko makoa noho ana me ka hale aamaaina moi, a oia hoi o Paimaka aa haalele iho ia i k«ia noho ana ma ia wah\ m hoi aka 5« a noho mt aahio Wahinenei, a aia wahi ae — «aena o ke «d« a Kawaihae, ai aoo mamao iki mai hoi onai kahi a ma* kon i ooho mua akn ai i kela ma — nawa i hiki mua ai i Kawaihae. Aoie i pae