Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 8, 17 July 1928 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU (No ka Pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu) [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU (No ka Pomaikai o ko ka Hoku poe heluhelu)

B waiho io mai ana no ua poe wut kaulaa nei<&« ka piha io no ina waiwai oia manawa o ka aina oia hoike sapa, na pa-uo ua wahme. ao na malo no hoi o o na kane. ao ke kapa paupau no hoio na ano like ole, ao ka waiwai pono lawaia pu no hoi, oia hoi ke aho iawaia me na upena lawaia, na«pe moena makalii no hoi iaa U noiau ia paha i Pana a>M *ke o&aona i nōho ai« 1 Na ola no hoi me na puaa i hoo miko ia i ka paakai, a ua hele no hoi a ku ke ahna ona wai-wai iike ole oia aa. Ua hoohikihiki ia aku la keia mau waiwai a ku ana imea o na aiii e noho mai ana ma ka Haie Haiauo ke Aliiwahine Peieula.

I ke ahu ana o ka waiwai īmua o ke alo o ke Aliiwahine Peleala, ua hu)i ae la oia a ninau aku ta ia Mieaka i keia ninau.

"Pehea e hana ak« ai keia w&iwai i lawe ia mai nei i ko kakoa alo e kau Haku Hiiaka?' wahi a Pelewla i ninau mai ai Eia ka paiie toa ko Hiiaka «oāo i kamaiiio aku ai i ke Aliiwahine Peleula me ka lohe pu ia no rae e Ka poe apan e noko ana iloko o kelE Hale Alii Haiau oke Alii- — wahine Peleula. Oka w«iwai no hoi ke hiki ke «i ia, eai aku no hoi na alii me na makaainana oke alo ahi. F Koke ia aka e hoohana koke ia k«k«hi ahaaina nui i keia la, iai iho hoi ka nui ame ka liilii. ka u'i hoi rae na hapauea. E hanai aku ia lakou a maona ka opu ona kanaka apau, i mau ai no hoi paha ko lakou aloha ia oe e ke alii- • Eai no hoi oakou ae ai no hoi au me koo mau hoahele, aka, o kau*wahi ai la, aia i ka ua apuakea o Kailna ia. ao kuu aikane no hoi a aikane pu no Koi na kaua ame kahi kahu o kakou kai ike i'kau aiKe hoomanao ala no hoi paha oe e makamaka heiuhelu i na ao luau ai a Hiiaka i ka-po!i o-peie, i na helu nauaaku n<?i i hala, paiupalu a luoalapa a Kaanahau, a oia wah» ai la kau a Hii nei ika-ii-o na-moku e oleio nei.

la wa no hoi i hu\i ue ai ua līii nei a kena aku la i kahi kahu ona ia e k»' i ka luau i'alo o Kailua, laok- keia Kailua no Kora, aka, aia no kvia wahi ma Oahu; i kahi o Kaanahau I kahi kahu no ona a hala a*<u, ua hooialo koke aku la no o Hiiaka ia Peleula e kalua na puaa inoniona o Molokai, ae hoomakau<<au koke ia no hoi na mea apan e pono ai keia ahaaina nui e naakemak« ia nei e hoohaia- E lik« me keia kaaoha a *a wahine Hii-po ai moku oei ia Peleula k« , aliiwahine o Oahu, -p«la po hoi i hooko kok« ia mai ai ktia olelo a Hiiaka iha poli-o p«i« i kauoha aku ai. Oiai hoi e hopmikauka* ia n«i na m«a apa*« pono keia paina oui. u hooini ia aka la na elele e Hnakaekii ina kuiki niai liMnalaa reai a ho«a loa aka i Moaaal**, « h«l« mm koi i ka ikaaina a k« Ahiwahine P«l«mla ®« kana «iaa aikane tr« boe« io mai ls bo hoi na po« apau i hai ie aku « aa'el«l« i kooana i» ika ti a u h«S« no hei ® piha t p« no heno kstiaat o Nuumnm i

na kane ame na wahine aa« kolppap® a euUoe'oe km ■ai ane ka liiHl. Hewa no hoi i ka wai ka mea o aa kaoaka.

I sa akoakoa ana o sa po« apaa ua huai ia ae la ka paaa, ka uala ka moa, ka aala wal: «oao t fca palan» ka poi oao/ nalawalo ia k'ahinia ame ia ono aka ame ie ono akv o na aao like no faoi-

I ka makaukaa ana ona ineal apau malana oka papaaina; «ai hoonoho ia iho ia na kanaka. e hoonuu ika mōmona ona mea apau i hoomakaukau ia E iike no paha me kalulaoia au.ua kalokalo ae ia na aumakua like ole no ~Ea pomeikai 6 ka poe ai aole e puusCa aole no hoi e a peia wale aku, Hia nae mamua o katoomaka ana o na kanaka e ai, ua hiki iho ka elele oia hoi kahi kahu o Hiiaka o Pauopalaa me ka owili luau lupalupa palu— palu a Hiiaka maiialo mai o Kai lua, Ku ke ahaa oua tnea he luau, a ua ai ono no hoi na nakaika iakou mea at i hoomakaukau ia, a ua hoonuu ae ia no hoi o Hiiaka i kana ai oka iaau a hiki wale no i ka oau ana o keia ahua iuan i lawe ia mai e kahi kah« ona-

Ika pao aaa o keia ai ana, a ua hoomaha tho U ke anaina kanaka nui me ka liiiii palmpalu a oolea, ai ka am anaoka la, ua olelo aku la o Hiiaka ia Kaalanaokata, "aohea oe e hoihoi loa oe ia'u alii o Kaoai, no na hala oN&ae ike kai " Ia roa— nawa, na ae maikai ioa naai ta no hoi o Kaalanaokala i keia kanoha a noi a Hiiaka i ai, no ka mea e oie o Hiiaka ola kona m&a iwī a aoho no hoi ll«aa o ka waiwai k«onoono maoli. <

I ka hele mno hoi a kii Im naaka okala i ka iii kai, kau no hoi o Hiiaka ma iiuna ona waa kaulua o ke mlii o Waipio. a no Kauai ka haulani o na ihu oua mau waa nei

Ia po no hoi a ao, ua honi mku la o Lohiau me Kauakahiapaoa i*na i ke aia o ka hinano o ko laua aina. No ke ala hoi ona pola j hinano ke ala e honi msu ia nei i o ka wa no hoi ia oua mau alii f nei e hoomau mau ana ika honi l i na ihu o na wahine a laaa, oia [no hoi o Hiiaka me Wahineomao.

j 15awa no a puka ae la ka maka ] o ka la malun* oKa iiiKai, o bo ! lakou nei pae aku la ro ia i Ha— jena. la iaJcou nei no hoi i hoo-- ' aku ai e pae loa iluna o ' kaha one, ua piha inai la kaha lone ; na kanaea makainai i keia mau waa kauiana e hookau aku nei i kola. lamanawa no hoi pb kanaka i hoomaopopo ioa mai ai i ko iakou aiti ( a mau alii hoi oka aina, ia Lohiau &me Kauakahia— i paoa, ua wawalo ae ia ko lakon leo uwe me ka piha hauali nui no ;ko lakou tuau alii i hele \ na ! waki e a kahi no a huli hoi 1 ka laina hanau

Ika wa no i maopopo ioa mai ai na kanaka i na poe oluna o keia mau waa kauloa malihini e pae aku nei. a ua ik« raai la no hoi keK&hi maa kahu o ke alji— wahine Kaanahua. ua hoio naama aku la iakou ahai ak« ia ike alii n« ka huli hoi mai o na kai — kuaane ona o Lohiau aae Kaaa kahiap&o» m« na wahine ao a laua o Hitaka ae Wahinoamao.

Ika lohe ana no hoi» keia aiiiwakin« o Kauai ua ho«a aku kona ua&u kaikunane, ua ku kok« a« ta no koi «ia a h«l« »ai la i kahi « pa« aku aha ma raa« waa kaalaa halihaii alii n«i Ua hiki io nai la k«ia alUwakino « k»i aloha oa« kona maa kaikunane ao ka nea m hooaikano o kahiapaoa m« m noimiia, ma kmikmmana o Lohiau nona, a me konm hmi alohm pu msm oo hoi m« nm iaiko«k« oma

D« Hei aku iakou aei no ka«hale. aiiaila ihookau pau ia akaaike aioha kaiknahiee me koaa inau kaikahane ame na kaikoeke-

I ka pa« ana o na kai aloha ana, aa kaaoha aka la o Lohiaa i konH poe kanaka e kukaia ia i mau haie halam&nu no Hiiaka ma a malaiia lakou e noho ai, a malaila no hoi e maiama ia ai na kapno Hiiaka. ka wahine aioha a ko iakoa alii.

I ka paa aan o ka hale hula— ma»u a Lohiaa i makemake ai no Hiiaka ma, ia ooho iho la lakou maloko o keia mau hale no ke- I knhi mauwi. Ua hui maa aku la no hoioHiiaka ne ke kane me Lohiau, a ua hala so hoi ke— kahi manawa loiht «a kam&ilio aku la 0 Hiiaka i ke kane, e "auhea oe e kuu kane aloha o keia aina nialihini au no hoi i ike mua ai, a mai a nei aku hoi kaua i au aku ai i ke kai loa no kou home ma Hawaii. E haalele ana wau ia oe, eia ae ko wahine naakua ike kii mai nei ia'u e hoi i ka lua o Kilauea.' Ka hoomaopope loa aku uei au eia la ha eu ahe ku — pua puaa ke hoea ae ana i ka iua o Kiīauea, ai ka oali kapu hoi o Kamohoalii. Eia la he kupua puaa. Nolaila e kuu kane e, e noho oe a aa'n no hoi ia e heie >mai e ike iaoe i kou wa ekaukau ae ai ia'u ina wa apau. a pela no hoi au ina wa apau ®hu ae kou &k>ha nou e hele mai ao au e ike ia oe e kan kane o na kai leha— lahu o ka aina.

Ke hai oei an ia oe, e kaa k6ne, «a noa ko kip<S 1 pa wa apiu e nM»-' kemake āi i ke kui ptta lehūa ai pua hala paha oko aioa Aohe au e h&okau ak« aua i k*-** kahi kaaawai maluaa ou, ano ia au e olelo aei ia oe, aa noa ko kino i kam mea e makemake ai oiai au aole ineoe, (laa paha keia mauao «ku twi o Hiiāka iluua o kana kaue a ike ia manawa, ua weluweln liilii ika haehae ia. Lokomaikai māoH no o Hiiaka e k«ttknu uei { ke k»ne ana.) Ua manao wau o kuu walii kahu uo ke hoi pu nie au ao keia waiiit<% hoi sau o Wahine — emao ea, e noho no oia nie ieana kane rtie Kauakahiapaoa.

He nian la niahope iho o keia uiau niea e kamailio ia nei t- Hiiaka uie kaua kaue, ua hoea io aku la no ke ki; iā Hiiaka, e hoi no ka luā o Kilauea. I loā uo npau na-iua— nao ī kauoha ia mai ai e Pele ia Hiiaka, ua ku ae la uo hoi ua \va — hine poai nel a luialele ak'i lā i ke kaūe»t!fb ke aloha nui no iloko o kona i'uuwai no kansi kane, aka, o ka leo kauoha hoi oka hoa uiai pupuu hogk*hi wai. oke aloha kane hoi, o kā leo kāuoha hoi o kona kaik«a:ina, ua hooko aku la o lliii»ka ia leo i i>ae urai

i IC kuu niakaniaka heluhelu o 1 keia mooleio n«ni o Hiink» ka uiei hoi i helnhelu hoomaunwauui i n& mea i hoike ia aku uo na mea piii ia Hiiaka nie kona mau hoa— hele aine uu haawina like ole i kau iho maiMua o Hiiaka «me Lohiauipo. ua hoea mai la kaua i kn pahu I hopu o ko laua kAfthele Auii e komo lana iloko o na pilikia like ole | Maanei kaua la ek« maieamaka e waiho uku ii ia laua me ko lama maa hoa aole klma e hooipo hqu ana me laaa-. oiai, ua hoea aku lft kaua i k& liopeoa o ko iaue. Uqtta ana, he k«me 1 k»wahin«. h« hoā hel«, a h* hoa ohuiuuhmaiu, h« hoa pili i k« 1« »>« ke koek6e a pela pu no hoi uie na iuo apau i hookau i> mai maluna o lakom. Nou e ka aakauakk ke aloha mut o ka m«m kakau moolela o Hii*ka-i k«-poli-*-o p#le. KA HOr«NA !